شنبه ۱۳ دی ۱۳۹۹ شماره ۱۳۶۶

وقایع استان بررسی می کند؛ عوامل موثر بر ترک تحصیل و کاهش انگیزه دانش آموزان برای ادامه تحصیل

پای ساختار غلط در میان است

فاطمه چاپاری

کاهش انگیزه دانش آموزان برای ادامه تحصیل می تواند علل مختلفی داشته باشد، دلایلی نظیر مشکلات شخصی و اجتماعی گوشه ای از این عوامل هستند. گاهی این عوامل بویژه در روستاهای کشور منتج به ترک تحصیل دانش آموزان در مقاطع بالاتر تحصیلی خواهد شد، از طرفی به دلیل مشکلات سیستم آموزشی کشور شاهد آن هستیم که افراد پس از سال ها تحصیل، از لحاظ اجتماعی و شغلی نمی توانند جایگاه در خورشان را بیابند، به همین دلیل این عامل باعث دلسردی و دور شدن آنها از ادامه تحصیل شده تا جایی که حتی به دیگران هم هشدار می دهند که ادامه تحصیل آینده ای برای آنها ندارد. وقایع استان در گفتگو با میلاد قمی روانشناس و عضو هیات مدیره انجمن مشاوره ایران شعبه استان مرکزی، علی محمد غلامی و احمد حسینی معاونان آموزش ابتدایی و آموزش متوسطه اداره کل آموزش و پرورش استان مرکزی عوامل موثر بر ترک تحصیل و کاهش انگیزه دانش آموزان برای تحصیل را بررسی کرده است که در ادامه می خوانید.

میلاد قمی روانشناس و عضو هیات مدیره انجمن مشاوره ایران، عوامل مختلفی را در چهار حوزه فردی، خانوادگی، اجتماعی و ساختاری در ترک تحصیل دانش آموزان موثر دانسته و در تشریح دلایل و انگیزه های فردی در ترک تحصیل گفت: دانش آموزانی هستند که خدمات متناسبی با ظرفیت های هوشی و ویژگی های شخصیتی خود را دریافت نمی کنند و مدرسه و آموزش برایشان جذابیتی ندارد یعنی برای مثال ما با دانش آموزی مواجه هستیم که هوش و استعداد حرکتی دارد و در رشته های ورزشی همچون دو میدانی یا ورزش های رزمی می تواند موفق باشد، این دانش آموز در ساختار مدرسه در کلاس درس قرار می گیرد، قطعا چنین فردی که ذاتا به جنب و جوش و فعالیت های فیزیکی علاقمند است در کلاس درسی اذیت می شود. یا دانش آموزی استعداد هنری دارد، در حالی که شرایط جامعه، خانواده و فضای آموزشی او را به تحصیل در رشته ی تجربی سوق داده است، یکی از دلایل افزایش تغییر رشته در مقاطع بالا همین موضوع می باشد.
این روانشناس دومین عامل در حوزه فردی، نبود دانش فراشناختی دانست و افزود: فراشناختی یعنی آگاهی بر کاری که آن را انجام می دهیم، خیلی از دانش آموزان نمی دانند برای رسیدن به چه هدفی یکسری فعالیت ها را در محیط مدرسه انجام می دهند، باید دانش فراشناختی دانش آموزان را در مدرسه بالا برد.
وی در بیان عواملی که در حوزه خانوادگی باعث افت تحصیلی می شود، تعارضات زناشویی بین پدر و مادرها را عنوان کرده و گفت: دانش آموز در واکنش به تعارضات پدرو مادرش مثلث سازی خواهد کرد، با انجام ندادن تکالیف مدرسه و شیطنت، چـالش و مساله ای را ایجاد می کند تا تمرکز پدر و مادر را از تعارضات بین خودشان منحرف کند.
میلاد قمی افزود: همچنین ارزش گذاری نکردن تحصیل در خانواده از دیگر عوامل موثر بر کاهش انگیزه دانش آموزان برای ادامه تحصیل می باشد، خانواده هایی که خودشان برای مطالعه و تحصیل ارزشی قائل نیستند چگونه می توانند فرزندشان را به این امر تشویق کنند، وقتی در خانواده کوچکترین اهمیتی به تحصیل دانش آموز داده نمی شود و مثلا در مهمانی ها تحصیل دانش آموز در اولویت قــرار نمی گیرد، تاثیر این موارد در تحصیل دانش آموز مشاهده خواهد شد.
وی گفت: خیلی از خانواده هم فرزندانشان را ملزم به تحصیل در حوزه بخصوصی می کنند یا دست به مقایسه فرزندنشان بــا دیگر هم سن و ســــالانش می زنند،که مجموعه این رفتارها با بالا بردن سطح انتظارات از دانش آموز باعث ایجاد اضطراب در او و دلزدگی از تحصیل می شود، با این کارها ما داریم به فرزندمان می گوییم خودت نباش، خب هر موفقیتی که دیگران به دست آورده اند در بافت زندگی شخصی خودشان بوده است و ما نباید فرزندانمان را با دیگران مقایسه کنیم.
این روانشناس تورم اقتصادی را از عوامل اجتماعی موثر بر کاهش انگیزه دانش آموزان برای تحصیل عنوان کرد و گفت: می توان گفت جامعه ما دچــار مادی گرایی شده، در چنین جامعه ای تحصیل ارزش و جایگاهی ندارد و دانش آموزان با مشاهده عدم موفقیت در قشر تحصیل کرده در سال های اخیر به صورت ناخودآگاه انگیزه شان را برای ادامه تحصیل از دست می دهند و ترغیب می شوند تا به سراغ یک حرفه بروند آن هم نه به شکل خیلی سازمان یافته یعنی اینکه آیا در این حرفه می توانند موفق شوند هم مشخص نخواهد بود.
وی اظهار کرد: از نظر من ساختار اجتماع چنین مشکلاتی را ایجاد کرده، در سازمان آموزش و پرورش سالانه شاید ۳۰تا۵۰ طرح در مقاطع مختلف در حال اجراست که هیچ کدام اثر بخشی لازم را ندارند. طـــرح های کوش، بوم، درس پژوهی، الگوهای برتر تدریس، الگوهای برترسنجش، هدایت تحصیلی وغیره، همه طرح هایی هستند که ساختار آموزش آن ها را بلعیده است، ما ساختاری تشکیل دادیم حالا می خواهیم برای همه چیز در این ساختار برنامه بگذاریم، از نظر من ما در این زمینه آفتی به نام برنامه محوری داریم و می خواهیم همه چیز را در قالب برنامه درآوریم، خب خیلی وقت ها آموزش در قالب یک برنامه ریزی نمی گنجد.
این روانشناس گفت: اگرما یک طرح را به خوبی اجرا کنیم بهتر است تا این همه طرح بی سرانجام داشته باشیم، مثلا طرح شهاب به شناسایی و هدایت استعدادها می پردازد که من خودم مدرس آن بودم، اما این طرح تقلیل پیدا کرده به یک اسم و در عمل در مدارس ما اتفاق بزرگی نیفتاده و نمی توان معلم ها را در این خصوص مقصر دانست، بلکه این ساختار غلط است که مشکل ساز شده است، اگر قرار بوده ما کاری برای دانش آموزان انجام دهیم باید ابتدا بستر طرح شهاب وشناسایی و هدایت استعدادهــا را فــــراهم می کردیم، ما هیچ نوع زمینه ای فراهم نکردیم فقط به صورت ضرب العجل دوره ای برگزار کردیم و در کلاس های چهار ساعته نیروهایی را تربیت کردیم و به مناطق فرستادیم، این شد طرح شهاب، یا طرح هدایت تحصیلی به ساخت یک نرم افزار و ثبت نام دانش آموزان در آن تقلیل یافت.
وی افزود: افرادی که در این ساختار آموزشی قرار گرفته اند متناسب با ساختار نیستند، دبیران تخصصی ما به خصوص در مناطق روستایی و حاشیه نشین خیلی کم شده اند، مثلا دبیر مطالعات اجتماعی همه درس ها مثل ریاضی یا زبان را هم تدریس می کند، مجموعه این عوامل باعث شده دانش آموزان از تحصیل زده شوند و از مدرسه فراری شده اند، در واقع عامل محرک و برانگیزاننده ای در مدارس برای جذب دانش آموزان وجود ندارد و این طرح های مختلف ساختار عریض و طویلی ساخته اند که انرژی معلمان و دانش آموزان را می گیرد و فقط و فقط ساختار درگیر این موضوع است که فرمی پر شود و ظاهر کاری شکل بگیرد، در صورتی که هیچ کدام از این موارد به ماندن دانش آموز در مدرسه کمکی نخواهد کرد، ساختار آموزشی راه خود را طی می کند و دانش آموز راه خود را، هر شخصی با طرحی که ارائه می دهد، مطرح می شود در حالی که دانش آموزان بهره ای از این طرح نمی برند.
وی همچنین گفت: قبل از انجام هر کاری بـاید زمینه های اجتماعی آن را فراهم کنیم و این کار ساختار آموزش و پرورش است که افکار مردم جامعه را سازماندهی کند، جامعه ما در ابتدا باید بپذیرد که ارزشیابی توصیفی ابزار خوبی است اما متاسفانه خود سازمان آموزش و پرورش هنوز نتوانسته نیروهای خود در این زمینه که طرح ارزشیابی توصیفی ابزار خوبی است توجیه کند، نیاز بود تبلیغات و فرهنگسازی های فراوانی در این زمینه انجام شود.
این روانشناس و مشاور در زمینه ارایه راهکار برای کاهش ترک تحصیل دانش آموزان گفت: آموزش و پرورش به یک بازآفرینی نیاز دارد، در اولین قدم نیاز است طرح و برنامه کنار گذاشته شود و آموزش، جذابیت فضای مدرسه ،شادابی و نشاط دانش آموزان مد نظر گرفته شود، استعدادها و نیازهای دانش آموزان را باید جدی گرفت وپاسخگوی این نیاز ها بود نه سرکوبگر آن ها، در طول دوران تحصیل چه قدر از نیازهای دانش آموزان پاسخ داده می شود؟ و آن ها چقدر برای زندگی در آینده آماده خواهند شد؟ آموزش و پرورش برای رفع مشکلات باید به این سوالات پاسخ دهد، آموزش و پرورش نیروهای با کیفیت و پرتوانی دارد که نمی تواند به خوبی از آن ها استفاده کند، من با ضعیف بودن و کم کاری معلمان مخالفم، آموزش و پرورش نتوانسته از نیروهای خود به خوبی استفاده کند. آموزش و پرورش اگر می خواهد جلوی ترک تحصیل را بگیرد باید از نیروهای مشاوره و روانشناسان خود به خوبی استفاده کند.
علی محمد غلامی معاون آموزش ابتدایی اداره کل آموزش و پرورش استان مرکزی نیز در گفتگو با وقایع گفت: تعدادی از دانش آموزان در سامانه ثناد ثبت نام شده اند ولی در وضعیت آموزشی و محیط سامانه شاد فعال نیستند که این موارد ترک تحصیل محسـوب نمی شود، ترک تحصیل به این معنی است که مثلا دانش آموزی که سال گذشته در پایه اول در حال تحصیل بوده امسال برای پایه بعدی ثبت نام نکرده است. بنا به آمار سامانه ثناد (سامانه ثبت نام دانش آموزی) که مهم ترین سامانه اطلاعتی ما می باشد، در کل ۵۵۱ نفر دانش آموزی که می بایست هم اکنون در چرخه آموزش باشند، طبق آخرین آمار اسمی وزارت در این سامانه ثبت نشده اند،که این آمار بر اساس شهرستان های استان تفکیک و به ۱۵ منطقه برای بررسی ابلاغ شد.
وی افزود: پیگیری دانش آموزان بازمانده وترک از تحصیل از کار های مستمر ما می باشد،به دنبال بررسی های انجام شده مشخص شد از ۵۵۱ نفر، ۲۱۱ نفر شناسایی و در سامانه ثناد ثبت نام شده اند و آموزششان به صورت آنلاین و در مناطقی که دسترسی به اینترنت وجود ندارد به شکل نیمه حضوری در حال انجام است.
غلامی تصریح کرد:۳۴۰نفر باقی مانده ثبت نـام نشده اند و دلایل آن هم کاملا مشخص است، علیرغم همه تبلیغات ماخیلی از خانواده صلاح ندانستند و فرزندانشان را در ســـامانه ثناد ثبت نکردند،ما با تماس های تلفنی در حال پیگیری هستیم تا این افراد هم در سامانه ثناد ثبت شوند.
وی در مقایسه آمار بازماندگان از تحصیل در سال جاری و گذشته گفت: آمار بازماندگان از تحصیل در سال گذشته۸۸۰ نفر بوده که نزدیک به ۳۰۰ نفر از آنها دانش آموزان آموزش ناپذیر و تربیت پذیر تحت پوشش بهزیستی بوده اند، آمار امسال نسبت به سال قبل خیلی تفاوت چندانی نداشته و تنها تفاوت این است که آمار ۵۵۱ نفری امسال بیشتر شامل دانش آموزان ورودی پایه اول می شوند، در حالی که آمار سال گذشته مجموع دانش آموزان پایه های اول تاششم بودند.
غلامی افزود: ما در مقایسه با دیگر استان های کشور بعد از سمنان کمترین بازماندگان از تحصیل را در استان مرکزی داریم،اما وارد نشدن یک دانش آموز به مدرسه هم مهم است،که این اتفاق دلایل مختلفی دارد، برخی از خانواده ها می گویند چه چیزی در انتظار بچه من با یک سال زودتر به مدرسه رفتن و یک سال زودتر دیپلم گرفتن است؟در مدت شیوع کرونا سلامتی اش واجب تر است، وقتی خانواده ای چنین تحلیلی دارد نمی توان گفت چرا چنین تحلیلی داری؟ما در صحبت هایمان با خانواده ها گفتیم: امسال تشکیل مثلا ۵۰ کلاس به سال آینده موکول می شود، این موضوع را بگذاریم کنار آمار بازنشستگان و افزایش جمعیت موالید در کلان با کسری نیروی انسانی بسیار شدیدی در سال آینده مواجه خواهیم شد. طرف مقابل من که کاری به این قضایا نخواهد داشت، می گویند این موارد مشکل من نیست ما تشخیص می دهیم فرزندمان به مدرسه نرود.
احمد حسینی معاون آموزش متوسطه اداره کل آموزش و پرورش استان مرکزی نیز در ادامه به ما گفت: امسال نسبت به سال گذشته در پوشش تحصیلی و نرخ گذر (درصد دانش آموزانی که از یک پایه به پایه بعدی می روند) آمارها افزایش پیدا کرده، همچنین بر تعداد کل دانش آموزان استان هم ۵۰۰۰ نفر افزوده شده است، البته بـــــه استثنای مقطع پیش دبستانی که امسال در مقطع پیش دبستانی آمار پوشش تحصیلی نسبت به سال گذشته افت پیدا کرده.
احمد حسینی اظهار کرد: وزارت آموزش و پرورش آمار کسانی را که بر اساس سال تولد در حال حاضر باید مشغول به تحصیل باشند اما نیستند، استخراج و به استان ها ابلاغ می کند تا یک به یک رصد شوند، امسال هم ۱۷۰۰ نفر از افرادی که مشمول سن تحصیل در دوره های ابتدایی،متوسطه اول و دوم هستند و ثبت نام نشده اند از طرف وزارت خانه برای رصد به استان معرفی شده اند که تعدادی شان آموزش پذیر نیستند،تعدادی باید در بخش آموزش استثنایی مشغول به تحصیل شوند، در این حوزه ما فقط در اراک متوسطه دوم استثنـــایی داریم و خانواده هایی که در شهرستان ها فرزند معلول دارند برای تحصیل در مقطع متوسطه باید فرزندانشان را به خوابگاه بفرستند که مشکلاتی را برایشان به همراه خواهد داشت، تعدادی از استان مهاجرت کرده اند، افرادی هم به خارج از کشور مهاجرت کرده اند که تعداد آن ها در استان امسال۲۷ نفر بوده است، بخشی از این تعداد شامل افراد بدسرپرست و بی سرپرست می باشد، همچنین چون کار به صورت تدریجی انجام می پذیرد بعضی مواقع اختلاف آماری هم پیش می آید مثلا افرادی ثبت نام کرده اند اما اسم شان همچنان در این لیست هست، در مقطع متوسطه عده ای هم بعد از ازدواج دیگر به مدرسه نمی روند که شامل دانش آموزان دختر است.
وی افزود: نمی توان گفت آمار ترک تحصیلی در استان صفر است،در مقطع متوسطه اول و دوم بخشی از دانش آموزان ترک تحصیل می کنند،در خیلی از روستاها مدرسه ابتدایی داریم ولی متوسطه نداریم که خیلی از افراد به همین دلیل ادامه تحصیل نمی دهند، نرخ پوشش تحصیل در متوسطه او و دوم صد در صد نیست و کمترمی باشد. با این که ما در نرخ پوشش تحصیلی جزو۵ استان های اول هستیم، در استان های خوزستان و سیستان بلوچستان به ۸۰ درصد می رسد و در استان ما نرخ پوشش تحصیلی در همه مقاطع بالای ۹۴ درصد می باشد.
حسینی گفت: نرخ پوشش تحصیلی در متوسطه دوم در کشور،حدود۸۱ درصد و در استان مرکزی حدود۸۸ درصد می باشد،استان مرکزی در پوشش تحصیلی نسبت به استان های قم، تهران، البرز و خراسان رضوی پایین تر است. این چهار استان، استان شهر هستند یعنی محدوده شهری در این استان ها نسبت به محدوده روستایی غالب است و روستاهایی زیادی ندارند که دانش آموزان ساکن در آن ها به دلیل مشکلات موجود برای تحصیل و آموزش در روستاها مجبور به ترک تحصیل شوند.
وی در خصوص ترک تحصیل در مقطع متوسطه عوامل مختلفی را ذکر کرده و گفت: یکی از از آن ها این است که تعدادی از دانش آموزان پسر در این مقطع زود وارد بازار کار می شوند یا تعدادی از دانش آموزان دختر در این مقطع تحصیلی ازدواج می کنند.یا از دیگر عوامل موثر می توان به فراهم نبودن امکان ادامه تحصیل اشاره کرد.
حسینی افزود: ما در مقطع ابتدایی موظفیم برای یک دانش آموز هم مدرسه ایجاد کنیم ما در روستاهای استان ۲۵۹ مدرسه با تعداد کمتر از ده نفر دانش آموز داریم که از این تعداد ۱۵۴ مدرسه زیر پنج نفر دانش آموز دارند. اولی در مقطع متوسطه برای یک یا دو دانش آموز در یک روستا نمی توان مدرسه ایجاد کرد و افراد باید به مدارس همجوار مراجعه کنند. در همه مناطق ۱۵گانه استان مدارس شبانه روزی برای دختران و پسران وجود دارد.ولی بعضی خانواده ها مایل نیستند فرزندانشان را به مدارس شبانه روزی بفرستند، در متوسطه اول و دوم الزامی برای تحصیل وجود ندارد و افرادی که ترک تحصیل می کنند مجرم محسوب نمی شوند، ما با رایزنی با مدیران مدرسه و دهیاران برای تحصیل این دانش آموزان ولی آن اجباری که در ابتدایی برای ادامه تحصیل هست در مقطع متوسطه نداریم.
حسینی گفت: نرخ پوشش ظاهری در متوسطه اول استان مرکزی ۱۰۱ درصد می باشد،یعنی تعـداد دانش آموزان ورودی پایه دهم نسبت به ورودی های پایه نهم در سال گذشته افزایش پیدا کرده است، این نشان دهنده مهاجر پذیر بودن استان ما است، ۹۸ درصد از دانش آموزان ششم ابتدایی سال گذشته وارد متوسطه اول شده اند و ۹۳ درصد از دانش آموزان پایه نهم متوسطه اول وارد پایه دهم شده اند که این درصد در دانش آموزان حدود دختر پایین تر می باشد.