شنبه ۶ دی ۱۳۹۹   شماره ۱۳۶۲

نوجوانی و اعتیاد

مجتبی اخوان

مشاور و عضو انجمن مشاوره ایران

در گذشته از واژه اعتیاد اغلب برای معرفی افرادی استفاده می شد که مواد مخدر (تریاک, هروئین، کوکائین و…..) مصرف می کردند. معتاد نیز به کسی گفته می شد که دائما مواد مصرف می کرد به گونه ای که این امر موجب ایجاد بحران در مسائل کاری و زندگی شخصی او می شد. اما در سال های اخیر موقعیت های استفاده از واژه اعتیاد کمی تغییر کرده و علاوه بر مصرف مواد در موارد دیگری نیز بــه کار می رود. برای مثال مادری که فرزندش ساعات زیادی را صرف بازی با تبلت یا گوشی موبایل می کند، معتاد می نامد. خانمی که دائما از پرکاری و علاقه بیش از اندازه همسرش به کار گله مند است و او را معتاد به کار می خواند. پدری که نسبت به استفاده زیاد نوجوان خود از فضای مجازی ناراحت است و او را معتاد به اینترنت خطاب می کند. با توجه به آنچه گفته شد و به زبانی ساده، اعتیاد یعنی هر نوع درگیر شدن و وابستگی به یک محرک که با وجود اثرات نامطلوبش، برای ذهن ما خوشایند بوده و هر بار تجربه آن رغبت درونی ما را به تکرار آن تجربه بیشتر می کند. ما در این نوشته بنا داریم در مورد اعتیاد به مواد مخدر صحبت نماییم. در سال های اخیر اعتیاد به مواد مخدر به عنوان معضل جهانی وقت و هزینه زیادی برای دست اندرکاران بهداشتی، اجتماعی و حتی سیاسی کشورها به خود اختصاص داده است. دشواری های ناشی از اعتیاد همه ابعاد زندگی فرد، خانواده و حتی جامعه را تحت تاثیر خود قرار داده به گونه ای که منابع عظیم اجتماعی را به هدر می دهد. این وضعیت به ویژه در کشورهای در حال توسعه مانند کشور ما که نیاز بیشتری به نیروی انسانی مولد و بهره گیری بیشتر از امکانات و منابع موجود در جهت نیل به هدف های کلان ملی دارند، حساسیت بیشتری دارد با توجه به هزینه های سنگین اقتصادی و با توجه به هزینه های سنگین اقتصادی و همچنین عدم کامیابی در بازگرداندن افراد دارای اعتیاد به شرایط عادی، لزوم پیشگیری از اعتیاد بیش از همیشه نمایان می گردد. طبق تحقیقات به عمل آمده، بیشترین رده سنی که افراد در آن درگیر اعتیاد می شوند دوران نوجوانی است. دورانی پر از تنش و ناسازگاری که در صورت عدم توجه به آن می تواند هزینه های جبران ناپذیری برای خانواده و جامعه برجا گذارد. بنابراین پیشگیری و مداخله سریع در عدم ابتلاء نوجوانان به سوء مصرف مواد بهترین راه حل در این زمینه می باشد.
اما چه عواملی در ابتلای نوجوانان به مواد اثرگذار است؟
افسردگی: داشتن خلق افسرده گاهی از اوقات نوجوانان را ترغیب می نماید تا برای تغییر خلق خود به دست آوردن لحظات شاد به مصرف مواد روی آورند.
کمبود اعتماد به نفس: پایین بودن اعتماد به نفس و عزت نفس باعث می شود تا نوجوان برای اثبات خود به دیگران دست به کارهای پرخطر بزند که مصرف مواد از جمله آن است.
احساس طرد اجتماعی: انزوا و پذیرفته نشدن از طرف جامعه می تواند زمینه ساز بروز اعتیاد گردد.
فقدان نظارت اجتماعی: آزادی بیش از اندازه و بدون قید و بند از دیگر عوامل گراش به سوء مصرف مواد می باشد.
در دسترس بودن مواد مخدر: زندگی کردن در محله های پرخطر و در دسترس بودن مواد یکی دیگر از عوامل بسیار مهم در گرایش نوجوانان به اعتیـــاد می باشد.
حال در صورت ابتلای نوجوانان از کجا متوجه شویم که دچار سوء مصرف گردیده اند؟ علائم و نشانه های آن کدامند؟
تغییر شرایط جسمانی
در سوء مصرف یا اعتیاد به مواد مخدر تغییرات جسمی مختلفی در فرد پدیدار می‌شوند که از آن جمله می‌توان به قرمزی یا آبریزش چشم‌ها، منقبض یا منبسط شدن غیر طبیعی مردمک چشم، آبریزش یا گرفتگی بینی بدون سرماخوردگی، سرفه، سردرد، حرف زدن به صورت جویده جویده کاهش وزن و لاغری و بی‌توجهی به نظافت و بهداشت فردی اشاره کرد.
عدم تمرکز
اگر فرزندتان مدتی است قدرت تمرکز خود را از دست داده است و نمی‌تواند کارهای عادی و روزمره خود را مثل همیشه انجام دهد و دچار یک نوع گیجی و حواس پرتی شده است، سعی کنید دریابید آیا به تازگی در زندگی وی مشکلات حادی مانند بحران در مدرسه یا مسائلی از این قبیل پیش‌ آمده است یا خیر.
خودداری از روبرو شدن با والدین
اگر فرزندتان سعی می‌کند از روبه‌رو شدن با شما یا هر یک از اعضای خانواده اجتناب کند و پس از برگشت به خانه بلافاصله به اتاقش یا دستشویی و حمام می‌رود یا حتی از شام خوردن با اعضای خانواده خوددااری می‌کند، کاملاً به هوش باشید.
داشتن رفتارهای مشکوک
رفتارهای مشکوک فرزندتان را جدی بگیرید. مثلاً اگر برای پاسخ دادن تلفن همراهش از اتاق خارج می‌شود، وقتی سرزده به اتاقش می‌روید، بلافاصله رایانه‌اش را خاموش می‌کند، دیرتر از حد معمول به خانه برمی‌گردد یا تمایل دارد بیشتر از خانه بیرون برود و در پاسخ سوال شما که با کی و کجا می‌رود، جواب سر بالا یا نه چندان قانع کننده‌ای می‌دهد و مواردی از این قبیل.
استشمام بوی نامتعارف از لباس‌ها
به مشام رسیدن بوی سیگار یا مواد مخدر (البته اگر با بوی مواد آشنایی ندارید، هر بوی غیر متعارف و جدید که تاکنون سابقه نداشته است، می‌تواند هشدار دهنده باشد) از لباس‌های فرزندتان می‌تواند یکی از نشانه‌های اصلی سوء مصرف یا اعتیاد وی باشد. البته قرص‌های روانگردان و مواد صنعتی و شیمیایی جدید بو ندارند و از این طریق نمی‌توان به اعتیاد پی برد، بنابراین باید به سایر علائم و نشانه‌ها توجه کرد.
به همراه داشتن وسایل مصرف مواد
اصلی‌ترین و غیرقابل انکارترین نشانه اعتیاد، به همراه داشتن وسایل مصرف مواد است، البته یادتان باشد که قرص‌های روانگردان یا مواد صنعتی جدید، برای مصرف نیاز به وسایل خاصی ندارند.
البته لازم به ذکر است که داشتن هر کدام از این عوامل به تنهایی نمی تواند دلیلی بر گرایش به اعتیاد باشد و امکان دارد دارد بخاطر وجود مشکل دیگر این عوامل پدیدار گردد. لذا در صورت مشکوک شدن به نوجوان خود بهترین کار این است که از یک فرد متخصص در این زمینه کمک گرفته شود. چراکه بسیاری از اوقات اقدامات نامناسب والدین می تواند عواقب بدتری برجای گذارد و باعث گرایش بیشتر به مواد گردد. روانشناسان و پزشکان بهترین کسانی هستند که می توان از آن ها در این مورد یاری جست.