یکشنبه ۲۱ مهر ۱۳۹۸  شماره ۱۱۶۴

«وقایع استان» بررسی می کند؛ کتابخانه های عمومی شهر اراک چه تاثیری در افزایش سرانه مطالعه مردم شهر دارد؟

پر از هیچ

کوروش دیباج

در اخبار و رسانه های مختلف نسبت به کاهش سرانه مطالعه ایرانیان هشـــدار داده می شود، ولی از سویی دیگر شاهد افزایش کتابخانه های عمومی در مناطق و شهرهای مختلف هستیم، روز به روز شاهد افزایش قیمت کتاب بوده ولی از آن طرف شاهد عــدم حضور افــراد و عضو شدن آنان در کتابخانه های عمومی هستیم. استان مرکزی از این غافله عقب نیست، به گونه ای که حجت الاسلام عباس دانشی، مدیر کل اسبق کتابخانه های عمومی استان مرکزی سال گذشته در نشست خبری با اصحاب رسانه اعلام کرد: در سال ۱۳۵۷ در استان مرکزی هفت کتابخانه در شهرهای اراک، آشتیان، تفرش، خمین، دلیجان، ساوه و محلات داشتیم که در سال ۱۳۷۷ به ۲۸ کتابخانه و در سال ۱۳۹۷ به ۸۳ کتابخانه (۷۳ کتابخانه نهادی و ۱۰ کتابخانه‌ مشاکتی) رسید.
وی همچنین با اشاره به اینکه در بین سال ۱۳۵۷ و ۱۳۹۷ به لحاظ تعداد کتابخانه های عمومی در استان مرکزی ۱۲ برابر رشد داشته‌ایم، گفت: یکی از کارهایی که در چند سال گذشته انجام شده، شاداب سازی و بهسازی فضای کتابخانه بود که منابع استانی ۳ میلیارد ریال و از محل اعتبارات نهاد کتابخانه‌ های عمومی نیز ۳ میلیارد ریال در سال گذشته برای این کار هزینه شده است.
حال سوال اینجاست با توجه به آمارهای بیان شده، این کتابخانه ها چه تاثیر و نقشی درافزایش سرانه مطالعه افراد داشته است و با این وجود چرا روز به روز سرانه مطالعه در کشور رو به کاهش است؟ وقایع استان در گزارش پیش رو به بررسی این موضوع از دیدگاه برخی از مردم شهر اراک و کارشناسان امر پرداخته است.
خانم احمدی در حالی که به همراه فرزندش از یکی از کتابخانه های شهر اراک در حال خروج است، با بیان اینکه فقط بخاطر تحقیقی که معلم فرزندش به او داده است، به کتابخانه آمده است، گفت: بنده برای اولین بار است که در فضای کتابخانه پا می گذارم، تاکنون تصور دیگری از کتابخانه داشتم ولی با ورود آن دیدگاهم نسبت به کتابخانه تغییر پیدا کرد. هر چند کتابخانه از لحاظ فضاسازی، سالن مطالعه و حتی سیستم های سرچ کتاب مطلوب است، ولی متاسفانه از لحاظ تنوع کتاب بسیار ضعیف است.
وی ادامه داد: بنده خود کتابخوان هستم، ولی تاکنون از کتابخانه هیچ کتابی به امانت نگرفته ام، زیرا علاقمند هستم کتابی را که اقدام به مطالعه آن می کنم، برای همیشه در قفسه کتاب خانه خود داشته باشم و بتوانم به راحتی زیر پاراگراف های و سطرهای آن علامت و نشانه گذاری کنم، به همین خاطر فکر کنم کتابخانه ها تاثیر به سزایی در سرانه مطالعه افراد نخواهد داشت.
فرزند خانم احمدی هم همچون مادرش نظر یکسانی دارد، وی با بیان اینکه هر ساله عضو کتابخانه مدرسه یا محل خود می شود، گفت: به ندرت از کتاب های کتابخانه ها استفاده می کنم، زیرا کتاب هایی که تاکنون دنبال مطالعه آن بوده ام یا توسط فرد دیگری تحویل گرفته شده است و یا در کتابخانه موجود نیست.
وی تصریح کرد: البته اگر بخواهم حقیقت را بگویم، کتابخانه ها از تنوع مجلات متعددی برخوردار است و بنده هر دفعه به کتابخانه محله خود مراجعه می کنم، فقط بخاطر مطالعه مجله های آن است، ولی اگر بخواهم در کل کتابخانه ها را بررسی کنم، متاسفانه کتاب های موجود در کتابخانه ها متناسب با نیازهای ما نوجوانان نیست، و به همین خاطر مجبور هستم برای مطالعه کتاب های مورد علاقه ام آن را از کتابفروشی ها خریداری کنم.
پسر جوانی که بنده او را سعید می نامم دلی پر از گلایه از کتابخانه ها عمومی شهر دارد، وی با بیان اینکه رفتار مناسب کارکنان کتابخانه ها تنها نکته مثبت کتابخانه های عمومی شهر است، گفت: به نظر بنده کتابخانه نه تنها باعث نشده اند که سرانه مطالعه افراد در جامعه افزایش یابد، بلکه باعث دلزدگی افرادی که برای اولین بار اقدام به مطالعه کتاب و دریافت آن از کتابخانه ها داشته اند، شده است، زیرا ممیزی شدیدی در کتاب های ارائه شده کتابخــانه ها وجـود دارد و نمی توان هر کتابی را از کتابخانه تهیه کرد.
وی در ادامه گفت: منظور بنده از هر کتابی، کتاب های غیر مجاز یا کتاب هایی که اجازه چاپ نگرفته اند، نیست؛ بلکه کتاب هایی است که مجوز چاپ گرفته و در کتابفروشی ها عرضه می شود، متاسفانه کتاب هایی که هر ساله برای خرید کتابخانه ها خریداری می شود، بدون در نظر گرفتن نیازهای مخاطبان است و اگر به عنوان و دسته بندی کتاب های کتابخانه نگاهی بیاندازید، درخواهید یافت همــه کتابخــانه از یک دسته بندی خاص که مایل به عنوان آن نیستم، غنی شده و سایر بخش ها بالاخص ادبیات داستانی و نمایشی در آن ها ضعیف و از تنوع کمتری برخوردار هستند.
خانم جوانی که دانشجوی مهندسی برق دانشگاه اراک است، با بیان اینکه او و خانواده اش اهل مطالعه هستند، گفت: واقعیت را بخواهید کتابخانه ها هیچ تاثیر در افزایش سرانه مطالعه بنده نداشته است، زیرا بنده از همان دوران کودکی به مطالعه کتاب علاقمند بوده ام ولی تاکنون به غیر از ایام کنکور و ایام امتحانات به کتابخانه های شهر نرفته ام و در این ایام هم فقط برای استفاده از سالن مطالعه مراجعه کرده ام.
وی اظهار کرد: البته نمی توان از کارکرد مثبت کتابخانه ها غافل شد، زیرا وجود کتابخانه در هر شهر و منطقه ای از اهمیت بالایی برخوردار است، ولی متاسفانه اغلب کتابخانه ها در این سال های اخیر که با مشکل اعتبار هم روبرو است، نمی تواند نیازهای مخاطبان و مراجعه کنندگان خود را برطرف کند، هر چند حدس می زنم با توجه به گرانی کاغذ و افزایش سرسام آور قیمت کتاب تعداد مراجعه آن نسبت به قبل افزایش پیدا کرده است.
برای بررسی بیشتر نقش کتابخانه ها و تاثیر آن بر افزایش سرانه مطالعه جامعه به سراغ مهدی محمد زاده جامعه شناس فرهنگی رفته و نظر او را جویا شدم، وی با اشاره به اینکه مطالعه و سرانه مطالعه پدیده ای است که مولفه های متعددی در آن نقش دارد، اظهار داشت: نمی توان گفت تنهــا منبع اصلی مطالعه مردم کتابخانه های عمومی است زیرا طبق آمار ارائه شده تنها ۲٫۷ درصد جمعیت کشور عضو کتابخانه های عمومی هستند و می توان از این آمار دریافت که افراد جامعه منابع مطالعاتی خود را از روش های دیگر همچون خرید کتاب، قرض گرفتن از دوستان و آشنایان و… تامین می کنند.
محمد زاده تصریح کرد: آنچه که باید به آن توجه داشت این است که کتابخانه های عمومی نقش بسیار موثری در میزان مطالعه اعضای خود دارد و می تواند با مدیریت صحیح اعضایی که در آن عضو شده اند، سرانه مطالعه آنان را افزایش دهد. متاسفانه آنچه امروز شاهد هستیم با وجود فراهم آوردن زیر ساخت های متعددی در کتابخانه ها ولی کتابخانه ها از رسالت اصلی خود که همان جذب اعضای بیشتر است، باز مانده اند و صرفا فعالیت آنان به تحویل کتاب و چند مسابقه ای که فقط یک قشر خاص را در بر می گیرد خلاصه شده است.
این جامعه شناس در ادامه گفت: نهاد کتابخانه ها با مشکلات عدیده ای همچون تامین اعتبار برای خرید کتاب ها مواجه است، ولی متاسفانه همین کتاب هایی که هر ساله خریداری می شود، بر اساس سلیقه مسئول کتابخانه یا نهاد کتابخانه استان است، متاسفانه بدنه کارشناسی که لیستی از خرید کتاب های مورد نیاز برای کتابخانه را بررسی می کنند، بدون در نظر گرفتن مخاطبان خود اقدام به خرید کتاب هایی می کنند که کمترین درخواست برای امانت گرفتن آن وجود دارد.
وی گفت: کافی است کتابخانه های کشورهـای توسعه یافته را مورد بررسی قرار دهیم، درخواهیم یافت کتاب هایی که در کتابخانه ها برای اعضا و افـراد ارائه می شود، کاملا مبتنی بر نیازهای روز جامعه تهیه و خریداری شده است و حتی در چینش، قفسه بندی کتاب ها و معرفی کتاب ها خلاقیت و نوآوری بکار گرفته شده است، کتابخانه های عمومی شهر هر چند چینش کتاب های آن بر اساس طبقه بندی علمی صورت می گیرد، ولی فضای قفسه بندی خالی از خلاقیت و نوآوری است.
محمد زاده با بیان اینکه نمی توان تمام تقصیرها را به گردن نهاد کتابخانه ها انداخت، گفت: سرانه مطالعه یکی از شاخص های مهم توسعه یافتگی هر کشور است، ولی متاسفانه این سرانه در کشور ما روز به روز در حال کاهش است، این امر بخشی به سیاستگذاران و متولیان فرهنگی و اجتماعی جامعه بر می گردد، و بخش مهم دیگر به خانواده ها بر می گردد، چند درصد از خانواده های ایرانی به اتفاق فرزندانشان وقتشان را در کتابخانه می گذارنند؟ چند درصد از اعضای کتابخانه ها خانواده ها هستند؟ متاسفانه خانواده ایرانی زمانی به کتابخانه مراجعه می کند که یا هزینه خرید کتابی را ندارد یا اینکه فرصت وقت گذاشتن برای خرید آن کتاب را ندارد.
این مدرس دانشگاه ادامه داد: واقعیت را باید بپذیریم، جامعه ایران با کتاب و کتابخوانی بیگانه است و فقط این امر مختص به این یک دهه نیست بلکه دهه اخیر هم نگاهی بیاندازید ایرانی ها کمتر به مطالعه کتاب علاقمند بوده اند و مادام به دنبال این بوده اند که کسی برای آن ها روایت کند، در صورتیکه در کشورهای اروپایی شاهد هستیم هر خانواده چه کتابخانه غنی از کتابهای متعدد در زمینه های گوناگون داشته است.
وی گفت: سلیقــه زدگی در نهاد کتابخانه ها موج می زند، همانطور که از اسم آن پیداست کتابخانه عمومی، منظور از عمومی یعنی همه افراد جامعه از هر طیفی باید بتوانند نیازهای مطالعه خود را در کتابخانه ها تامین کنند، ولی متاسفانه اغلب کتابخانه های ما رویکرد اسنادی و تاریخی پیدا کرده است و از بخش مهم همچون نوجوانان، جوانان و زنان غافل شده است.
محمد زاده در پایان بیان کرد: اگر به دنبال این هستیم سرانه مطالعه از طریق کتابخانه های عمومی افزایش پیدا کند، لازم است به مهمترین نهاد که همان نهاد خانواده است توجه ویژه ای شود، و برنامه و فعالیت هایی که در کتابخانه های عمومی برگزار می شود در برگیرنده نیازهای خانواده باشد، منظور از نیازهای خانواده این نیست که از فردا کتابخانه ها کلاس آشپـــزی، عروسک سازی و… بگذارد، بلکه می تواند با ایجاد کاربری های مختلف بتواند خانواده ها را برای مطالعه کتاب و گذراندن وقت در کتابخانه ها ترغیب کند.