شنبه ۲۷ آذر ۱۴۰۰  شماره ۱۵۱۲

وقایع استان راهکارهای کاهش آلودگی هوای اراک را بررسی می کند

نسخه‌ پیچی برای هوای شهر

زهرا مدنی

امروزه یکی از مشکلات جدی در محیط­‌های شهری، آلودگی هوا است. مقایسه منابع ساکن و متحرک آلودگی هوا نشان می­ دهد که سهم منابع متحرک در ایجاد آلودگی به مراتب بیش از سایر بخش‌هاست.
این روزها بازهم کلان‌شهرهای مختلف کشور از مشهد و کرج گرفته تا تهران و اصفهان و اراک شاهد افزایش غلظت آلاینده‌ها بود تا هشدار سطح زرد هواشناسی نسبت به استمرار این روند اعلام شود. این در حالی است که تنفس هوای پاک مطالبه به‌حق ساکنان کلان‌شهرهای کشور است، اما در کلان‌شهر اراک داشتن چنین حقی در میان سکوت مسئولان استانی و عدم تحقق طرح جامع کاهش آلودگی هوا همچنان مورد غفلت قرار می‌گیرد.
اراک کلانشهری صنعتی است و آلودگی هوای این شهر مسئله‌ای آشکار و انکارناپذیر است؛ تنها در سال جاری بیش از چهار ماه از سال تاکنون این شهر در آلودگی به سر برده و به نظر می‌رسد در زمستانی که در پیش است شرایط بدتر از این خواهد بود.

برای ۲۰ سال آینده اراک برنامه‌ریزی شود
سیاوش آقاخانی، کارشناس و فعال محیط زیست، در این باره می‌گوید: آلودگی هوای شهر اراک ناشی از منابع ثابت و متحرک آلودگی است، ریزگردهای محیطی برخاسته از اراضی فاقد پوشش گیاهی و همچنین ریزگردهای ناشی از فعالیت‌های عمرانی، آلاینده‌های کارخانجات و آلاینده‌های خانگی از جمله منابع آلودگی ثابت در شهر، خودروها و وسایل نقلیه شهری نیز از جمله منابع متحرک آلودگی محسوب می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: مدیریت شهری اراک می‌تواند در قالب طرح‌های جامع و تفصیلی برای کنترل آلودگی ریزگردها برنامه‌ریزی کند؛ در این راستا اکنون که طرح تفصیلی شهر اراک در حال تدوین است؛ توجه به معضل اصلی شهر اراک که همان آلودگی هوا است باید مبنای اصلی تهیه طرح تفصیلی در نظر گرفته شود.
این کارشناس محیط زیست اضافه می‌کند: در طرح تفصیلی کاربری‌های مختلف شهری مشخص شده و مجوزهای ساخت بر اساس این طرح صادر خواهد شد. شورای اسلامی شهر و شهرداری باید خواسته‌های ویژه خود را در این زمینه به اداره مسکن و شهرسازی که متولی اصلی این طرح است، ارائه دهند، تعیین تکلیف زمین‌های حاشیه شهر و تبدیل آن به باغات و فضای سبز شهری از جمله اقداماتی است که باید انجام شود اما در این زمینه باید آن دسته از اراضی که در مالکیت دولت قرار دارد، در اولویت قرار گیرد.
آقاخانی خاطرنشان می‌کند: خارج کردن شهر اراک از حالت تک هسته‌ای از دیگر معضلاتی است که باید در این زمینه به آن پرداخت، چرا که تجمع خدمات رفاهی در هسته شهر باعث افزایش ترددها و آلودگی هوا خواهد شد. به همین منظور لازم است در طرح تفصیلی طرح جامع شهر، چند هسته‌ای کردن شهر و راه اندازی بورس اصناف در مناطق حاشیه‌ای بر اساس برنامه‌ای آمایشی مد نظر قرار بگیرد. این مسئله تا به حال مورد توجه قرار نگرفته است و ما نگران هستیم همین روند در طرح تفصیلی ادامه پیدا کند.
وی توضیح می‌دهد: نکته دیگری که باید به آن توجه کرد، اهمیت به سیاست‌ها و برنامه‌های پیاده محور و اجرای محدودیت‌های ترافیکی در بافت مرکزی شهر و توجه به توسعه حمل و نقل عمومی و برنامه‌ریزی برای ۲۰ سال آینده شهر اراک است که در این راستا ایجاد خطوط تندروی بی. آر. تی و احداث مترو از نیازهای اصلی شهر محسوب می‌شود؛ برنامه‌ها و طرح‌های شهری باید با نگاهی جامع و بلند مدت انجام شود، اگر قرار است در ۲۰ سال آینده مترو داشته باشیم باید همین حالا کلنگ آن را بزنیم و از محل اعتبارات استانی و ملی و اعتبارات مخصوص آلودگی هوا در مدیریت شهری هزینه‌های آن را تأمین کنیم.
آقاخانی تاکید می‌کند: جانمایی درست و اثربخش فضاهای سبز شهری از دیگر مواردی است که در کاهش آلودگی هوا مؤثر است. در این زمینه شهرداری می‌تواند برای ایجاد پشت بام‌ها و دیواره‌های سبز امتیازاتی چون بخشودگی عوارض را در نظر بگیرد، با این کار هزینه‌های نگهداری فضای سبز هم بر عهده خود شهروندان خواهد بود.
وی ادامه می‌دهد: مدیریت تردد در کمربندهای شهری اراک نیز از دیگر مواردی است که باید به آن توجه کرد، در حال حاضر تقریباً روزی ۶۰ هزار خودرو از کمربندی‌های قدیمی که اکنون در داخل شهر هستند، عبور می‌کنند و این مسئله به ویژه در کمربندهای جنوبی شهر باعث افزایش چشمگیر آلودگی هوا در شهر شده است؛ در این زمینه از مدیریت شهری انتظار داریم که با توجه به احداث کمربند کنارگذر شمالی اراک به محدودیت تردد خودروها با همکاری پلیس راهور اقدام کنند.
این فعال حوزه محیط زیست می‌گوید: در ماده ۵۵ قانون شهرداری‌ها هم وظایفی برای کاهش آلودگی شهری مشخص شده است که از آن جمله می‌توان به جابه‌جایی صنایع و اصناف آلاینده شهری اشاره کرد که متأسفانه این موضوع هنوز اجرایی نشده و به نظر می‌رسد در اولویت شهرداری و شورای اسلامی شهر نیز قرار نگرفته است.
آقاخانی اظهار می‌کند: در طرح جامع کاهش آلودگی هوا مواردی مثل افزایش تعداد تاکسی‌ها و ناوگان اتوبوسرانی مطرح شده که در این خصوص نیز دولت و شهرداری‌ها کاری از پیش نبرده‌اند این در حالی است که شهرداری در قالب عوارض شهری هزینه‌هایی را برای ارائه چنین خدماتی دریافت می‌کند.
وی تاکید می‌کند: در نهایت هم باید به توسعه فضای سبز شهری اشاره کرد. متأسفانه برنامه جامعی در این زمینه و همچنین افزایش اثربخشی فضای سبز موجود در نظر گرفته نشده است، بی برنامگی در انتخاب گونه‌های گیاهی، جانمایی فضای سبز وحفظ باغات حاشیه شهرها از چالش‌هایی است که باید به آن پرداخت؛ نمی‌شود تنها از دولت انتظار داشت و در این زمینه لازم است در ابتدا شهرداری‌ها و شورای اسلامی شهر به ایفای وظایف خود بپردازند و پس از آن شهروندان نیز نباید وظایف شهروندی خود را فراموش کنند، نمی‌توان در خودرو تک سرنشین نشست و به آلودگی هوا معترض بود، بنابراین شهروندان نیز باید در کاهش آلودگی هوای شهر در حوزه‌های آلاینده‌های خانگی و همچنین استفاده از خودروهای شخصی مشارکت داشته باشند.

برای فعالیت صنایع آلاینده تدبیر ویژه‌ای اندیشیده شود
علی چگینی، رئیس کمیسیون فنی و عمران و شهرسازی شورای اسلامی شهر اراک نیز در این خصوص می‌گوید: متأسفانه افزایش صنایع تکمیلی و زیرساختی اراک، تغییر کاربری باغات و مزارع به کارخانجات و فضاهای شهری و مسکونی، نزدیک‌شدن محل سکونت به کارخانجات، افزایش حضور خودروها، کمبود سرانه کمربند سبز، فعالیت خودروهای فرسوده در ناوگان حمل و نقل عمومی، توسعه نیافتن جایگاه‌های سوخت CNG در سطح شهر و عدم اجرای طرح‌های موفق کشوری در خصوص کاهش آلودگی اراک را به شهری با آلایندگی بسیار تبدیل کرده است.
وی ادامه می‌دهد: در سال ۹۵ بالغ بر ۱۰۵ روز هوای ناسالم، در سال ۹۹ تعداد ۵۷ روز، و در شش ماه اول سال ۱۴۰۰ تعداد ۶۳ روز هوای ناسالم را در شهر اراک پشت سر گذاشتیم که موید این واقعیت است که در امر کاهش آلودگی و حفاظت از سرمایه بزرگ هوای پاک قصور نموده‌ایم و می‌طلبد که برای مدیریت و فعالیت صنایع آلاینده جهت کاهش آلودگی هوا تدابیر ویژه‌ای اندیشیده شود.
رئیس کمیسیون فنی، عمران و شهرسازی شورای اسلامی شهر اراک تصریح می‌کند: می‌توان با باز تعریف یک استراتژی ملی و استانی و تشکیل کارگروه منظم کاهش آلودگی هوا در اراک، کنترل دقیق گازهای خروجی کارخانجات، توسعه متوازن فضای سبز شهری، ایجاد و توسعه شبکه حمل‌ونقل عمومی، استفاده از ظرفیت کلیه متخصصان در امر ارائه راهکارهای اجرایی کاهش آلاینده‌ها، الزام کارخانجات به ایجاد فضای سبز معادل با تولید آلودگی خود، آمایش منطقه‌ای و توسعه و بهبود تکنولوژی‌های وابسته و عدم تمرکز صنایع آلاینده در مجاورت یکدیگر، معضل بزرگ آلودگی هوا در اراک را کم رنگ کرد.
چگینی اظهار می‌کند: در چهار سال اخیر مدیریت شهری نتوانسته آن گونه که باید در زمینه حمل و نقل عمومی به خدمت رسانی به شهروندان بپردازد. شیوع کرونا و کاهش استفاده از اتوبوس‌های شهری از جمله عللی است که باعث شده این مشکل چندان دیده نشود. به محض اینکه این بحران فروکش کند استقبال مردم از حمل و نقل عمومی افزایش خواهد یافت این در حالی است که از حدود ۱۵۰ اتوبوس شهری تنها ۸۲ اتوبوس باقی مانده و این یعنی ما ۷۰ دستگاه اتوبوس کم داریم. این مشکل در آینده‌ای نه چندان دور خود را نمایان خواهد کرد.
وی با اشاره به تأثیر فضای سبز در کاهش آلودگی هوا تاکید می‌کند: در حوزه فضای سبز نیز سعی داریم از ساخت و ساز در بخش‌هایی که در طرح جامع در کاربری‌های فضای سبز شهری اراک تعریف شده است جلوگیری کنیم، این حداقل کاری است که می‌توان در این زمینه انجام داد.
رئیس کمیسیون فنی و عمران و شهرسازی شورای اسلامی شهر اراک تصریح می‌دهد: در این زمینه دولت باید مدیریت شهری را یاری دهد و مسکن و شهرسازی به عنوان متولی دولت در استان می‌تواند در زمینه واگذاری اراضی دولتی به شهرداری برای ایجاد فضای سبز نقش مؤثری داشته باشد. از دیگر مشکلاتی که در این زمینه وجود دارد این است که بخشی از فضای سبز شهر برای اینکه در همین کاربری ابقاء شود، نیازمند تملک است و این برای شهرداری هزینه‌ای دارد که از عهده آن خارج است در نتیجه این مالکان با مراجعه به دیوان عدالت اداری احکامی را دریافت می‌کنند که از نظر قانونی و حقوقی به آنها اجازه ساخت و ساز در املاکشان را می‌دهد. بنابراین می‌توان گفت برای کاهش آلودگی هوا باید اقدامات مختلفی را انجام داد که بررسی موارد حقوقی و قانونی نیز یکی از این اقدامات است.
چگینی خاطرنشان می‌کند: در زمینه انتقال صنوف آلاینده نیز احداث شهرک خودرو در سال‌های گذشته رقم خورده اما مشکلی که در این زمینه وجود دارد این است که اصناف به علل مختلفی چون گرانی املاک و متراژ زیاد مغازه‌ها همراهی لازم را نداشته باشند چرا که قیمت تمام شده املاک از توانایی افراد مشغول به کار در این صنوف خارج است.
وی ادامه می‌دهد: برای کاهش آلودگی هوا در شهر اراک و رفع این معضل باید مجموعه‌ای از اقدامات در ابعاد مختلف حقوقی، اقتصادی، زیست محیطی و عمرانی را به انجام رساند.

اقدامات مدیریت شهری اراک برای کاهش آلودگی هوا
محمدرضا خسروی، معاون امور زیربنایی و حمل و نقل شهری شهرداری اراک نیز در این باره می‌گوید: شهرداری اراک در سال‌های اخیر اقداماتی را جهت کاهش آلودگی هوا ناشی از منابع آلاینده شهری داشته که از آن جمله می‌توان به احداث تقاطع‌های غیر همسطح و رینگ‌های کنار شهر جهت خروج خودروها از هسته مرکزی شهر، اصلاح هندسی معابر و تقاطع‌ها جهت تسهیل در تردد و کاهش زمان سفر، بهسازی و نوسازی ناوگان اتوبوسرانی و گاز سوز کردن اشاره کرد.
وی ادامه می‌دهد: آغاز مطالعات احداث خطوط انبوه بر و BRT جهت گسترش حمل و نقل عمومی و مطالعات ترافیکی در زمینه طرح ترافیک و خصوصاً ایجاد محدوده‌های ترافیک در هسته مرکزی شهر جهت کاهش تردد خودروها به هسته مرکزی شهر و استفاده از حمل و نقل عمومی نیز از جمله فعالیت‌های مطالعاتی سازمان حمل و نقل شهرداری در راستای کاهش آلودگی هوا به شمار می‌رود.
معاون امور زیربنایی و حمل و نقل شهری شهرداری اراک اظهار می‌کند: علاوه بر آن فعالیت‌های مختلفی چون احداث پارکینگ‌های طبقاتی، احداث شهرک خودرو و خروج مشاغل خودرویی مزاحم، هوشمندسازی حمل و نقل و ترافیک، احداث پیاده‌راه و گسترش حمل و نقل پاک، احداث مسیرهای دوچرخه و توسعه فرهنگ دوچرخه سواری در حوزه حمل و نقل شهری در جهت کاهش آلودگی هوا به انجام رسیده است.
خسروی خاطرنشان می‌کند: در این زمینه نباید سایر عملیات عمرانی چون پیاده‌راه سازی، آسفالت و بهسازی معابر و پیگیری تحقق طرح جامع ترافیک و طرح‌های تفصیلی ذیل آن تا افق ۱۴۱۰ را فراموش کرد چرا که این فعالیت‌ها تأثیر مستقیمی بر کاهش آلودگی هوا خواهد داشت.
وی تاکید می‌کند: مراکز معاینه فنی (تست گازهای خروجی از اگزوز) و سی ان جی هایی که تحت نظارت این شهرداری به فعالیت می‌پردازند نیز نقش مهمی در این راستا دارند.