روزنامه وقایع استان مرکزی پایگاه رسمی اطلاع رسانی نشریه
پنجشنبه ۲۰ مهر ۹۶ شماره ۷۰۰
***
وقایع استان
فرشته غلامی
***
«ساعت هفت و پنج دقیقه است… زود باش الان سرویست بوق می زنه». ده دقیقه ای می گذرد… برای چندمین بار مادرش به سراغش می آید تا او را از خواب بیدار کند. «وای سارینا تو که هنوز خوابی بازم مدرسه ات دیر شد… زود باش دیگه.»
«مگه مدرسه نداری، پاشو دیگه…آرش این آخرین دفعه است که صدات می کنم…» این گفتگوی صبحگاهی بسیاری از والدین با فرزندانشان است. به جرات می توان گفت بیدار شدن فرزندان برای والدین یکی از بزرگترین دغدغه آنهاست تا به مدرسه دیر نرسند.
در بسیاری از خانواده ها، مادر هر روز صبح فرزند خود را از خواب بیدار می کند در حالی که این کار آنها، کودک را به مرور زمان دچار مشکل می‌کند. بچه‌ها از اینکه هر روز صبح باید با صدای مادر از خواب شیرین بیدار شوند، احساس خوبی ندارند، اما برعکس مادرها پتو را از روی سر کودک می‌کشند و می‌گویند: بلند شو، دیرت شد و… که این رفتار بیزاری کودک از سحرخیزی و رفتن به مدرسه را درپی خواهد داشت. اغلب پدر و مادرها در قبال فرزندانشان مسئولیت زیادی به‌‌عهده می‌گیرند، پس تعجبی ندارد که آنها مدت زیادی در تختخواب منتظر بمانند، چرا که مطمئن‌هستند کسی آنها را به‌موقع بیدار می‌کند و نمی‌گذارد دیرشان شود.
سال هاست که در نظام آموزش و پرورش کشور ساعت شروع مدارس از حدود هشت صبح و قبل آن است و دانش آموزان هم از اینکه بخواهند صبح به این زودی از خواب بیدار شوندگله مند هستند. اگرچه همیشه و همه جا سخن از این می رود که سحرخیز باش تا کامروا شوی و اینکه بیداری در صبح زود بر یادگیری تاثیر مستقیمی دارد و منجر به بهبود عملکرد مغز می شود و گفته می شد به دلیل اینکه ذهن شما بعد از چند ساعت خواب و استراحت خسته نیست، می‌توانید مبحث مورد نظر را در زمان کم‌تری مطالعه کنید و درسی را که در صبح مطالعه می‌کنید دیرتر از ذهن شما محو می‌شود.
این پژوهش ها که سال هاست مورد تایید قرار گرفته و نظام آموزشی ما هم بر پایه آن بنا شده نگرانی اکثریت دانش آموزان را در طول تحصیل در پی داشته است.
مهسا دانش آموز سال دهم متوسطه است و می گوید: از اینــکه من می خواهم هر روز ساعت ۶ و نیم صبح از خواب بیدار شوم دچار استرس می شوم چون من عادت دارم شبها تا ساعت دو بیدار باشم.
وی ادامه می دهد: من حتی صبح به این زودی اصلا میلی به خوردن صبحانه ندارم و همیشه یکی دو ساعت اول سر کلاس ها احساس خواب آلودگی دارم.
طاها تازه به کلاس سوم دبستان رفته است و با وجود اینکه بطور معمول حتی در تابستان و روزهای تعطیل هم ساعت هفت صبح از خواب بیدار می شود اما از اینکه بخواهد صبح به این زودی به مدرسه برود احساس خوبی ندارد و می گوید: من هفته هایی که شیفت صبح هستم را اصلا دوست ندارم و در عوض در شیفت های عصر درسم را بهتر یاد می گیرم.
زهرا اکنون سی سال دارد و از خاطرات دوران مدرسه اش می گوید: من صبح ها وقتی می خواستم از خواب بیدار شوم نزدیک به نیم ساعت پدر و مادرم تلاش می کردند تا مرا از خواب بیدار کنند و تازه وقتی هم وارد مدرسه می شدم تا حدود ساعت۱۰ دلم می خواست بخوابم.
او ادامه می دهد: جالب است که در برنامه مدارس از همان اول دبستان، درس هایی که نیاز به یادگیری و دقت زیاد دارند مثل ریاضی را زنگ اول تدریس می کنند و می گویند ذهن آمادگی بیشتری دارد اما به جرات من در تمام سال های تحصیل شاهد بودم اکثر همکلاسی هایم در آن ساعت چرت می زدند و تمایلی به گوش دادن حرف های معلم نداشتند.
اما برخلاف باور قدیمی که در خصوص سحرخیزی و شروع به کار مدارس در صبح زود تاکید داشته به تازگی تحقیقاتی در مرکز تحقیقات کاربردی و ارتقاء آموزشی دانشگاه مینه سوتای آمریکا صورت گرفته که بر مبنای آن تاخیر در آغاز کلاس های صبح مدارس سبب افزایش تمایل به حضور، نمرات بهتر در آزمون ها و به خصوص تست های ریاضی، انگلیسی، مطالعات اجتماعی و همین طور علوم تجربی خواهد شد که برای اثبات این ادعای خود محققان این مرکز با بررسی داده های بیش از ۹هزار دانش آموز از هشت دبیرستان در مینه سوتا، کلرادو و وایومینگ به این نتیجه رسیدند.
علاوه بر این پژوهش، در سال ۱۹۹۸ مری کرکسون، محقق دانشگاه براون (از قدیمی‌ترین و معتبرین دانشگاه‌های آمریکا) بررسی های گسترده خود را روی تعدادی دانش آموز مقطع دهم آغاز کرد و در نهایت با تجمیع نتایج بررسی مشخص شد که بیدار شدن در ساعت ۷:۲۰ صبح سبب اختلال در ریتم ساعت بیولوژیکی بدن نوجوانان خواهد شد و آنها در کلاس دچار خواب آلودگی پاتولوژیک می شوند و سطح یادگیری شان پایین می آید.
مدتی قبل نیز لس آنجلس تایمز نتایج یک پژوهش را منتشر کرد که براساس آن دانش آموزانی که خواب شبانه کافی دریافت می کنند حدود دو سوم بیشتر از دسته دیگر دچار آسیب و جراحت خواهند شد.
این پژوهش هایی که صورت گرفته اگرچه برخلاف آن چیزهایی است که سالیان سال به ما آموزش داده اند و از قدیم حتی والدین، ما را تشویق به بیدار شدن در صبح زود می کردند اما آنچه که از رفتار دانش آموزان خصوصا در سنین نوجوانی به دست می آید بر این امر صحه می گذارد چرا که سیستم بدنی نوجوانان به گونه ای تنظیم شده است که حتــی نمی توانند شب زود هنگام به خواب روند. نوجوانان معروف هستند به این که شب ها دیر می خوابند و صبح ها دیر از خواب بیدار می شوند. بیشتر نوجوانان به حدود ۹ ساعت خواب شبانه نیاز دارند تا بتوانند هوشیاری لازم را در فعالیت های روزانه حفظ کنند. اما تکالیف و فعالیت های مدرسه و دوستان اغلب بر خواب ترجیح دارند. در واقع بیش از ۲۵ درصد نوجوانان تنها ۵ یا ۶ ساعت یا کمتر می خوابند. همین خواب آلودگی در طول روز موجب کاهش تمرکز و یادگیری و خواب رفتن ســـر کلاس می شود.
این پژوهش زمانی بیشتر مورد توجه قرار می گبرد که عصب شناسان هم معتقدند که بدن کودکان و نوجوانان در سنین مدرسه برای خواب شبانه در ساعات نزدیک به نیمه شب برنامه ریزی شده است. بدین ترتیب تا ساعت ۹٫۵ – ۹ صبح بدن به هوشیاری کامل خود دست نخواهد یافت و می گویند اگر دانش آموزی به زور از خواب بیدار شود مطمئنا در ساعات اول روز یادگیری خوبی نخواهد داشت و نتیجتا نمرات خوبی هم نخواهد گرفت.
در گزارشی هم «عصر ایران» آموزش و پرورش کشور را متهم دانسته و گفته است: « از مسئولان وزارت آموزش و پرورش و شخص وزیر که بسیار سخن از تحول در مدارس می گوید می پرسیم با توجه به نتایج دهها و صدها پژوهش معتبر علمی در جهان، آیا می خواهند همچنان به تقلید از گذشتگان ادامه دهند یا با مبنا قرار دادن علم، ساعت آغاز به کار مدارس یکی دو ساعت به تعویق بیندازند و میلیون ها کودک و نوجوان را از منافع آن بهره مند گردانند؟»
اینکه این پژوهش جدید در حوزه تاثیر یادگیری بر ساعت مدارس تا چه حد صحت دارد جای تردید بسیار است اما از این نکته نمی توان غافل شد که مطالعات بسیاری در حوزه خواب و تاثیر آن بر یادگیری صورت گرفته است، مطالعاتی که یک روز آن را تایید کردند و روز دیگر آن را نقد کردند و این تاثیرات را گاه ناشی از ژن می دانند، گاه از روی جنسیت، حتی در روایات دینی هم بهترین زمان بیدار شدن را طلوعین می دانند، اما هر چه که هست اگر آموزش و پرورش کشور ساعات مدارس را به تعویق اندازد گذشته از جنبه یادگیری که باعث شادی و خوشحالی بسیاری از دانش آموزان را فراهم می آورد.
