شنبه ۱۷ خرداد ۱۳۹۹ شماره ۱۲۷۴

مشاوره و خدمات وابسته به آن

دکتر میلاد قمی. عضو هیات مدیره انجمن مشاوره ایران شعبه استان مرکزی

با تغییر و تحولات صورت گرفته در سال های اخیر مشاوره و خدمات وابسته به آن جایگاه مناسب تری نسبت به گذشته در میان مردم و جامعه ما کسب کرده است. شاید برای شما هم پیش آمده باشد که مخاطب چنین جمله ای قرار گرفته باشید: «برو پیش مشاور»، معمولا افراد با بیان چنین جمله ای هدف کمک به طرف مقابل را دارند. اما به نظر شما چقدر می تواند کمک کننده باشد؟ این جمله یقینا کمک کننده بوده است اما به اندازه باز کردن یک روزنه کوچک! شاید تعجب کنید. اما مهم ترین کار بعد از تصمیم به استفاده یا توصیه به استفاده دیگران از خدمات مشاوره انتخاب نوع خدمات مناسب می باشد. در غیراین صورت احتمال آسیب دیدن وجود دارد. خدمات مربوط به مشاوره در سه حیطه کلی قرار می گیرد که در این شماره به صورت کامل این خدمات را معرفی می کنیم و زیر شاخه های هر کدام از خدمات را نیز در شماره های آتی معرفی می کنیم.
پیچیدگی دنیای امروزی و صنعتی شدن جامعه یکی از اصلی ترین عواملی است که افراد یک جامعه را به استفاده از خدمات مشاوره ترغیب می کند. شاید الان این سوال در ذهن شما ایجاد شده باشد که مشاوره، راهنمایی و روان درمانی چه تفاوت هایی با هم دارند و چه زمانی کدام مورد می تواند به بهبود شرایط و کیفیت زندگی ما کمک کند؟
کلمه راهنمایی به معنای هدایت کردن، رهنمون شدن، تربیت دادن یا اداره کردن به کار می رود. اما در متون علمی راهنمایی وسیله ای برای کمک به درک فرد و به کار بردن آگاهانه فرصت های موجود در چرخه زندگی افراد از قبیل فرصت های تحصیلی، حرفه ای و شخصی است که او در اختیار دارد یا می تواند در اختیار داشته باشد. بنابراین در راهنمایی به افراد اطلاعات مناسبی ارائه می شود تا بتوانند به شکل مناسب تری تصمیم گیری کنند. زمانی که ما برای خرید یک گوشی تلفن همراه یا برای ثبت نام فرزندمان به مدارس مختلف سر می زنیم و از افراد مختلف اطلاعاتی کسب می کنیم در حال گرفتن راهنمایی هستیم. راهنمایی با مشاوره تفاوت دارد. راهنمایى مفهوم وسیعى دارد و تمام برنامه‌ها و فعالیت‌هایى را که براى کمک به فرد تهیه مى‌شوند شامل مى‌گردد. در حالی که مشاوره یکى از خدمات و تکنیک‌هاى خاص راهنمایى است و در متون علمی از مشاوره با عنوان قلب راهنمایی یاد می شود. راهنمایى جنبه پیشگیرى و مشاوره در وهله اول بعد درمانى دارد. بدین معنى که از طریق راهنمایى از بروز مشکلات جلوگیرى مى‌شود و مشاوره به حل مشکلات کمک مى‌کند. مراکز مختلف و به اشکال مختلف در سطح جوامع امر راهنمایی صورت می پذیرد و در راهنمایی استفاده از مهارت و تخصص نسبت به مشاوره و روان درمانی کمتر احساس می شود. راهنمایی حتی به اشکال غیر حضوری از طریق برنامه هــای آمـوزشی پمفلت و بسته های آموزشی و ترویجی نیز در سطح جوامع انجام می شود. اما در مقابل همانطور که در شماره های پیشین ذکر شد در مشاوره حضور رویارویی و فیزیکی از الزامات و اصول اصلی می باشد. و اما مشاوره از نظر لغوی یعنی همکاری، رای و نظر کسی را گرفتن برای انجام کاری می گویند. در همین تعریف لغوی نیز تفاوت بین راهنمایی و مشاوره روشن است. مشاوره خدمتی تخصصی است که نیازمند دانش، آموزش، تمرین، کسب مهارت و تجربه است. شاید الان با خودتان می گویید در سطح شهر ما تعداد کثیری از این افراد را داریم. اما متاسفانه ما در استان مرکزی از نظر وجود و حضور مشاوران تخصصی و کارآزموده یکی از ضعیف ترین استان ها هستیم که پرداختن به این موضوع از حوصله این مطلب خارج است.
در مشاوره علاوه بر هدف پیشگیری یک هدف اصلی دیگر نیز داریم، هدف رشد و درمان. مشاوران در فرآیند تخصصی مشاوره به مراجعان خود کمک می کنند نگرش خود به زندگی، کار، روابط و … را اصلاح و تعدیل کنند تا بتوانند به شکل موثری با مسائل و مشکلات روزمره زندگی مواجه شده و بهترین تصمیم ممکن با کمترین آسیب را اتخاذ کنند. مشاوره کمک می کند خودآگاهی افراد افزایش پیدا کند. به طور مثال فردی که برای ازدواج می خواهد آماده شود برای کسب شناخت بیشتر از خود و طرف مقابل به مشاور مراجعه می کند. مادری که می خواهد رشد فرزند خود را تسهیل کرده و از حداکثر ظرفیت های موجود برای رشد و تعالی فرزندان خود استفاده کند از مشاور استفاده می کند. یا کارآفرینی که جهت بهره وری بیشتر نیروی انسانی نیازمند پویایی، نشاط و بهبود فضای کاری کارمندان خود است، از خدمات مشاوره استفاده می کند. مشاوره همان طور که گفته شد فقط به صورت حضوری امکان پذیر هست اما به دو شکل فردی و گروهی قابل انجام است. که هرکدام از انواع فردی و گروهی نیز تابع اصول و قوانین خــاص خود می باشند که مراجعان جهت رفع نیاز خود متناسب با انگیزه شان از مراجعه به مشاور از خــدمات مربوطه می توانند بهره ببرند. اما روان درمانی، در روان درمانی ما اختلالات و مشکلات حادتری مواجه هستیم و معمولا مدت زمان استفاده از خدمات نیز طولانی تر است نسبت به مشاوره. تعدادی از متخصصین معتقدند بین مشاوره و روان درمانی تفاوت های زیادی وجود ندارد و تفاوت ها بیشتر کمی است تا کیفی. آنها معتقدند از طریق مشاوره به اصلاح و رفع مشکلات تربیتی، شغلی، تحصیلی، خانوادگی، و بهداشتى افراد عادى در مدت زمان کوتاه اقدام مى‌شود، در حالى که با استفاده از روان‌درمانى به حل مشکلات افراد مبتلاء به ناراحتى‌هاى روانى شدیدتر در مدت طولانى‌ترى مبادرت مى‌گردد. در متون علمی روان‌درمانی یا درمان روان‌شناختی، روشی است که توسط درمانگری آموزش دیده به شکل حرفه‌ای، در رابطه با مشکلات و اختلالات روانی انجام گیرد. روان‌درمانی کاربرد آگاهانه و عمدی روش‌های بالینی است و هدف آن کمک به افراد است تا رفتارها، شناخت‌ها، هیجان‌ها و یا سایر ویژگی‌های شخصی خود را در جهت مطلوب تغییر دهند.
ولبرگ از متخصصین مطرح، روان‌درمانی را نوعی درمان تعریف می‌کند که هدف آن، معالجه مشکلاتی است که ماهیت عاطفی دارند. در این درمان، شخصی تربیت یافته، آگاهانه ارتباطی حرفه‌ای با بیمار برقرار می‌کند. هدف از ایجاد چنین ارتباطی برطرف ساختن، تعدیل کردن، یا کند ساختن نشانه‌ها و الگوهای آشفته رفتار و کمک به رشد و نمو مثبت و تعالی بخشیدن به شخصیت بیمار است. روان درمانی به صورت کلی دارای ویژگی هایی به شرح زیر می باشد:
بیش‌تر به مسایل و ناراحتی‌های روانی شدیدتر و در مدت طولانی‌تر رسیدگی می‌شود.
نسبت به حل مشکلات و اختلالات عمیق شخصیتی اقدام می‌شود. (رفع تضادهای درونی)
بیش‌تر به وجدان ناخودآگاه فرد توجه می‌شود.
به تغییر شخصیت فرد می‌پردازد. با تغییر نظام ارزشی مراجع، خوشبینی او را درباره زندگی توسعه و رشد می‌دهد.
یک فرآیند دو طرفه و یاورانه است.
مراجع به زبانی که کاملاً با گفت و شنودهای معمولی متفاوت است صحبت می‌کند.
درمان طولانی تر است و بیش‌تر در مکان‌های پزشکی و درمانی صورت می‌گیرد.
مراجعه به روان درمانگر معمولاً شامل مسائل متعددی می‌شود مثلاً اختلالاتی مانند افسردگی، وسواس، اضطراب‌های قطعی مثل اضطراب امتحان، انواع ترس و فوبیا، احساس غم و اندوه شدید، کنترل خشم و امثال این‌ها از جمله مشکلاتی است که نیاز به روان‌درمانی دارد.