یادداشت اول

شنبه ۲۴ اسفند ۱۳۹۸ شماره ۱۲۴۵

نوروز؛ فرصتی برای متفاوت بودن

نعمت الله فاضلی

استاد انسان شناسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

برای اولین بار، ایرانیان جشن نوروز امسال را بدون دیده بوسی عید برگزار می کنند و به دیدارهای نوروزی نمی روند و در خانه ها می مانند. امسال نوروز تجربه ای متفاوت از تجربه های چند صد ساله و چند هزار ساله را پشت سر گذر خواهد گذاشت. این تجربه تازه و متفاوت، فرصتی برای متفاوت شدن ما نیز تواند بود. نوروزی، فضایی است برای نو شدن، برای همدلی و مهربانی، و برای تعامل و ارتباط. اینها همه فرصت هایی برای بودن و شدن ما نیز هست؛ متفاوت بودن و متفاوت شدن.

نوروز، «نو شدن» است؛ نو شدن روز و روزگار، و «ایجاد تازگی و طراوت»؛ یا دقیق تر بگویم «ایجاد نوآوری و تغییر در زندگی». نوروز نماد نو شدن است، با تغییر در زمان و ایجاد وقفه ای در لحظه؛ آغاز تازه ای را شروع می کنیم و می آموزیم که چگونه نو شویم و تغییر کنیم. هر سال راهی برای نو شدن پیدا می کنیم. امسال هم نو می شویم؛ و « کهنه ها»، «کلیشه ها»، «تکراری ها» را دور می ریزیم.

اما امسال نو شدن، نه در لباس نو، تزئینات تازه یا خرید کالایی شیک تر و تازه تر، بلکه یافتن راهی تازه برای ایستادگی در برابر مرگ و ایستادن در برابر هر آن چیزی است که می خواهد بر زندگی و شوق یادگیری و خلاقیت ما چیره شود. نو بودن امسال، در یافتن و ابراز سخن ها و تجربه ها و ظرفیت های ذخیره شده درونی ماست. نوبودگی برای هر انسانی تجربه زیسته و یکتای اصیلِ «بودنِ او در جهان» است. امسال نو شدن چیزی نیست جز پی بردن به تمام خلاقیت ها، ظرفیت های وجودی و تجربه ها زندگی که برای هر فرد به شیوه ای متمایز و خاص تحقق پیداکرده است. هر انسانی در روی زمین، پدیده ای نو، شگفت، یکتا و بی همتاست. این یکتایی و بی همتایی از اصالت برخوردار است، چرا که هیچ کس در مسیر زندگی اش چنین یگانه و بی همتا آن تجربه ها را پیدا نکرده است. بودن هر انسان در جامعه و جهان، تازگی و نوبودگی منحصر به فرد است.

نوروز فرصتی است تا هر کس تجربه زیسته اصیل و یکتا، آن نو بودگی در این عالم را بشناسد و تمام توانش را برای بیان آن تازگی و عرضه آن به خود و دیگری اعمال کند. در نوروز امسال که با بحران کرونا روبرو هستیم، فرصتی است که هر یک از ما از طریق «گفتگوهای درونی»، «گفتگوی با دیگران» یا از راه مشاهده فیلم ها و مطالعه رمان ها، به یکتایی و یگانگی خود از زندگی و از این جهان پی ببرد و راهی پیدا کند برای خود بیانگری. فیلم ها، رمان ها، داستان ها، اشعار و هنرها آیینه ای هستند که ما از طریق آن می توانیم خود را دریابیم. نوروز امسال فرصتیست برای نو بودن اصیل که همان خودبودگیست.

نوروز، «همدلی و‌ مهربانی» است. نوروز، جشن هدیه دادن، هدیه گرفتن، توجه کردن و درک دیگریست.  همدلی و مهربانی روی دیگر سکه نوبودن است. اگر چه در خانه های خود مانده ایم، اما می توانیم گفتگوهایمان را ادامه دهیم، با دوستان، آشنایان و اقوام هم سخن و هم کلام شویم. امسال می توانیم دردها و رنج های دیگران را بهتر درک کنیم و به کسانی بیاندیشیم که به دلیل بحران کرونا، شغل خود را از دست داده اند، آن ها که با فقر شدید و فقدان درآمد روبرو شده اند. ما می توانیم در همان خانه هایمان به بیماران بیندیشیم، به ویژه آن هایی که در نتیجه کرونا بیمار شده اند؛ امسال می توانیم «همدردی کنیم» و درد آن هایی را احساس کنیم که تنها هستند یا تنها شده اند.

امسال می توانیم هدایای نوروزی را به فقرا و بیمارانی هدیه کنیم که به دلیل بحران کرونا با مصیبت و فاجعه روبرو شده اند. بخشیدن، هدیه دادن، همدردی کردن بخشی از ظرفیت وجودی انسان است. آن ها که می خواهند، خلاقیت، نوبودگی و اصالت وجودی خودشان را تجربه کنند، آن ها نیک می دانند، همدردی، همدلی، هدیه دادن و بخشیدن از راهبردهای وجودی انسان برای کشف کردن خود و یا خویشتن اصیل انسانی ماست. تجربه همدلی و همراهی وجود ما را صیقل می دهد و به ما فرصت می دهد تا ما نوشویم. تجربه همدلی و همراهی، تجربه اصیلی است که نوعی خلاقیت  و آفریدن اخلاقی و انسانی را در روح، روان و ذهن ما ممکن و جاری می سازد.

نوروز ارتباط و تعامل است، همه آیین ها از جمله نوروز فضای اجتماعی است تا انسان ها با یکدیگر ارتباط برقرار کنند، با هم سخن بگویند و به شیوه های گوناگون به یکدیگر توجه کنند.  نوروز فرصتی است برای دیدن، توجه کردن و ارتباط برقرار کردن با دوستان، آشنایان و انسان هاست. در این «فضای ارتباطی» ما فرصتی پیدا می کنیم حرف های تازه بشنویم  یا سخن های تازه بگوییم. در این فصای آیینی، «انرژی عاطفی» خلق می شود که ما می توانیم دردها و رنج های دیگران را احساس کنیم و در عین حال شادی ها و انرژی های تازه ای را پیدا کنیم.

نوروز امسال که در خانه هستیم، از طریق شبکه های اجتماعی، رادیوها، تلویزیون ها و تلفن های همراه این فرصت را داریم که با دوستان و‌ آشنایان، با شهروندان و همشهری های خود تعامل گرم و‌ جدی برقرار کنیم. ما می توانیم شعرها، داستان ها، عکس ها، گزارش های مستند، ایده های نوآورانه، گفتگو‌ها و حرف های تازه را در درون شبکه های اجتماعی قرار داده یا از طریق ایجاد فضای ارتباطی رسانه ای و‌ شبکه ای میدان را برای ابراز خود، کنشگری و فرصت برای دیگران که آن ها نیز بتوانند در جمع به ابراز خود بپردازند.

نوروز فرصتی است برای متفاوت شدن، متفاوت زیستن و متفاوت بودن است. نوروز هر سال فرصتیست برای تغییر، تازگی و نو بودن است، امسال هم علیرغم تمام سال های گذشته، اگر چه محصور در خانه هستیم اما دل ها، ذهن ها و زبان های ما گشوده است، ما امسال می توانیم به هستی گشوده تر باشیم و با هستی سخن بگوییم. کرونا می تواند جسم ما را تهدید کند، اما نمی تواند چشم ها، ذهن و  زبان ما را ببند.

کرونا بخشی از تجربه تاریخی و زیستی ماست. ما با تفسیر و تامل در این تجربه می توانیم میدان تازه ای را برای خلق ایده ها یا برای گفتگو کردن درباره فرهنگ، تاریخ، دین و تمام مواردی ایجاد کنیم که هستی تاریخی، اجتماعی و فرهنگی ما را ساخته است.

کرونا موقعیت استثنایی و وضعیت اضطراری را بر جامعه ما تحمیل کرده است. در موقعیت های استثنایی انسان های خلاق می توانند ارزش ها، باورها و ایده های بزرگ و استثنایی را خلق کنند. امیدوارم همه مردم ایران از این موقعیت استثنایی و اضطراری به عنوان فرصتی برای بودن و شدن انسانی خود استفاده کنند و تجربه تازه ای از نو بودن و تازگی را بیافریند.