یکشنبه ۱۷ شهریور ۱۳۹۸   شماره ۱۱۴۴

نگاه جامعه شناختی«وقایع استان» به یک سوال؛ چرا برخی افراد بیش از حد نیازشان نذری می گیرند؟

نیازهای فروخورده

کوروش دیباج

فارغ از کارکردهای نذری، متاسفانه هرسال شاهد هستیم که افراد جامعه بیش از حد نیازشان اقدام به گرفتن نذری می کنند که باعث شده نذری کمتری به دست افراد نیازمند برسد، وقایع استان در گزارش پیش رو به بررسی جامعه شناختی این امر پرداخته است.
ظروف یکبار مصرف رها شده بر روی چمن ها و یا سنگ فرش پیاده روها، ته مانده برنج نذری که خورشت آن خورده شده و به حال خود در کنار تیرچراغ برق ها یا سطل زباله ها رها شده است، و صدها تصویر مشابه دیگر، که تو را به یاد نذری های ماه محرم می اندازد، نذری هایی که برای اطعام نیازمندان و افراد پخته شده، ولی اینچنین توسط افراد حیف میل می شود.
نذری هایی که در صف تحویل آن افراد پافشاری بیشتری می کنند، که مقدار زیادتری دریافت کنند و با افتخار یا حتی محتاط از کنار صف نذری گیرنده ها رد شوند، جدا از کارکردهای نذری دادن، این سوال پیش می آید چرا افراد بیش از حد نیاز خود اقدام به دریافت نذری می کنند؟
طبق روال ماه های محرم سال های گذشته، سفره نذری به مناسبت ده شب اول ماه محرم در خانه پدربزرگم برپاست، نذری امشب خورشت سبزی است، صف طولانی از یک ساعت قبل از آماده شدن نذری جلوی درب خانه صف کشیده است، مادام درب خانه به صدا در می آید و پرسیده می شود که چه زمانی نذری پخش می شود، بی آنکه متوجه زمان شوم خود را در حال پخش نذری می بینم دست هایی که به سمت من دراز شده و هر کــدام با التمــاس می گویند برای شفای یک مریض غذای بیشتری به او دهم، همسایه هایی که با لبخند و نگاه حق به جانب صف نذری را کنار زده و با قابلمه بزرگ آمده اند تا نذری بیشتری بگیرند، در حین پخش نذری متوجه می شوم بعضی افراد برای بار چندم است در صف ایستاده و نذری دریافت می کنند، دیگر طاقتم تمام می شود، از پخش نذری منصرف شده و در قالب شخص عابر از افرادی که از کوچه با ظرف های چندتایی نذری خارج می شوند، می پرسم دلیل بیش از حد گرفتن نذری توسط برخی افراد چیست؟
خانم سالخورده ای که فقط یک ظرف نذری در دست دارد، می گوید فقط به نیت شفا و سلامتی هر سال اقدام به گرفتن نذری می کند، و نذری که دریافت می کند با اینکه یک عدد است ولی برنج یا خورشت آن را با برنج و خورشت خود اضافه می کند تا نذری کمتری دریافت و بتواند نذری ها به دست افراد بیشتری برسد.
وی ادامه داد: دلیل نذری گرفتن زیاد افراد ناخواسته است، متاسفانه افراد جامعه با وجود اینکه می دانند نذری برای افراد نیازمند است، ولی با این حال دوست دارند نذری بیشتری دریافت کنند، و این امر حس خوشایندی به آنان می دهد.
مهران یکی از همسایه هایی است، که هر ساله با قابلمه بزرگ در صف نذری پدربزرگم می ایستد، به گفته خودش همسایه اگر خیریش این مواقع به همسایه خود نرسد، چه به درد می خورد؟ این بار از او می پرسم جان هر که را دوست دارد بدون شوخی بگوید چرا با وجود اینکه خانواده آنان ۴ نفر است ولی اقدام به گرفتن نذری حداقل برای هشت نفر می کند؟ وی در پاسخ می گوید: واقعیتش غذاهای نذری طعم فوق العاده ای دارد، با اینکه مواد اولیه آن به درجه یک بودن مواد اولیه ای که هر روز غذا طبخ می کنیم نیست، ولی طعم غذاها فوق العاده است و نمی توان از طعم لذیذ این غذاها گذشت.
وی در حالی که لبخند به لب دارد، می گوید: مادرم در این چند سال اخیر در دهه اول محرم آشپزخانه را برای طبخ ناهار و شام تعطیل می کند، و می گوید تا نذری اباعبدالله (ع) است، چرا شام درست کنم، برای همین مجبور هستیم بیش از تعداد بگیریم تا برای فردا ظهرمان غذا داشته باشیم.
آقای الله یاری معتمد و بزرگ محل است، او نظر متفاوت نسبت به بقیه دارد، وی با بیان اینکه در این دهه اخیر مردم بیش گذشته اقدام به گرفتن نذری بیش از حـد نیـاز خود می کنند، گفت: بخـــاطــر بی تفـاوتی و رحم نکردن مردم به همدیگر است اتفاق می افتد، متاسفانه ما به حق و حقوق یکدیگر احترام نگذاشته و به دنبال این هستیم که کارمان زودتر از بقیه انجام شود، در نذری گرفتن هم این صادق است، مادام به فکر دور زدن صف نذری هستیم، نیم ساعت قبل از پخش نذری در محل حاضر می شویم و… که نشان از خودخواهی ما دارد.
پسر بچه ای که چهار ظرف نذری در دست دارد و با خوشحـالی در حـال رد شـدن است، به دوستش می گوید احمد بدو دارند ته کوچه نذری می دهند، از او دلیل نذری گرفتنش را می پرسم و او بدون اعتنا رد می شود.
خـانمـی که در حال مشــاهده این صحنه است، می گوید این افراد متعلق به این محل نیستند و متاسفانه در ایام محرم اغلب افراد محلات شهر که نذری می دهند را مشخص کرده و در یک شب از چند محل متفاوت نذری می گیرند.
وی در ادامه می گوید: وقتی گوشت کیلویی بیش از صدهزارتومان شده، برنج، مرغ، روغن و… نجومی قیمت هایش بالا رفته، چرا مردم برای گرفتن نذری ولع نزنند، هر جا که فقر زیاد باشد مردم آن بیشتر برای گرفتن نذری، صدقه یا خیرات ولع می زنند.
برای بررسی این موضوع به سراغ احمد متولیان جامعه شناس فرهنگی و مدرس دانشگاه می روم، وی با تشـریح وضعیت اجتمــاعی و فرهنگــی کشـور، می گوید: متأسفانه از لحاظ توسعه انسانی کشور در شرایط مناسبی قرار ندارد، مردم ما روز به روز در حال از دست دادن اعتماد خود به دیگران هستند، شاخص اعتماد اجتماعی پایین آمده است، چگونه می توان انتظار داشت که افراد جامعه به فکر حق و حقوق دیگران باشند
وی با بیان اینکه قصد سیاه نمایی ندارد، گفت: مشارکت اجتماعی که بخشی از آن مربوط به رعایت حقوق دیگران است، یکی از مولفه های مهم سرمایه اجتماعی است، وقتی سرمایه اجتماعی در کشور ما به زیر ۵ درصد برسد، باید انتظار جامعه ای که در آن کمترین رغبت به رعایت حق و حقوق دیگران دارند، داشت.
این مدرس دانشگاه اظهار کرد: نه تنها در بحث نذری گرفتن، بلکه در هر موردی که رویکرد عامه المنفعه داشته باشد، مردم ما کمترین رحم را به یکدیگر دارند، یادتان هست مردم در طرح دیوار مهربانی، به لباس کهنه دیگران هم رحم نکردند و نگذاشتند این لباس ها به دست افراد نیازمند برسد، حال چگونه می توان انتظار داشت مردمی که در تهیه مواد اولیه غذا با مشکل مالی روبرو هستند، بخواهند به هم رحم کرده و بگذارند به دست افراد نیازمند برسد.
متولیان ادامه داد: از لحاظ دید جامعه شناسی ولع در اثر محدود کردن بیش از حد فردی نسبت به عامل بیرونی یا درونی پیش می آید، به عنوان مثال وقتی که به کودکی مادام می گوییم شکلات نخور و شکلات را ازدست او دور نگه داشته و نمی گذاریم حتی یک عدد شکلات مصرف بکند، آن کودک بیشتر به خوردن شکلات ولع پیدا می کند، جامعه ایران، جامعه ای از انباشت خواسته ها و نیازهای فروخورده است، که اثرات این خواسته ها و نیازهای فروخورده ما حصل آن صف های نذری طولانی، صف برای گرفتـن گوشت یخ زده، صف برای گرفتن بنزین و… می شود.
این جامعه شناس در پایان بیان کرد: جدا از نقش ولع در گرفتن نذری ها، حس خوشایند موفقیت برای گرفتن نذری بیش از حد نیاز، باید مد نظر قرار گرفت، اگر به افــرادی که بیش از حد نیــاز نذری دریافت می کنند، جنبه شخصیتی آن ها بررسی شود، درخواهید یافت افراد با گرفتن نذری بیش از حد حسی خوشــایند دارند و احسـاس موفقیت بزرگ می کنند، در واقع حس زرنگی می کنند متاسفانه ضدارزش ها، امروز تبدیل به ارزش شده و جامعه ما به این ضدارزش ها ناخواسته پاداش می دهد، در واقع به جای اینکه با فرد خاطی برخورد صورت گیرد، در نظر افراد جامعه یا حداقل نزدیکانش فردی با استعداد و توانمند شناخته می شود.