نگاهی به فیلم « غیرمجاز» که در سینما عصر جدید اراک اکران می شود/یک بد تمام عیار

سه شنبه ۳۰ آبان ۹۶   شماره ۷۲۶

***

وقایع استان

سمیه انصاری فر

***

این روزها نزدیک به ۳۰ فیلم در سینماهای کشور در حال اکران است که اغلب آن ها در سینماهای شهر ما نیز اکران می شوند. این به خودی خود اتفاق خوبی می تواند باشد ولی باید پذیرفت در میان این تعداد از عنوان های مختلف فیلم ها با تعداد خیلی کمی فیلم با شاخصه های خوب و استاندارد مواجه هستیم. باید با این واقعیت کنار آمد با توجه به وضعیت سینمای ایران، مخاطب، بازیگران و سوپراستارها و کیفیت فیلم ها شاید فقط سینمای ایران ظرفیت ساخت ۴۰ تا ۵۰ فیلم در سال را داشته باشد؛ اما آنچه هم اکنون می بینیم تولید بیش از صد فیلم در سال است که اغلب در موضوع و حتی بازیگران نیز مشترک هستند و به جرات می توان گفت تعداد فیلم های با کیفیت و قابل قبول به تعداد انگشتان دست نیز نمی رسند. بعد از بازار داغ فیلم های کمدی موضوعات اجتماعی یکی از پا ثابت های سینمای ایران است دختران فراری، خیانت، طلاق عاطفی، تجاوز، اعتیاد، فقر و..؛ بدون شک این ها از معضلات کنونی اجتماع ماست ولی باید دید در قاب سینما چطور روایت شده اند؟ نگاهی به تم و نوع روایت و شکل فیلم ها نشان می دهد که ما در اغلب موارد با تکرار در فرم و محتوا رو به رو هستیم. فیلم هایی که در برخی شان حتی اولیه ترین اصول یک فیلم استاندارد مانند فیلمنامه، تدوین و بازی نیز رعایت نشده است.
هر چند برخی از این فیلم ها به دلیل تبلیغات، حاشیه ها و حتی حضور برخی سوپراستارها می توانند به فروش های قابل قبولی برسند؛ ولی بیش از ۷۰ درصد فیلم ها با شکست درگیشه مواجه می شوند که البته با توجه به قواعد سینمای ایران خیلی طبیعی است. با وجود ظرفیت سینمای ایران و سختی جذب مخاطب گاهی با فیلم هایی بر روی پرده مواجه می شویم که دقیقا نمی دانیم با چه انگیزه ای ساخته و حتی چرا اجازه اکران دارند زیرا نه در ساختار بلکه در موضوع نیز با پدیده نو و جدیدی رو به رو نیستیم؛ بلکه با فیلمی با سطح کیفــی پایین تر از یک تله فیلم مواجهیم. از این دست فیلم ها کم نیستند یکی از آن ها به تازگی در جدول اکران سینما عصر جدید اراک قرار گرفته است. « غیر مجاز» آخرین ساخته «حسن یکتاپناه» است که فیلمنامه آن را «محمد سلیمانی» نوشته است. او فیلمساز پر کاری نیست و تقریبا در هر دهه یک فیلم می سازد، فیلم قابل تامل «جمعه» اولین فیلم او در سال ۷۸ بود و بعد از آن «داستان ناتمام» را در سال ۸۲ ساخت این دوفیلم یکتاپناه توانسته بود حتی در محافل بین المللی نیز توجه ها را جلب کند بنابراین انتظار این بود که بعد از بیش از یک دهه با فیلم قابل قبولی از او رو به رو باشیم؛ اما ماجرا اینگونه نبود و غیر مجاز را یک اثر ضعیف می بینیم که ما را از این کارگردان ناامید می کند. « غیرمجاز» روایت دختر جوانی به نام توکاست است که از خانه فرار می کند او به دلیل برخی آزار و اذیت های ناپدری خود این تصمیم را می گیرد و به امید یافتن پسری که دوستش دارد و به او قول ازدواج داده به تهران می آید ولی متوجه می شود که ابراهیم با دختر دیگری ازدواج کرده است. البته شاید بتوان فیلم را طوری دیگری نیز روایت کرد غیرمجاز داستان بحران های دختری به نام شادی است که برادرش شایان نسبت به او سخت گیری های عجیبی دارد. در ادامه با حضور توکا و آشنایی اتفاقی او با شادی زندگی هر دو آن ها موازی با یکدیگر روایت می شود.
مخاطبی که به تماشای این فیلم رفته است شاید در نگاه اول ردپای نگرش و نگاه میلانی که این روزها « ملی و راه های نرفته اش» بر روی پرده است را در این فیلم ببیند. البته خیلی هم بعید نیست زیرا یکتا پناه در فیلم های « دو زن» و « نیمه پنهان» دستیار کارگردان میلانی بوده است.
یکتاپناه در این فیلم به معضلات دو دختر جوان می پردازد اولی دختر شهرستانیست که به خاطر ترس از تجاوز ناپدری از خانه فرار کرده است و دومی دختری است در تهران او خرده فروش مواد است و فیلـم می خواهد بر این نکته صحه بگذارد که رفتارهای او ناشی از سخت گیری های برادرش شایان و طلاق پدر و مادر است برادری که خود خواهرش را منع می کند ولی خودش برخی رفتارهای نابهنجار دارد.
پرداخت به معضلات دختران جوان خصوصا دختران فراری، بی سرپناهی و آسیب هایی که در انتظارشان استمی تواند خوب باشد؛ ولی در چه قالب و ریختی بسیار مهم است.
قبل از همه این ها اینکه نویسنده و کارگردان باید بدانند چه شناختی نسبت به این مسائل و بحث های عمیق جامعه شناسی و روانشناسی پیرامون آن دارند. قرار نیست که ما شخصیت هایی را در موقعیت هایی قرار دهیم و آن ها را رها کنیم قطعا باید تمامی ابعاد شخصیت فردی و اجتماعی آن ها دیده شود. صِرف فرار یک دختر نمی تواند نشان دهد که او در خانه مورد آزار و اذیت بوده است. ما در این فیلم هرگز ردپای ناپدری را در ذهن دختر نمی بینیم و اعتمادهای ناگهانی او به مردهای دیگر در تناقض با این مسئله است. دلیل اصلی بی شک فیلمنامه ضعیف و سرشار از حفره «غیرمجاز» است. نویسنده تنها یک ایده آن هم تکراری در ذهن داشته و هیچ تلاشی برای سرو شکل دادن به آن نداشته است. روایت های پراکنده از آدم هایی که هیچ کدام باورپذیر نیستند و آوار مصیبت های وارد بر آن ها نیز نمی تواند مخاطب را مجاب کند که با آن ها همزاد پنداری کند زیرا مخاطب از همان ابتدا به دلیل چند پارگی و بی منطق و کارکردی بودن برخی مسائل اشاره شده در فیلم است که به نظر می رسد تنها هدف نویسنده و کارگردان از آن به زعم خودشان نشان دادن معضلات اجتماعی است اما آیا یک فیلم و ساختار آن ظرفیت پرداخت به تمامی این ها را دارد. دیگر نگاه حاکم بر فیلم مرد ستیزی است. ناپدری، شایان، نامزد توکا و یا مردی که دختر شهرستانی را به بهانه کار به دفترش می کشد نشان دهنده اوج این نگاه است مردها همگی سیاه هستند و این دو دختر داستان هستند که به دلیل رفتارهای آن ها دچار بحران و چالش هایی می شوند. اما بدترین حالت این فیلم در پایان بندی آن رخ می دهد. گویا فیلم می خواهد از دل تمام سیاهی ها بدون هیچ مقدمه چینی ای به یک پایان روشن برسد. ساختار فیلم این اجازه را نمی دهد بنابراین باید فیلم یک قربانی بدهد بنابراین شادی دختر بد فیلم را در یک تصادف از فیلم حذف می کند تا هم شایان و هم مادر شادی در عین ندامت تصمیم بگیرند تا توکا را مورد حمایت خود قرار دهند و اوج این بی سلیقگی را در زمان آزادی توکا از زندان می بینیم. در مورد بازی ها نیز ما با بدترین شکل ممکن آن ها رو به رو هستیم. یاسمن معاونی در نقش توکا بازی بسیار غیر طبیعی دارد و به نظر می رسد تنها دیالوگ ها را حفظ کرده است و بدون درکی از نقش آن ها را بازگو می کند. میلاد کی مرام هم بیشتر همان سیامک فیلم ملی و راه های نرفته اش است که آن هم البته تکرار نقش او در مستانه بود. لیلا زارع بــه نظر می رسد بیشتر از دیگر بازیگران برای ایفای نقش شادی تلاش کرده بود ولی او نیز انتخاب مناسبی برای این نقش نبوده است. به هر روی غیرمجاز یکی از آن فیلم هایی است که حتی در تکرار و الگو برداری نیز موفق نبوده است. نویسنده مشتی ماجرا و کارگردان نیز از روی آن ها مشتی تصاویر بی ربط را کنار هم قرار داده که حتی شروع و پایان درخوری نیز ندارد و آن را روانه پرده سینما کرده است. کاش سینماگران دست از نگاه های کلیشه و سطحی خود به مسائل اجتماعی بردارند و فکر نکنند بیان هر چیز به هر شکل یعنی پرداختن و ایجاد حساسیت در مورد یک آسیب اجتماعی و البته سازمان امور سینمایی نیز در دادن پروانه ساخت و یا حتی نمایش به آثار بی کیفیتی از این دست کمتر از گزینه اغماض استفاده کند.