مطالعه برای ایرانی ها یک ضرورت نیست

یکشنبه ۲۱ آبان ۱۴۰۲  شماره ۱۷۶۵

فاطمه چاپاری

بر اساس آمار خانه کتاب، در سال جاری تا کنون در کشور ۶۲ هزار و ۳۹۷ عنوان کتاب چاپ شده که از این تعداد ۴۵ هزار و ۹۸۱ عنوان تالیفی و ۱۶ هزار و ۴۱۶ عنوان ترجمه بوده است. میانگین شمارگان ۹۲۶ نسخه بوده، گذشته از این که بسیاری از شمارگان درج شده روی جلد کتاب واقعی نیست و وقتی کتابی چاپ می شود چند نسخه از آن به کتابخانه ها و موسسات فرهنگی و افراد اهل فن اهدا می شود می توان گفت در بهترین حالت تنها هزار نفر از مردم یک جلد کتاب را می خرند و مطالعه می کنند یعنی در آرمان گرایانه ترین حالت ۱۰۰۰ نسخه کتاب برای ۸۰ میلیون نفر جمعیت چاپ می شود ! در هشت ماهه نخست سال در کشور تنها ۶۸۰ میلیارد ریال برای چاپ کتاب هزینه شده که مشخص نیست چه میزان از این هزینه به ناشران و نویسندگان بازخواهد گشت. همین جا بد نیست سری به آمارهای جهانی کتاب بزنیم. بر اساس آمار سایت statista در سال ۲۰۲۲درآمد انتشار کتاب در سراسر جهان ۱۲۲ میلیارد دلار، در آمد خالص صنعت نشر کتاب در ایالات متحده ۲۸٫ ۱ میلیارد دلار و مجموع درآمد ناشران ۲٫ ۹۱ میلیارد در فرانسه یورو بوده است.
سالانه حدود ۴۸۰ میلیون جلد کتاب در فرانسه به فروش می رود که محبوب ترین ژانرها در فرانسه مربوط به اوقات فراغت، سرگرمی ها و آموزش است. ۴۸ درصد از فرانسوی های مورد بررسی از کتاب های تاریخی و همچنین کتاب های هنری و عکاسی که ۴۳ درصد از مصاحبه شوندگان ترجیح داده اند نام برده اند. متوسط فرانسوی ها گزارش می دهند که سالانه ۵ تا ۹ کتاب چاپ شده را می خوانند. خب حال بر گردیم به کشور خودمان، میانگین قیمت هر جلد کتاب در سال جاری ۱۱۸هزار تومان اعلام شده که در نگاه اول ممکن است بگوییم قیمت بالایی است، با این وجود هزینه ای که ماهانه برای خرید نان، میوه، رفت و آمد و دیگر ضروریات پرداخت می شود خیلی بیشتر است و هر کسی در بدترین شرایط مالی می تواند ۱۰۰ هزار تومان برای خرید ماهانه یک کتاب هزینه کند به شرط آنکه مطالعه را به عنوان یکی از ضروریات زندگی خود احساس کند. خب با نگاهی که به آمار داشتیم در کشورهای چون فرانسه و امریکا که از سردمداران صنعت نشر به شمار می روند و نویسندگان بزرگی چون ویکتور هوگو، بکت، مارکز و همینگوی را از گذشته تا کنون در خود پروروش داده اند مردم بین یک تا ۹ کتاب در سال را مطالعه می کنند و با توجه به قدمت دانشگاه ها و مراکز علمی فرهنگی در این کشورها منصفانه نیست که آمار کشورهای در حال توسعه ای چون ایران را در همین سطح مورد بررسی قرار دهیم و خرید و خواندن ماهانه یک کتاب خیلی ایده آل گرایانه است اما بیایید از این سوی قضیه نگاه کنیم وقتی آمار مطالعه در پیشروترین کشور ها در صنعت چاپ و نشر سالی یک تا ۹ کتاب است یعنی در کشور ما که آمار مطالعه پایین تر است مردم به طور متوسط حتی سالانه یک کتاب را هم مطالعه نمی کنند. یعنی هر یک نفر ایرانی سالانه ۱۰۰ هزار تومان برای خرید کتاب صرف نمی کند. پس نتیجه اینکه آمار پایین مطالعه در ایران به طور مستقیم هیچ ربطی به وضعیت اقتصادی ندارد و متاسفانه از آن جا که مردم ما آگاهی را بعنوان یک ضرورت برای زندگی خود نمی دانند کتاب جزو مایحتاج شان به شمار نمی رود.
قبل از آن که هر گونه قضاوتی نسبت به خود داشته باشیم باید بگویم که در کشورهای توسعه یافته نیز بیشترین آمار مطالعه مربوط به افراد با تحصیلات دانشگاهی است و آنچنان که دیدیم تعداد کتاب هایی که مردم عادی جامعه در طول یک سال می خوانند به انگشتان دست هم نمی رسد اما این در عین حال نشان از اسفناک بودن وضعیت مطالعه در کشور ما دارد در واقع باید بگویم وقتی آمار در فرانسه این باشد مشخص است در ایران بسیاری از مردم در عمرشان حتی یک کتاب هم نخوانده اند.
خب پس بحث فراگیرتر از محدودیت های اقتصادی است و اگر از بعدی دیگر به آمارها نگاه کنیم می بینیم که در امریکا مردم در آخر هفته و تعطیلات مطالعات بیشتری داشته اند و این یعنی تعطیلات فرصتی برای آگاهی اندوزی برای مردم این کشور است چیزی که در کشور ما خلاف آن را شاهدیم.
دلیل دیگری که عمدتا این روزها به عنوان عدم مطالعه ایرانی ها مطرح می شود وقت گذرانی در فضای مجازی است و بسیار شنیده ایم که تا وقتی گوشی هست دیگر چه کسی روزنامه و کتاب و مجله می خواند این بار به سراغ کتاب نمی رویم و درآمد حاصل از تیراژ روزنامه در جهان را که معادل با ۵۲ میلیارد دلار یعنی نصف درآمد حاصل از انتشار کتاب در جهان است در نظر بگیریم این یعنی علی رغم حرف های معمولی که این روزها مطرح می شود روزنامه و مجلات هنوز هم مخاطبان خود را دارد و در فضای مجازی هم بسیاری از سایت های خبری و تحلیلی بیشترین مخاطبان را به خود اختصاص داده اند و استقبال از کتاب های الکترونیکی نیز در حال افزایش است.
اما مردم کشور ما در فضای مجازی اغلب از صفحات بلاگرها و سلبریتی ها استقبال می کنند و حتی بعضا می بینیم که اخبار را هم در استوری های این افراد دنبال می کنند و کمتر کسی از خواندن یک گزارش تحلیلی در یک سایت یا پیج تخصصی خبری استقبال می کند. پس مشکل کجاست؟
بیایید یک بار هم که شده فضای مجازی یا محدودیت های اقتصادی و مشغله های کاری را بهانه نکنیم و به این بپردازیم که چرا ضرورت مطالعه را درک نمی کنیم.
در کشور ما گاها درآمد فروش داروهای گیاهی در عطاری ها از درآمد ماهانه یک پزشک عمومی بیشتر نباشد با آن برابری می کند. مانیکور ناخن به ضرورت های زندگی زن ایرانی تبدلی شده و یک بلاگر چندین برابر سایت های خبری درآمد دارد. ورزش به عنوان یک ضرورت برای سلامتی در عادات روزانه یک ایرانی جایی ندارد و صرفا به عنوان نمادی از زندگی سالم اروپایی از آن استقبال می شود، کتاب خواندن هم تبدیل شده به یک پز روشنفکری و حتی اغلب معدود افرادی که کتاب می خوانند نه برای بهتر زندگی کردن بلکه برای این است که حداقل پیش خودشان توهمی از روشنفکر بودن داشته باشند و در عمل شکل زندگی شان تفاوت چندانی با یک فرد بی سواد ندارد.
هفته کتاب نزدیک است، این یادداشت را به همین بهانه نوشتم و در شمارهای بعدی در گفت و گو با اهالی کتاب در استان موضوع مطالعه در ایران را بیشتر بررسی خواهم کرد.