شنبه ۲۰ مهر ۱۳۹۸   شماره ۱۱۶۳

«وقایع استان» به مناسبت روز بزرگداشت حافظ بررسی می کند؛ کدام جنبه شخصیتی و اندیشه حافظ مغفول مانده و انجمن های ادبی چه نقشی در این غفلت دارند؟

مغفول یا مقبول

کوروش دیباج

در آستانه روز بزرگداشت حافظ است، روزی که قلم ها از پرداختن به این شخصیت و اندیشه هایش عاجزند، هر چند کتاب اشعارش نفیس شده اند و در ویترین شیک کتابفروشی ها خود نمایی می کند ولی چهره و فضای شهری دریغ از پرداختن به این روز سترگ، به یاد مصرع معروف حاضر می افتم: «جهان پیر است و بی‌بنیاد از این فرهادکش فریاد».
به راهم ادامه می دهم. از هر کس می پرسم زادروز بزرگداشت حافظ چه زمانی است با لبخندی مکــث می کند و در پاسخ می گوید چه سؤالی است، در گوگل سرچ کن، گویا این شهر یا بهتر است بگویم کشور با تاریخ و بزرگان خود بیگانه شده اند، همین امر بـاعث می شود اقدام به تهیه گزارشی به مناسبت این روز کنم و دریابم با وجود انجمن های و نشست های متعدد ادبی که در شهر اراک فعــالیت می کنند یا برگزار می شوند، آنان چه نقشی در شناخت و تبیین ویژگی های شخصیتی و اندیشه این شاعر داشته اند؟
نادیا خاوری از مخاطبین و اعضای یکی از انجمن های ادبی که در حوزه حافظ فعالیت می کند با بیان اینکه اشعار و غزلیات حافظ برای افراد جامعه نامفهوم است، به من می گوید: این نامفهومی اشعار و غزلیات به این جهت است که این شاعر لسان غیب است و همین امر باعث شده هر کس بر اساس روحیات خود برداشت متفاوتی از اشعار حافظ داشته باشد.
وی ادامه داد: هر چند کتاب ها، تفسیرها و نشئت های متعددی برای این شاعر بزرگ به تحریر درآمده و یا برگزار شده است، ولی حافظ و بالخص اندیشه های حافظ در جامعه امروز مغفول مانده است، دیوان و اشعار حافظ را نمی توان فقط به عنوان یک کتاب شعر دید، بلکه اخلاق مداری در تک تک ابیات آن موج می زند و به عقیده بسیاری هنوز نتوانستیم اشعار حافظ و تفسیر اشعار آن را در جامعه امروز راهبردی و تبیین کنیم.
این فعال فرهنگی ادامه داد: نمی توان از نقش مهم انجمن ها که در حوزه حافظ شناسی فعالیت می کنند، غافل شد، ولی نیاز دارد که سیاستگذاری صحیحی نسبت به فعالیت این انجمن ها صورت گیرد، اگـر انجمن ها و نشست هایی که در سرتاسر کشور در حوزه حافظ و یا هر شاعر توانند دیگر در سطح کشور فعالیت می کنند، از جزیره ای کار کردن دور و به شکل متحد و با سیاست و هدف مشخص کار کنند، آن وقت است که دیگر جوان امروز عنوان نمی کند پرداختن به اندیشه های حافظ و سایر بزرگان که در گذشته زندگی می کردند، چه دردی از مشکلات جامعه امروز حــل می کند و یا بگویند اندیشه های این شاعر را در زمان حال حاضر قبول نداریم.
میلاد تقوایی راد یکی از شاعران جوان شهر اراک است که در نشست ها و انجمن های ادبی متعددی شرکت کرده است، وی با بیان اینکه درک ما از حافظ به مثابه شنا در دریایی عظیم است، گفت: حافظ شخصیت ناشناخته ای برای ما است و چندان شخصیتش برای افراد و اشخاص و حتی افرادی که حافظ پژوهش هستند، مشخص نیست، شاید خود حافظ می خواسته این اتفاق بیافتد، مجموعه ای که از وی جمع می گردد، بعد از فوت وی بوده و نسخ متعددی جمع آوری شده که در بعضی از اشعار و تعداد اشعار با یکدیگر متفاوت است.
وی ادامه داد: دربرداشت ها هم ما شاهد هستیم که همواره چند نفر صاحب نظر درباره یک غزل حافظ نظر واحدی ندارند و افراد نظرات و برداشت های متفاوتی دارند و این غنا و قدرت حافظ را نشان می دهد.
این شاعر و فعال فرهنگی تصریح کرد: شــاید در سال های گذشته، ما بیشتر سعی می کردیم، حافظ را عمقی بررسی کنیم، ولی فکر نمی کنم الان عمقی حافظ را بررسی کنیم و بیشتر بصورت لحظه ای و آنی از اشعار حافظ لذت می بریم.
تقوایی راد با اشاره بــه آسیب هـــای پیش روی انجمن ها و نشست هــای ادبی که با محوریت حافظ برگزار می شود، گفت: ســال هاست در تمــامی شهرهــای کشور، همچون شهر اراک انجمن هایی از جمله انجمن پیشکســوتان، انجمــــن دوستداران حافظ و… وجود دارد، ولی باز درگیر قیل و قال هستند، یعنی شاهد هستیم غزلیات حافظ را از غزل اول تا آخر شروع و در طول یک سال و حتی بیشتر مرور می کنند و بعد از اتمام دوباره به این روند ادامه می دهند. من بارها عنوان کرده ام، در این جلسات سعی نمی شود، برای مخاطبین رویش فکری و اندیشه ای ایجاد شود، در واقع سعی نمی کنند بــرنامه هایی برگزار کنند که افراد جوان تر و علاقه مندتر به این حوزه را جذب کنند و یا از ظرفیت رسانه های شهر استفاده کنند و مباحث مهم و مورد بحث در مورد حافظ و اندیشه های حافظ را به سایر افراد جامعه انتقال دهند.
وی ادامه داد: در این نشست ها و انجمن ها متاسفانه نمی آیند، مباحث ارائه شده را با نیازهای افراد جامعه گره بزنند و به نوعی برای مخاطبان راهبردی کنند، چون شخصیتی همچون حافظ و اندیشه های او مربوط به یک زمان خاص نبوده که ادعا کنیم دیگر اندیشه های او در زمان حاضر راهگشای حل مشکلات اخلاقی و فرهنگی جـــامعه نیست، متـــاسفانه این انجمن ها دافعه شان بیشتر از جاذبه های شان است، اگر یک فرد عادی بخواهد با علاقه مندی به غزل، حافظ خوان بشود، متاسفانه نمی توان با افراد ارتباط برقرار کند، چون این افراد نمی خواهند افراد دیگر به غیر از خود در این انجمن ها فعال باشند و متاسفانه مساله هنر برای هنر را در این انجمن ها به وفور و عینا شاهد هستیم و سعی می کنند شعر حافظ را سخت از خود شعر تفسیر کنند.
تقوایی راد تاکید کرد: متأسفانه در مورد شعر حافظ و بقیه شعرا با توجه به ویژگی فعلی جامعه، مساله اخلاق و برداشت اخلاقی بسیار کم است. در بحث عشق که در شعر حافظ موج می زند، متاسفانه شاهد هستیم الان به عنوان یک اسطوره و موضوع دست نیافتنی به آن نگاه می شود، که باعث تاسف است که به نظر من باید روی این موضوع کار شود و اصول عشق را که حافظ به ما درباره آن می آموزد، در جامعه پیاده کنیم.
مریم صابری مدیر انجمن حافظ دوستان مرکزی یکی از افرادی است که بیش از یک دهه در حوزه حافظ شناسی و اندیشه های آن فعالیت می کند. وی با بیان اینکه نمی توان گفت کدام جنبه شخصیتی و ویژگی شعر حافظ برای مردم ناشناخته است، گفت: سطح سواد، مطالعه و میزان وقتی که افراد جامعه برای شناخت بزرگانی چون حافظ می گذارند متفاوت است، به همین خاطر است که نمی توان نتیجه کلی گرفت کدام جنبه شخصیت یا ویژگی شعر حافظ هنوز به درستی تبیین نشده است، ولی با توجه به اینکه سالیان سال است در این حوزه برای عموم مردم اراک فعالیت کرده ام، می توان گفت متاسفانه هنوز مردم شناخت کافی و دقیقی از حافظ و اشعار آن ندارند.
وی درباره انجمن حافظ دوستان مرکزی گفت: نزدیک یک سال است از انجمن دوستداران حافظ که در سرتاسر شهرهای کشور فعالیت می کرده است، جدا شده و در قالب انجمن حافظ دوستان مرکزی بصورت استانی به فعالیت خود ادامه می دهیم. جدا شدن از انجمن دوستداران حافظ که دبیرخانه آن در شیراز بود، مختص ما نبوده، بلکه اکثر انجمن های سایر استان های کشور از این انجمن جدا و بصورت استانی و مستقل در حال فعالیت هستند.
صابری با اشاره به برگزاری جلسات متعدد این انجام برای عموم افراد، بیان کرد: در جلسات و نشست هایی که این انجمن برگزار می کند، بیشتر بر اندیشه های حافظ و اندیشه هایی که مردم را از ناهنجاری های اخلاقی همچون ریاکاری، فریب و… دور، و به شاد بودن، در لحظه زندگی کردن و… سوق می دهد، تاکید می شود.
مدیر انجمن حافظ دوستان مرکزی با اشاره به بینش و جهان‌بینی حافظ به دنیا و زندگی اخــروی، گفت: می توان گفت در این جلسات و نشست هایی که در انجمن برگزار می شود، تـــاثیر عمیق تــری روی جهان بینی و افکار افراد شرکت کننده، اندیشه ها و اشعار حافظ گذاشته است، و ما از نزدیک شاهد هستیم افرادی که سالیان سال است در جلسات و نشست های انجمن شرکت کرده اند، اندیشه ها و جهان بینی آنان با گذشته که از حافظ کمتر اطلاع داشتند، چقدر متفاوت شده است.
صابری تاکید کرد: در تمام ویژگی های شخصیتی و اندیشه ای حافظ نیاز به تبیین بیشتری دارد، ولـــی می توان گفت حافظ شاعری است که در لحظه زندگی کردن و افسوس گذشته نخوردن تاکید داشته است و بر روی امید داشتن تاکید ویژه ای می نموده، به همین خاطر با توجه به عصر حاضر که مردم با مشکلات و دغدغه های فکری فراوانی روبرو هستند، نیاز است این ویژگی و جنبه شخصیتی حافظ بیشتر تبیین شود.
وی با اشاره بـه اینکه هر فردی بر اساس اینکه گمشده ای دارد در کلاس ها و نشست هایی همچون حافظ شناسی و… شرکت می کند، گفت: هدف افراد برای شرکت در انجمن و نشست هایی همچون نشست هایی این انجمن متفاوت است، ولی حتی اگر این هدف کوچک باشد یا برای اینکه ساعتی را به دور از دغدغه های زندگی در کلاس حافظ شرکت و وقت را سپری کند، به نظر بنده ارزشمند است.
مدیر انجمن حافظ دوستان مرکزی تصریح کرد: حافظ همچون اقیانوسی می ماند که عده زیادی از افراد جامعه به لب این اقیانوس رسیدند، ولی هر کس به اندازه کفایت و نیازش از این اقیانوس آب بر می دارد، و این بستگی به نوع نگرش، فکر و میزان مطالعه ای است که دارند.
صابری با بیان اینکه حافظ یک ابر مرد جهانی است، گفت: باید نگاه کرد افرادی که در راس امور برای برگزاری نشست ها و انجمن های حافظ به عنوان مدرس و سخنران قرار می گیرند، چه چیزی می خواهند از حافظ به مخاطبان خود ارائه دهند؟ متاسفانه در بعضی از نشست ها و انجمن هایی که نه تنها در حوزه حافظ بلکه بزرگانی همچون مولانا، سعدی و… در سرتاسر کشور برگزار می شود و تعداد این جلسات و نشست ها هم کم نیست، سخنرانان و مدرسین فقط دید خود را بیان می کند و دیدگاه افراد دیگر درباره آن شاعر و شعرهایش را برای مخاطبان خود رد می کنند، ولی معلوم نیست که نظر آن فرد درست باشد یا خیر؟
مدیر انجمن حافظ دوستان مرکزی در پایان سخنانش بیان کرد: یک ضعف کلی نسبت به تمامی انجمن های ادبی بویژه ما که شروع کننده فعالیتی در حوزه بزرگان در شهری بوده ایم، فرد گرایی است که متاسفانه در برخی از این انجمن ها و نشست ها حاکم است.
کاظم دارابی هزاوه، سرپرست انجمن ادبی حافظ در شهر اراک است. وی با بیان اینکه نزدیک به دو سال است در فرهنگسرای شهر صنعتی فعالیت می کند، گفت: هدف از برگزاری این جلسات شناخت واقعی حافظ بوده و هست. شناخت شخصیت، اندیشه، اشعار و تاریخ زمان است، هر چند این شاعر را عارف و همه اشعارش را عرفانی می دانند، ولی غزل هایش همه عرفانی نیست بلکه عاشقانه، عارفانه، اجتماعی، سیاسی و مدح و ستایش است.
وی ادامه داد: شاید بتوان گفت که یک چهـــارم غزل های حافظ مدح و ستایش است. به نظر بنده حافظ راباید یک مورخ پنهان نامید و آنچه که بیشتر باید مورد توجه قرار گیردجنبه تاریخی اشعار حافظ است، زیرابیشتر غزل های حافظ بازتاب وضع مردم در آن زمان است.
دارابی تاکید کرد: نگاه یک سویه به شخصیت و شعرهای حافظ، بی توجهی به مفاهیم و اندیشه های دیگرش درشعر اوست، حافظ را باید آن گونه که هست بپذیریم نه آن گونه که ما دوست داریم، باید بپذیریم که حافظ، عاشق، عارف و مداح است.
محمد علی داودآبادی، عضو هیات علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک نظر متفاوت تری نسبت به بقیه دارد، وی گفت: با توجه به اینکه این همه آثار در چهل و پنجاه سال اخیر بالاخص، در خصوص شرح دیوان حافظ، شرح غزل های حافظ و… به نگارش در آمده است، دیگر نمی توان گفت کدام جنبه از شخصیت و ویژگی شعر حافظ پرداخته نشده است، به بیشتر مطالبی که در دیوان حافظ آمده محققان کم و بیش به آن توجه کرده اند.
وی ادامه داد: نمی توان عامه مردم در خصوص شناخت دقیق و درست حافظ در نظر بگیریم، زیرا عامه مردم نسبت به چه چیزی آگاهی کامل و کافی دارند، که نسبت به حافظ داشته باشند؟ این عدم اطلاع از بزرگانی چون حافظ عادی است، زیرا عامه مردم کار اختصاصی، خصوصی و تخصصی انجام نمی دهند، بلکه زمانی بر حسب نیاز همچون تولد، شب یلدا، شب شعر و… فال حافظ گرفته و با آنچه که دردسترس دارند، آن اشعار را شرح می دهند، البته از صحبت بنده نباید این برداشت را کرد که عامه مردم نیاز بیشتری به شناخت بزرگانی چون حافظ ندارند، بلکه باید همایش های بزرگ در سطح شهر برگزار شود و از سخنران برجسته در آن حوزه دعوت شود تـــا در این همایش ها و نشست ها سخنرانی داشته باشند، زیرا فعالیت های فرهنگی موثر مردم را به خود جمعه کرده و تاثیر مثبتی بر افزایش آگاهی افراد جامعه می گذارد.
داودآبادی تصریح کرد: پیشنهاداتی که حافظ برای اخـــلاق و رشـــد انسانیت می کند، بیشترین نیازی است که جامعه امروز ما به آن دارد، حافظ درباره اخلاق و رفتارهای مبتنی بر اخلاق سفارش های بسیار مناسبی دارد، که برای همه روزگاران، بویژه امروزه که رفتارهای افراد جامعه مقداری کمتر مبتنی بر اصول انسانی می گردد.
این مدرس دانشگاه با اشاره بـــه اهمیت نقش انجمن ها و محافل ادبی که در حوزه حافظ شناسی و اشعار آن فعالیت می کنند، گفت: این انجمن ها در مجموع تاثیر مثبت می گذارند، اما اگر نظارت بیشتری صورت گیرد که افرادی که به عنوان سخنران، مدرس و معلم در این انجمن ها فعالیت می کند، سواد علمی، انگیزه و توانایی هایی آنان در آن حوزه بررسی شود، تاثیر بیشتری بر عملکرد مثبت این انجمن ها خواهد گذاشت. اگر کسی چیزی را نداند، اما اگر اشتباه بفهمد و اشتباه بداند عیب بزرگتری است، اگر معلم یا سخنرانی نتواند حافظ را به درستی بشناسد و آن موقع فرد دیگری که در جلسه و نشست او شرکت کرده را به مسیر اشتباهی بیاندازد، به نظر بنده اگر آن فعالیت و سخنرانی برگزار نشود، اقدام بهتری است.
به دستفروشی که کتاب های دسته دوم و قدیمی را در خیابان ملک می فروشد، نگاه می کنم، کتاب حافظ قدیمی با جلد پاره را باز می کنم و بیت معروف
« مسلمانان مرا وقتی دلی بود که با وی گفتمی گر مشکلی بود» روبرو می شوم، و همچون سایر عابرین غرق در افکار روزمره، به راه خود ادامه می دهم.