نگاهی به نامه های باقی مانده از نیما یوشیج به بهانه تولدش/ حرف های نیما

یکشنبه ۲۱ آبان ۹۶ شماره ۷۲۰

***

وقایع استان

نامه ها یکی از آثار مهم در زندگی هنرمندان است. در لابلای نامه های نویسندگان و شاعران به دوستان، معشوقه ها و اعضای خانواده شان به وضوح می توان دیدگاه و جهان بینی آن ها را نسبت به پیرامون و دوره معاصر خود دید. شرایط اجتماعی و سیاسی هر دوره حتی در زیر متن نامه های عاشقانه آن ها نیز وجود دارد نامه هایی که در کنار سایر آثار هنری هنرمندان جمع آوری و منتشر می شوند. در ادبیــات ایران نمونه هایی چون نامه های شاملو به آیدا، نامه های فروغ فرخزاد به همسرش، نامه های سیمین و جلال، نامه های نیما یوشیج و … وجود دارد که اغلب تجدید چاپ نیز می شدند.
امروز سالروز تولد نیما یوشیج پدر شعر نو است به همین بهانه نگاهی خواهیم داشت به نامه هایی که در کنار مجموعه های شعر و مقاله های او به جا مانده است. نامه هایی که گفته می شود از بهترین نامه های زبان فارسی است. این نامه‌ها اغلب، برای دوستان و همفکران نوشته می‌شده است و در برخی از آنها به نقد وضع اجتماعی و تحلیل شعر زمان خود می‌پرداخته است؛ ازجمله این نامه‌ها، نامه هایی است که به استادش «نظام وفا» می‌نوشته. جدای از دوستان نیما به برادرش لادبن، به مادرش به پسرش شراگیم و همسرش عالیه نیز نامه هایی نوشته است که به نظر برخی نامه های عاشقانه اش به همسرش همچنان از زیباترین نامه هاست.
نامه های نیما که پر حجم ترین اثر منثور او محسوب می شوند، در فاصله ی سال هایی طولانی (۱۳۳۸-۱۳۰۰) نوشته شده است. یعنی چیزی نزدیک به چهار دهه از زندگی او را می توان در این نامه ها دید: «عمران بهرام پور» در کتاب «تمام طول شب» در مورد نامه های نیما گفته است: « نامه ها را به خلاف معمول و گاه با فاصله افتادن هایی در تاریخ و نگارش، متناسب با حال روحی خود و آن گاه که فکر می کرد چیزی برای نوشتن دارد می نوشت.»
از آنجا که نیما یک شاعر است و شعر با استعاره و جانشینی همراه است در جای جای نامه های او این استعاره ها را می توان دید که در نامه های نیما به عالیه این وجه استعاری مشهود تر است. او در جایی برای عالیه نوشته است: میل داشتم پیش تو باشم . چه فایده یک شمع افسرده خانه ات را روشن نخواهد کرد ، بلکه حالت حزن انگیزی به آشیانه ی تو خواهد داد. به من بگو از چه را قلبم را فریب بدهم؟ زندگانی یعنی غفلت، چه چیز جز مرور زمان این غفلت را به قلب شکسته یاد بدهد. عالیه! چه وقت مهتاب می تابد؟ کی فرزندش را در این شب تاریک صدا می زند ؟ افسوس ! همه جا سیاه است. ولی تو نباید سیاه بپوشی . راضی نیستم درحال حزن به اینجا بیایی. خوب نیست. خواهی گفت به موهومات معتقدم. بله، بدبختی شخص را اینطــور می کند. درد آدم را به خدا می رساند. دیشب تا صبح از وحشت نخوابیده ام، کی مرا دیده بود آنقدر ترسو باشم و مثل بید بلرزم، یک شعله ی نیم مرده ، یک کتاب آسمانی و یک پاره ی خشت، گوشه ی اطاق پدرم، جای پدرم را گرفته بود. مگر روح با این وسایل حاضر می شود؟شاید ! پدرم! پدرم! دیشب دست سیاهی متصل به سینه ام فشار می داد، چرا دیوانه را در وسط شب هم آسوده نمی گذاشتند از ترس به مادرم پناه بردم ،عجب پناهی، به راه افتادم، پاهایم می لرزید، سایه ی یک درخت شمشاد مرا به وحشت می انداخت . عالیه ! پس با من مهربان و وفادار باش . عمر گل کوتاه است.»
در میان آثار نیما کتاب « دو نامه» که شامل نامه از نیما یوشیج به شین پرتو و از شین پرتو به نیما یوشیج، «نامه های نیما به همسرش عالیه»، «کشتی طوفان» ( ۵۰ نامه از نیما یوشیج)، «دنیا، خانه‌ی من است» (۵۰ نامه از نیما یوشیج) از جمله مجموعه نامه های نیما است که منتشر شده اند. البته در تمامی آثار چاپ شده آثاری که به تلاش و کوشش زنده یاد سیروس طاهباز بوده است بهترین و اصلی ترین نمونه بوده و بقیه آثار اغلب نسخه برداری از گردآروی های وی بوده است.
کتاب «حرف های همسایه» شامل مهم ترین نامه های او می شود. این کتاب به کوشش سیروس طاهباز گردآوری شده است. سیروس طاهباز در مقدمه خود بر این کتاب نوشته است: این کتاب مجموعه ى کامل نامه هایى است که از نیمایوشیج باقى مانده است و براى نخستین بار به کوشش راقم این سطور در سال ۱۳۶۸ منتشر شد. این کتاب یکبار دیگر در همان سال ۱۳۶۸ و بار دیگر در سال ۱۳۷۰ تجدید چاپ شده است. نیما درباره ى شیوه ى نامه نوشتن خود در یکى از همین نامه ها می نویسد: «من در هریک از کاغذهایم این فکر را کرده ام که خوب بنویسم. به قدرى در این بابت سماجت به خرج داده ام که به اشخاصى که ادیب، یا اقلا فهمیده نبوده اند، خیلى به ندرت چیز نوشته ام و مضحکتر از این، براى کارهاى لازم خودم اقدام نکرده ام. براى اینکه می دیدم انشاء من نباید انشا معمولى بشود.»