یکشنبه ۱۲ آبان ۱۳۹۸   شماره ۱۱۷۳

مردی ز شهر هرگزم از روزگار هیچ

پیکر مظاهر مصفا در تفرش به خاک سپرده شد

علی امیدی

پیکر «مظاهر مصفا» از شاعران بنام، استاد ادبیات فارسی و مصحح و پژوهشگر کشور روز جمعه در آرامستان روستای بن‌نسا شهرستان تفرش از توابع استان مرکزی به خاک سپرده شد. در آیین تشییع و خاکسپاری استاد مصفا جمع کثیری از اهالی اندیشه و قلم، مسئولان استان مرکزی و این شهرستان و گروه‌های مردمی حضور داشتند و پیکر وی پس از تشییع به خاک سپرده شد. در آیین خاک‌سپاری این پیشکسوت برجسته ادبیات مدیرکل ‌فرهنگ و ارشاد اسلامی استان‌های قم و مرکزی، نماینده مردم تفرش، آشتیان و فراهان، جمعی از دانشگاهیان و اصحاب ادب و هنر با دکتر مصفا وداع کردند.
***
مظاهر مصفا، در سال ۱۳۱۱ در تفرش اراک در خانواده‌ای بافرهنگ از اهالی تفرش به‌دنیا آمد. زمانی که تنها ۴۰ روز از تولدش گذشته بود، خانواده‌اش به قم نقل‌مکان کردند. مصفا دوران تحصیلات اولیه خود را در مدرسه حکیم نظامی قم سپری کرد و سپس دوران متوسطه را در دارالفنون گذراند. نقاشی را دوست می‌داشت، اما علاقه بیشترش به شعر و ادبیات باعث شد به‌جای تحصیل در دانشکده هنرهای زیبا در دانشسرای عالی به تحصیل در رشته زبان و ادبیات فارسی بپردازد و تحصیلات خود را در این رشته تا اخذ درجه دکتری از دانشگاه تهران ادامه داد و با تأییدیه بدیع‌الزمان فروزانفر به پایان‌نامه وی با عنوان «تحول قصیده در ایران»، موفق شد مدرک دکتری خود را اخذ کند.
بعد از دفاع از پایان‌نامه‌اش، معلمی را در دانشسرای عالی آغاز به کار کرد. در حال تدریس سمت‌های اداری و آموزشی را پذیرفت. از جمله دبیری دبیرستان‌های تهران، دبیری و ریاست اداره‌ی فرهنگ قم، ریاست مدرسه عالی قضایی قم، ریاست انتشارات و مدیریت مجله آموزش و پرورش، دانشیاری دانشگاه شیراز پس از انتقالش به شیراز، ریاست دبیرخانه مرکزی دانشگاه شیراز، مدیریت انتشارات نگاه شیراز، به تهران بازگشت و در دانشگاه تهران استاد تمام وقت و مدیر گروه دانشکده ادبیات شد. مصفا یکی از قصیده‌سرایان شاخص زبان فارسی در دوره معاصر به‌شمار می‌آید که تاکنون چند مجموعه شعر و تصحیح بر دیوان شاعران دیگر از وی به چاپ رسیده است.
جایگاه شعری
مظاهر مصفا یکی از قصیده‌ سرایان شاخص ایرانی بعد از ملک‌الشعرای بهار است. وی در افغانستان و هند و دیگر کشورهای فارسی‌زبان نیز دارای شهرت است. قصیده‌«هیچِ» یکی از شعرهای اوست که دکتر غلامحسین یوسفی در کتاب چشمه‌روشن به بررسی آن پرداخته و پروفسور صلاح الصاوی (شاعر و سخن‌سنج مصری) در کتاب العدمیّه فی شعر آن را ترجمه، نقد و بررسی کرده ‌است. از آثار دکتر مصفا می‌توان به کتاب «پاسداران سخن» اشاره کرد که به شاعران ایران از رودکی تا دوران معاصر می‌پردازد که نشر کسرایی منتشر کرده است. کتاب «توفان خشم» که شامل چهل چکامه از ایشان است و نشر سینا منتشر کرده است.
مجموعه شعر «ده فریاد»، مجوعه شعر «سپیدنامه»، مجموعه شعر «سی پاره» مجموعه شعر «سی سخن»، کتاب «شب‌های شیراز» که نشر حکمت منتشر کرده است، کتاب «قند پارسی»، کتاب «نسیم»، مجموعه چهارپاره‌های «نسخه اقدم» نشر نو منتشر کرده است. تصحیح دیوان ابوتراب فرقتی کاشانی، تصحیح مجمع الفصحاء که چندین جلد است و انتشارات امیرکبیر به چاپ رسانده است. تصحیح بوستان و گلستان سعدی که انتشارات زرین و سیمین به چاپ رسانده است. تصحیح کلیات سعدی. تصحیح دیوان نزاری قهستانی، تصحیح دیوان سنایی، تصحیح کلیات سعدی، تصحیح جوامع‌الحکایات عوفی که در چندین جلد است. شعار تاریخی و مشهور «یا مرگ یا مصدق» برگرفته از بیتی از یکی شعرهای مظاهر مصفا بود که در آن سروده بود: «آزادگان به راهت، از جان خود گذشتند/ با خون خود نوشتند، یا مرگ یا مصدق.»
دکتر مصفا در جزوه‌ای که در سال ۱۳۵۷ منتشر کرد، در حاشیه یکی از شعرهایش با موضوع «مصدق» در این باره چنین توضیح داده بود: «اشاره است به شعار معروف «یا مرگ یا مصدق»… این همان قصیده است که گوینده در مجلس درس استاد فقید شادروان بدیع‌الزمان فروزانفر بعد از ۲۸ مرداد ۳۲ به خواندن آن آغاز کرد و خشم و خروش استاد را برانگیخت و ۹ سال از درس و کار بازماند.» اشاره مظاهر مصفا به اختلاف‌نظر او در مقام دانشجوی دکتری با بدیع‌الزمان فروزانفر در مقام استاد دانشگاه بر سر موضوع پایان‌نامه و نیز جدل لفظی با او بر سر شعر گفتن در ستایش مصدق است که باعث می‌شود فروزانفر با او قهر کند و بدین ترتیب اخذ درجه دکتری مصفا ۹ سال عقب بیافتد. یکی از شعرهای به یادمانی مصفا را در پایان بخوانید: مردی ز شهر هرگزم از روزگار هیچ
جان از نتاج هرگزتن ازتبار هیچ
از شهر بی کرانه هرگز رسیده ام
تا رخت خویش بازکنم در دیار هیچ
آیای بی جوابم، امای بی دلیل
گفتار پوچ گونه و پنداروار هیچ
بردوش خویش کشته خود را
تا ظلم گاه معدلت از کارزار هیچ