سه شنبه ۲۷ مهر ۱۴۰۰  شماره ۱۴۸۴

وقایع استان پدیده فرونشست در استان مرکزی را بررسی می کند؛ عاقبت زمین ما را خواهد بلعید؟

پایان بندی تلخ

فاطمه چاپاری

برابر نتایج پژوهشی که در سال ۲۰۲۱ منتشر شد پدیده فرونشست زمین در ایران به ۹۰ برابر اندازه جهانی رسیده است. براساس پژوهش های اخیر، استان مرکزی هم در شمار استان هایی قرارگرفته که نرخ فرونشست بالا دارند. به گفته محمود قدبیگی، معاون حفاظت بهره برداری از منابع آب شرکت آب منطقه‌ای استان مرکزی، به علت برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، یک فرونشست با عمق پنج متر در دشت اراک رخ داده است. این فرونشست در اراضی روستای هزاوه (در شمال غرب اراک) اتفاق افتاده و موجب ایجاد شکاف در زمین و کج‌شدن تیر‌های انتقال برق شده است. قدبیگی این حادثه را به دلیل نزدیکی به تأسیسات نفتی و خطوط انتقال آب نگران‌کننده خوانده است، براساس گفته های وی به خبرگزاری ایرنا فرونشست زمین در دو روستا واقع در شرق اراک موجب ایجاد ترک در دیوار واحد‌های مسکونی نیز شده است.
کارشناسان محیط زیست فرونشست را پدیده ای انسان ساز می دانند که بر اثـر برداشت بی رویه از آبخوان ها رخ می دهد، بر اثر این پدیده خلل و فرج خاک از آب تخلیه شده و به مرور زمان از ذرات خاک پر شده و در نتیجه فرونشست رخ خواهد داد.
یک کارشناس محیط زیست در این باره به خبرنگار وقایع گفت: فرونشست و فروچاله، از بین رفتن گونه ها، شوری و فرسایش خاک از جمله پدیده هایی هستند که در صورت وقوع جبران ناپذیر بوده و تبعات سنگینی خواهند داشت.
احسان آخانی در ادامه افزود: در این زمینه استان مرکزی از برداشت های بخش کشاورزی و صنعت از آبخوان ها متاثر است، صنایع آب بر استان در کنار چاه هایی که برداشت هایی بیش از حد مجاز از آبخوان ها دارند را نمی توان در شدت پدیده فرونشست در این منطقه بی تاثیر دانست، به اعتقاد من برای جلوگیری از گسترش این پدیده باید تیغ جراحی را به دست گرفت و مانع اینگونه برداشت های آبی از زمین شد، چرا که در غیر این صورت تبعات جبران ناپذیر و هزینه بر این مساله گریبان همگی ما را خواهد گرفت.
وی تصریح کرد: زیرساخت های اقتصادی همچون راه ها، ساختمان ها و مراکز صنعتی، تجاری، امنیتی، ورزشی و هر آن چه بر روی زمین هست از تبعات پدیده فرونشست در امان نخواهد بود، گذشته از این از آسیب های ثانویه ای که این پدیده به همراه خواهد آورد باید به از دست رفتن بارش ها در سال های آتی اشاره نمود. ممکن است در آینده بارش هایی وجود داشته باشد اما خاکی که بر اثر فرونشست خلل و فرج اش از بین رفته است توانایی جذب آب را نخواهد داشت به موجب این مساله روان آب های سیل آسا با قدرت تخریب بالا ایجاد می شوند و علاوه بر آن احیای چنین دشتی خیلی سخت و حتی غیرممکن می باشد.
این کارشناس محیط زیست از علل ایجاد فرونشست به توسعه نامتوازنی که در کشور و به تبع آن در استان مرکزی به وجود آمده اشاره کرده و اظهار نمود: اگر همین رویه را در پیش بگیریم راه علاجی نیز برای آن نخواهیم داشت، پدیده فروچاله وقتی رخ داد دیگر نمی توان آن را با تبصره، کارگروه، باید و نباید کنترل کرد و زمین روزی همه ما را خواهد بلعید، این پدیده موزیانه و مویرگی در حال رخ دادن است. در اروپا اگر سه میلی متر در سال فرونشست وجود داشته باشد، وضعیت را بحرانی اعلام می کنند این در حالی است که نرخ فرونشست در جنوب تهران سالانه حدود ۳۵ سانتی است. فرونشست پدیده ای عینی نیست، در حال حاضر رخ داده و ادامه دار بودن برداشت های بی رویه باعث تسریع آن خواهد شد که این مساله افزایش آسیب ها را در پی خواهد داشت.
احسان آخانی توضیح داد: از جمله راهکارهایی که برای جلوگیری از پیشرفت این پدیده باید به کار گرفت می توان به بازچرخانی آب اشاره کرد، با تخصیص پساب به بخش های مختلف می توان برداشت این مراکز را از سفره های زیرزمینی کاهش داد، اما بازچرخانی آب تنها در صورتی موثر خواهد بود که سهمی از آن به بهبود آبخوان ها اختصاص یابد، برای نمونه متاسفانه در بخش کشاورزی توسعه آبیاری های نوین همراه با افزایش سطح زیر کشت بوده و از همین رو بهبود وضعیت آبخوان ها را در پی نداشته است.
این کارشناس حوزه آب توصیه کرد: لازم است در ابتدا اطلاعات مشخصی از مصرف بخش های مختلف صنعتی، کشاورزی، شرب و .. و میزان بارش ها داشته باشیم چرا که تنها در این صورت می توانیم برای آب موجود برنامه ریزی کرده و از توسعه برخی بخش ها جلوگیری به عمل آوریم.
وی در پایان افزود: پس از اولویت بندی مصارف مختلف صنعتی، خانگی، کشاورزی، فضای سبز باید با استفاده از دانش بروز برای عدم ایجاد مشکل در معیشت بخش هایی که مصرفشان کاهش خواهد یافت برنامه ریزی کرد. عبور از این پرتگاه، نیازمند تدبیر در حکمرانی آب است، با تجدید نظر در سیاست های توسعه ای قطعا می توان از این بحران گذر کرد.