شنبه ۱۷ خرداد ۱۳۹۹ شماره ۱۲۷۴

وقایع استان به بررسی تاثیر بحران کرونا بر مناسک اجتماعی می پردازد

نرمال های جدید

کوروش دیباج

این روزها جهان درگیر تجربه جدیدی است. زمینی که تجربه هزاران جنگ و دو جنگ بزرگ جهانی را از سر گذرانده، ویروس‌های بسیاری به صورت اپیدمی آن را در نوردیده و به پایان رسانده است، این روزها تجربه‌ای را سپری می‌کند که در عمر چند میلیارد ساله خود برای اولین بار با آن روبرو شده است.
کرونا، تجربه‌ای جدید از عصری جدید است. شاید آن روز که فریدمن از «جهان مسطح است» سخن گفت، کمتر کسی حتی به فرض قبول آن را جدی گرفت. اما امروز، پس از این تجربه جهانی، همه این مسطح شدن را با گوشت و خون درک می‌کنند. این ویروس، با ورود پرسروصدای خود، با شیوع همگانی خود از پولدارترین و فقیرترین تا قدرتمندترین و ضعیف‌ترین آدم های زمین، به مانند اعلان حضور دنیای جدید با قواعد جدید آن است. قواعدی که کم کم مردم عصر جدید باید با آن خو بگیرند. قرار نیست دیگر یک ویروس، یک مریضی، یک جنگ، یک تحول سیاسی و…. تنها در منطقه‌ای خاص مردم را درگیر کند، بلکه همه دنیا درگیر آن می‌شوند.
بی شک، حتی کهنسال ترین مردم دنیا نیز، با همه مسائل مختلفی که از سر گذرانده‌اند، چنین اتفاقی را تجربه نکرده‌اند. کرونا قطعاً فراگیرترین، بی مرزترین، جدی‌ترین و شاید عجیب‌ترین تجربه بشر تا به امروز به حساب می‌آید. دلیل اصلی آن هم مشخص است، چون دنیا تا به امروز به باور ورود به عصر جدید نرسیده بود. پس می‌توانیم جهان را به «جهان پیش از کرونا و پساکرونا» تقسیم نماییم.

کرونا و دگرگونی اجتماعی
کرونا سبک زندگی جدیدی را به دنیای امروز تحمیل کرده است. شکل جوامع تغییر کرده، خیابان‌ها از عابران هر روز خالی شده و انسان برآمده از اجتماع مدرن با همه ویژگی‌های آن به خانه بازگشته است.
مناسبات جمعی در هر گونه آن از آنچه که بشر بدان عادت داشته، از روابط اقتصادی تا مناسک مذهبی نیمه تعطیل یا تعطیل شده و به نظر می‌رسد که نظم جدیدی بر زندگی ما حکمفرماست. اما سوال این است کرونا در جامعه ما بر چه مناسبات اجتماعی تاثیر گذاشته است؟

کرونا روابط اجتماعی را مخدوش کرده است
مریم زارعیان، جامعه شناس و مدرس دانشگاه معتقد است: نگرانی از ابتلا به کرونا بر روابط انسانی و اجتماعی ما تاثیر گذاشته است. به طوری که نگرانی از سلامت طرف مقابل ما را به خودداری از برقراری ارتباط سوق می دهد. افراد ناگزیر در قرنطینه به سر می برند و حتی نزدیکان خود را دیدار نمی کنند. مناسک اجتماعی که نوعی حمایت از سوگ‌دیدگان بود، تعطیل شده است و افراد می‌بایست در انزوا برای مرگ عزیرانشان مویه کنند. اگر تا همین دو ماه پیش داشتن بیمار در خانه حس همدلی دیگران را بر می انگیخت، اکنون بیماری یکی از اعضای خانواده همچون انگی اجتماعی است که دیگران را هرچه بیشتر از او دور می‌کند. این وضعیت به اتمیزه شدن بیشتر جامعه می‌انجامد. به عبارت دیگر، کرونا جامعه مدنی را به تعطیلی کشانده است.

کرونا اهمیت خانه و خانواده را باردیگر پررنگ کرده است
وی ادامه داد:کرونا فضای بیرون از خانه را به حالت تعلیق درآورد. شهروندان ایرانی همچون شهروندان سایر کشورها بیشتر از دو ماه خانه نشین بودند.کرونا بار دیگر زنان و مردانی که در هر فرصتی از خانه می گریختند به خانه بازگرداند. اهالی خانه ناگزیر بودند که روزهای متوالی در کنار هم باشند، بسیاری از مناسبات میان زنان و مردان و والدین و فرزندان تغییر کرده است.
این جامعه شناس و مدرس دانشگاه تصریح کرد:اعضای خانواده ای که تنها شب ها و روزهای تعطیل کنار هم جمع می شدند، در روزهای کرونایی می بایست ساعت های طولانی پذیرای یکدیگر باشند. این کنار هم بودن هم می توانست فرصتی برای زنان و مردان، والدین و فرزندان برای بازاندیشی در مناسباتشان و نزدیکی بیشتر دست دهد یا اینکه اگر مدیریت نشود می توانست هرچه بیشر مشاجرات خانگی را افزایش دهد که این اتفاق هم بعضا روی داد.

کرونا اقشار ضعیف جامعه را هدف قرار داده است
زارعیان گفت: کرونا هم از فقرا بیشتر قربانی می‌گیرد و هم آن‌ها را فقیرتر می‌کند. اقشار ضعیف جامعه از چند جهت بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به کرونا هستند. اول آنکه گروه‌های اجتماعی همچون کارگران خدمات شهری، بی‌خانمانان، دستفروشان و کودکان کار ناگزیرند به خاطر امرار معاش روزانه قرنطینه خانگی را رها کنند، دوم آنکه این افراد بیشتر از بقیه گروه های اجتماعی از وسایل حمل و نقل عمومی که این روزها کانون شیوع کروناست، استفاده می‌کنند و سوم آنکه برنامه غذایی ضعیف و نامناسب که به‌طوری جدی با فقر در ارتباط است، عامل مهم ابتلا به نوع حاد این بیماری است.
وی ادامه داد: چهارم آنکه تحقیقات نشان می‌دهند که کسانی که درآمد پایینی دارند به‌طور مفرط از سلامت روانیِ اندک رنج می‌برند، در حالیکه فشار و استرس سیستم ایمنی بدن را تضعیف می‌کند. و در این شرایط تکلیف بی‌خانمان‌ها با وعده‌های غذایی بد و ناچیز، سیستم ایمنی ضعیف‌تر با عدم دسترسی به نظافت مناسب روشن است.
زارعیان گفت: از سوی دیگر، یکی از اثرات بحران کرونا تشدید نابرابری به دلیل از دست رفتن منابع درآمدی فقرای شهری به‌واسطه کاهش فعالیت‌های اقتصادی است.

کرونا همه آیین های و مناسک جمعی را تعطیل کرده است
این جامعه شناس تصریح کرد: شیوع بیماری کرونا باعث به تعلیق درآمدن مناسک و آیین‌هایی شد که روزی حرف زدن از آنها غیرممکن بود. تعطیلی نمازجمعه و جماعت، تعطیلی زیارتگاه ها و مساجد، تعلیق جشن ها و آیین ها، تعلیق مراسم خاکسپاری و سوگواری، تعطیلی مسابقات ورزشی و فرهنگی، حتی تعطیلی مراسم دید و بازدید نوروزی و سیزده بدر اتفاقاتی بود که بدون هیچ تبعیضی برای کلیه مناسک مذهبی و ملی و خانوادگی رخ داد.
وی اظهار کرد: برگزاری این مناسک کارکردهای مختلفی برای جامعه انسانی، نهاد مذهبی، نهاد سیاسی و نهاد اقتصادی دارد. میزان ماندگاری ویروس کرونا مشخص می‌کند که تعطیلی مناسک جمعی کوتاه مدت یا بلند مدت است. اما آنچه مشخص است در صورت ماندگاری طولانی این بیماری جامعه ایران پس از آن تغییرات مهمی را از سر خواهد گذراند.

کرونا منزلت اجتماعی پزشکان را احیا کرده است
زارعیان گفت: به دلیل تغییر نوع نگاه عده ای از پزشکان به بیماران از انسان محوری به ابزار محوری و غلبه رابطه اقتصادی میان پزشک و بیمار به جای رابطه انسانی، جایگاه پزشکان نسبت به گذشته نزد آحاد جامعه افول کرده است. با ظهور کرونا به عنوان بـه مسئله ای که بار دیگر موجب توجه آحاد جامعه به اهمیت علم پزشکی شد و بالاخص حضور زنان پرستار(۹۰ درصد پرسنل پرستاری در مراکز درمانی کشور، زن هستند) در صف اول مبارزه با کرونا در بیمارستانها موجب شد که جامعه پزشکی و بالاخص پزشکان بار دیگر جایگاه اجتماعی خود را احیا کنند.
وی ادامه داد: البته بالا ماندن جایگاه اجتماعی در افکار عمومی پس از فروکش کــــردن بیماری کرونا به این بر می گردد که جامعه پزشکی به صورت نقادانه به این مسئله فکر کند که اعمال کدام دسته از پزشکان موجب فروکاست منزلت همه جامعه پزشکی در افکار عمومی شده است و برای آن چاره ای بیندیشد.
زارعیان در پایان بیان کرد: در نهایت اینکه تغییراتی که در مناسبات اجتماعی اتفاق افتاده تا چه میزان در آینده پایدار خواهد ماند و منبع تغییرات دیگر در حوزه های فرهنگی اجتماعی سیاسی و اقتصادی خواهد شد به این بر می گردد که این میهمان ناخوانده تا کی بماند.