نگاه «وقایع استان» به شرایط و بازار اهدای تخمک در کشور/اهدای چالش برانگیز

سه شنبه ۲۰ تیر ۹۶   شماره ۶۲۷

***

وقایع استان

فرشته غلامی

***

سعید و سارا از آن دست زوج هایی بودند که با عشق ازدواج کردند. اما ناگهان اوضاع به هم ریخت و دیگر عشق و آرامشی در میان آنها نبود. این آرامش را بچه دار نشدنشان از آنها گرفت و تا آنجا پیش رفت که اصلا یادشان رفته بود با چه هدفی با هم ازدواج کرده اند. دنیای عجیبی است یکی از اینکه بطور ناخواسته صاحب فرزندی شده است نگران است و دیگری از ناباروری خود شاکی. کاری به خوب یا بدش نداریم اما سعید و سارا زندگی بدون حضور بچه را بی معنی می دانستند. بچه ای که بخاطر مشکلی که سارا داشت پس از ده سال تلاش بی فایده برای بارداری از موهبتش بی بهره مانده بود.
سعید و سارا یکی از صدها زوجی هستند که دچار ناباروری هستند و خوشبختی خود را وابسته به فرزندآوری می دانند. ناباروری در ایران و دنیا سناریویی است که به نظر می‌رسد هیچگاه پایانی ندارد. طی سال های گذشته آمار ناباروری با افزایش روبرو بوده است که نگران کننده است. پزشکان براین باورند که تغییر الگوی غذایی و گرایش به فست فودها، استفاده از سیگار و مواد مخدر تاثیرات مستقیمی بر ناباروری دارد.
آمار جهانی می گوید که حدود ۴۰ درصد عوامل ناباروری مردانه و ۴۰ درصد آن زنانه است، همچنین حدود ۱۵ درصد عوامل مشترک و حدود پنج درصد نیز عوامل ناشناخته هستند. اما در ایران عامل ناباروری مردان به مراتب بیشتر از زنان است.
بر اساس آخرین بررسی‌های انجام شده میزان ناباروری در کل کشور ۲۰.۲ درصد اعلام شد.
مطابق نتایج سرشماری سال ۹۵، ۲۴ میلیون و ۲۰۰ هزار زوج در کشور وجود دارد که با احتساب ۲۰ درصد می‌توان گفت حدود ۵ میلیون زوج نابارور هستند که اگر این میزان را در سال دوم بررسی کنیم حدود سه میلیون و ۲۰۰ هزار زوج نابارور خواهند بود.
اگرچه در گذشته ناباروری به یک معضل بزرگ تبدیل شده بود اما امروزه دیگر مشکلی به نام ناباروری وجود ندارد به مدد پیشرفت‌های چشمگیر علمی،کمترخانواده‌ای وجود دارد که به دلیل ناتوانی‌های جنسی از وجود فرزند محروم بماند. اهدای تخمک، اهدای جنین و رحم اجاره‌ای جایگزین‌های مناسبی هستند که با پیشرفتی که در دنیای علم حاصل شده است، به یاری زوج‌هایی آمده که به هر دلیل به طور طبیعی قادر به بچه دار شدن نیستند، البته استفاده از این روش‌ها نیز مراحل و شرایط خاص خود را داراست.
این روزها تعداد زیادی از بانوان برای رسیدن به آرزوی شان از تخمک‌ های اهدایی کمک می گیرند. میزان موفقیت از تخمک‌ های اهدایی به سختی به ۵۰ درصد می‌ رسد. این میزان از آمادگی رحمی و کیفیت اسپرم، تاثیر می‌ گیرد. اهدای تخمک یعنی بانوانی برای اهدای محرمانه‌ تخمک اقدام می ‌کنند تا به بانوانی که قادر به لقاح جنین نیستند، کمک کنند. روند اهدای تخمک را می ‌توان با میوه‌ها مقایسه کرد. بانوان هر ماه به‌ طور طبیعی تعدادی از تخمک‌ های تولیده شده خود را از دست می‌ دهند. یک درخت سیب صرف ‌نظر از این که بر میوه اش چه می‌ گذرد، سیب‌ ها را می‌ اندازد (همان‌طور ‌که تخمک‌ ها رها می ‌شوند و بدن را ترک می‌ کنند). درمانی که به واسطه اهدا کننده‌ تخمک انجام می ‌گیرد، مثل این است که سبدی را زیر درخت قرار دهیم. به این ترتیب تخمک‌ هایی را گردآوری می ‌کنیم که به شکل طبیعی بدن آنها را از دست می‌دهد. آن گاه تخمک‌ های گردآوری شده به دریافت‌ کنندگان محتاج اهدا می ‌شود. در این روند با هماهنگ‌ سازی دقیق چرخه‌ عادت ماهیانه و چرخه تولید مثلا دریافت ‌کننده و اهدا کننده، توازن مورد نیاز برآورده می‌ شود. در موارد عادی، بدن تخمک تولید می ‌کند و رحم را برای نگهداری آماده می شود. پس باید دو بدن هماهنگ شود، تا مثل یک بدن رفتار کنند. سپس تخمک بارور در رحم آماده‌ دریافت‌ کننده جا گذاشته می‌شود. حدود ۱۴ سال قبل یعنی در تیر ۸۲ وقتی مجلس شورای اسلامی قانون نحوه اهدای جنین به زوجه نابارور را تصویب کرد و اسفند ۸۳ آیین‌نامه اجرایی قانون نحوه اهدای جنین به زوجین نابارور با نظر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و وزارت دادگستری به تصویب رسید، نور امیدی در زندگی میلیون‌ها زوج نابارور تابیده شد که تا امروز هم زوج‌های زیادی با کمک این قانون مجوز گرفته و صاحب فرزند شده‌اند.
اما از آنجا که رسیدن به برخی اهداف از راه‌های قانونی طولانی مدت و با عبور از موانع زیاد همراه است، در این مورد هم برخی مشکلات موجود پیش روی زوج‌های گیرنده و حتی اهدا کننده باعث شده که خیلی زود پای واسطه‌ها به این ماجرا باز شود. آنها از راه‌های غیرقانونی و به ظاهر با قصد کمک به زوج‌ها و در باطن با قصد سواستفاده مالی وارد این عرصه شده‌اند.
اگرچه اولین کودک حاصل از اهدای تخمک در جهان در سال ۱۹۸۴ متولد شده است و این روش هم اکنون در کشور ما پس از طی مراحل شرعی و قانونی آن سال هاست که مورد استفاده قرار می گیرد و در اراک هم اولین مرکز ناباروری در سال ۹۳ شروع به فعالیت کرد اما اکنون به وفور در انواع شبکه های اجتماعی چون اینستاگرام و تلگرام می بینیم که درخصوص فروش تخمک آگهی هایی را با قیمت های باورنکردنی و تبلیغات وسوسه انگیزی در معرض نمایش گذاشته اند. یک فوق تخصص نازایی در اراک گفته است که مراجعه به مراکزی که فاقد مجوز دانشگاه علوم پزشکی هستند بدون شک مشکلاتی را برای مراجعین در پی خواهد داشت.
دکتر فرشته محسنی گفت: از هر شش الی هفت زوج، یک زوج مبتلا به ناباروری است و اصولا شانس میزان باروری بعد از یکسال از ازدواج حدود ۸۵ الی ۹۰ درصد بصورت طبیعی خواهد بود. در بین زوج‌های باقیمانده نیز پنج درصد در سال دوم بارور می‌شوند.
شرایط اهدای تخمک
اهدای تخمک به این ترتیب نیست که هر زوجی که صاحب فرزند نمی شوند، برای آن اقدام کنند بلکه دارای شرایطی است که اولین آن سن فرد گیرنده است که حداکثر باید ۴۵ سال باشد و سن اهداکننده است که بین ۲۱ تا ۳۴ سال می باشد. همچنین قبل از آغاز درمان انجام آزمایش های اسپرموگرام مرد، معاینات عمومی فیزیکی، آزمایش های روتین قبل از بارداری نظیر سرخجه، آزمایش های ایمنی، تعیین گروه خون و RH، ایدز، هپاتیت، معاینات لگنی، بررسی حفره رحم و سونوگرافی برای اندازه گیری حجم رحم و درصورت لزوم هیستروسکوپی و لاپاراسکوپی لازم است اگر نتیجه بررسی‌ها مثبت بود، باید فرایند اهدا برنامه ریزی شود. اهداکننده باید از ۱۰ تا ۱۲ روز داروهای محرک تخمک گذاری استفاده کند. زمانی که تخمک‌ها به اندازه کافی رشد کرده باشند، با یک بیهوشی سبک از تخمدان تخلیه می‌شود. از مرد هم درخواست می‌شود تا یک نمونه از اسپرم برای کشت تخمک‌ها ارائه نماید. پس از کشت و انجام باروری، تخمکهای بارور شده در داخل انکوباتور قرارداده می‌شوند.انتقال جنین ۳ تا ۵ روز پس از بارورسازی انجام می‌شود. دو هفته پس از انتقال هم حاملگی تثبیت می‌شود. اگر حاملگی موفق باشد، هورمون درمانی‌ها ۱۰ هفته دیگر هم ادامه پیدا می‌کند.
با توجه به ابهام در قوانین مربوط به اهدای تخمک که نیاز به وضع کلی دارد، اما بسیار از مراجع تقلید به محرم بودن فرزند به زن صاحب رحم و در واقع مادر بودن او رأی داده اند و در این صورت با توسل به احکام رضاع و قاعده فراش بر محرم بودن این فرزند بر شوهر زن صاحب رحم نیز می‌توان رأی داد. با توجه به آن که جنین مدت ۹ ماه در رحم زن قرار دارد و از بدن مادر تغذیه میکند، می‌شود به احکام رضاع استناد کرد و فرزند متولد شده را فرزند شبه رضاعی زن صاحب رحم دانست و بر همین اساس او را فرزند شوهر زن صاحب رحم هم دانست.
مسئله دیگری که درباره فرزند متولد شده از اهدای جنین مطح می‌شود، قوانین ارث است. آیت الله خامنه ای و آیت الله مکارم شیرازی به ارث بردن فرزند از صاحب نطفه و تخمک نظر داده اند. آیت الله موسوی تبریزی علاوه بر آن به ارث بردن فرزند از زن صاحب رحم نیز رأی داده اند. اگرچه اهدای تخمک یک روش کمتر شناخته شده در خصوص ناباروری است اما امروز چالش هایی را در اجتماع، قانون و دین به وجود آورده که اگرچه مسبب شادی و رضایتمندی بسیاری از زوج های نابارور است اما مشکلات فراوانی را نیز پیش پای آنها قرار داده است.