شنبه ۲۴ خرداد ۱۳۹۹  شماره ۱۲۷۷

گفتگو با محمود تیموری دکتری سیما و منظر شهری از دانشگاه سوربون پاریس

ضلع سوم

اراک به عنوان یک کلانشهر نیاز به تاسیس یک مرکز تحقیقات و مطالعات توسعه شهری قوی دارد

کوروش دیباج

دکتری سیما و منظر شهری از دانشگاه سوربون پاریس گفت: شهر اراک به عنوان یک کلانشهر نیاز به یک «مرکز تحقیقات و مطالعات توسعه شهری» قوی دارد که بتواند محتوای طرح ها را نقد و اجرای آن ها را پایش کند. محمود تیموری در گفتگو با وقایع استان بیان کرد: در سال های گذشته در شهر تهران نهادی با عنوان «توسعه شهری شهر تهران» بصورت مشارکتی بین شهرداری به عنوان مدیریت اجرای شهر و اداره کل راه و شهر سازی تهران که مدیریت دولتی و بخش توسعه شهری را بر عهده دارد، تشکیل شد ولی متاسفانه این نهاد عمر کوتاهی داشت و به دلیل عدم موفقیت سرانجام تعطیل شد. وی ادامه داد: در اکثر شهرها لزوم نهادی با عنوان توسعه شهری مطرح بوده و از اهمیت بالایی برخوردار است. «طرح های جامع» و«طرح های تفصیلی» سیستم هایی هستند که برای توسعه شهری، مدیریت شهری و طرح های شهری بکار می روند. طرح های جامع را اداره کل راه و شهرسازی و طرح های تفصیلی را شهرداری ها تهیه و تدوین می کنند که البته این طرح ها هم اکنون در شهرهای دنیا و علم توسعه شهری منسوخ شده است. دکتری سیما و منظر شهری از دانشگاه سوربون پاریس با اشاره به اینکه سیستم طرح های تفصیلی و طرح های جامع، سیستمی است که در دنیا تا بعد از جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۷۰ اجرا می شد، گفت: این سیستم بنا به دلایلی منسوخ شد؛ مهمترین دلیل آن بدین خاطر است که این طرح ها چهارچوب دقیق و مشخصی ارایه می دهند، در واقع مسائل همان بازه زمانی شهر را در نظر می گرفتند ولی افق اجرای طرح ۱۰ الی ۲۰ سال آینده بود و این احکامی که در طرح ها باید اجرا می شد، احکام غیر قابل انعظاف بوده و باید بدون هیچ تغییری شکل می گرفت که همین امر باعث شد این احکام راهکاری برای حل مسائلی که در طول اجرای آنها پیش می آمد، نداشته باشند. تیموری تصریح کرد: تصوری که در گذشته از شهر در دنیا وجود داشت و متاسفانه در برخی از شهرهای ایران همچون اراک هنوز هم حاکم است، این بوده که شهر را به عنوان یک محصول فیزیکی و کالبدی می دانند، در صورتیکه شهر یک مجموعه از خیابان ها، ساختمان ها و جامعه انسانی است در واقع شهر ترکیب جامعه انسانی با کالبد فیزیکی شهر است و نمی توان شهر را در خیابان ها، معابر، دیوارها و ساختمان ها تعریف کرد و یا فقط به جامعه انسانی آن پرداخت بلکه باید در شهرسازی و طرح ها هر دو فاکتور مهم کالبد فیزیکی شهر و جامعه انسانی آن در نظر گرفته شود.

وی اظهار کرد: در آن دوره که در دنیا شهر را فقط کالبد فیزیکی می دانستند، بحث هایی همچون روانشناسی، جامعه شناسی شهری، تاریخ و ارزش های تاریخی و اجتماعی شهرها در مبانی طرح های جامعه و تفصیلی نبود. به همین خاطر هم اکنون در شهرهای دنیا و مبانی شهرسازی این طرح ها کنار گذاشته شده است. متاسفانه این سیستم معیوب در کشور ما وجود دارد و همچنان طرح های جامع و تفصیلی بر اساس دیدگاه کالبد فیزیکی شهر تهیه و تدوین می شوند در صورتیکه در تمامی دنیا این سیستم را عوض کرده و طرح توسعه شهری را بر اساس چشم اندازی با عنوان CDS یعنی چشم انداز توسعه شهری تعــریف می کنند و این چشم انداز، چشم انداز مشخصی نیست بلکه کیفی است که یک سری اهداف کلی و استراتژِک دارد و بر اساس یک چهارچوب توسعه شهر صورت می گیرد.
دکتری سیما و منظر شهری از دانشگاه سوربون پاریس گفت: یکی از ویژگی های طرح های جامع، غیر مشارکتی بودن آن است یعنی مردم و حتی مقامات محلی هیچ اطلاعاتی درباره آن ندارند که مشاوری که طرح جامع را تهیه می کند و بر اساس چه کار مطالعاتی و نیازسنجی این طرح را پیشنهاد داده و بر اساس چه پارامترهایی عنوان کرده به عنوان مثال در فلان نقطه باید تغییر کاربری صورت گیرد. در طرح های جامعع در فضای محدودی که کار بین مشاور تهیه کننده و کارفرما که وزارت راه و شهرسازی است، این مشارکت صورت می گیرد.
تیموری ادامه داد: کارشناسانی که در شورای عالی شهرسازی هستند، کارشناسان مسلط و متخصص شهری نیستند و اطلاعات آنان درباره طرح جامع تکیه بر اطلاعاتی است که مشاور طرح تهیه می کنند و اکثر مشاوران طرح های جامع در واقع پایتخت نشین هستند و طرح هایی که توسط راه و شهرسازی برای شهرها در نظر گرفته می شود به نوعی طرح هایی از بالا و پایین است؛ به همین دلیل معمولا طرح های اصلی شهر، مخصوصا مسائلی که از نظر مردم شهر اراک مهم است، دیده نمی شود و بیشتر بر وضعیت دو بعدی نقشه شهر تاکید و بر این اساس تصمیم گیری می شود.
وی با بیان اینکه اراک به عنوان یک کلانشهر نیاز به یک «مرکز تحقیقات و مطالعات توسعه شهری» قوی دارد که بتواند محتوای طرح ها را نقد و اجرای آن ها را پایش کند،گفت: دلیل اینکه این مرکز هنوز در شهر اراک راه اندازی نشده است، بدین خاطر است که در شهرداری ها بخشی به نام «معاونت برنامه ریزی و تحیقات شهری» وجود دارد که کارآمد نبوده و به درستی از آن استفاده نشده است.
دکتری سیما و منظر شهری از دانشگاه سوربون پاریس تصریح کرد: برای تصمیم گیری در حوزه شهری سه مرجع راه و شهرسازی، شهرداری و مردم وجود دارد که بی شک مرجع اول مردم هستند. باید مردم در طرح هایی که سرنوشت محیط زندگیشان را تحت تاثیر می گذارد، حضور و مشارکت فعال داشته باشند، زیرا در طراحی محیط شهری و در مقیاس کوچکتر طراحی فضای عمومی شهر، یکی از شرایط اساسی طرح این است که مردم بتوانند نقش خود را ایفا کنند و در مورد آنچه که قرار است ساخته شود، بتوانند نظر دهند و مطلع شوند که چه برنامه ای قرار است در این طرح اجرا گردد. ولی متاسفانه در بسیاری از شهرهای کشور همچون شهر اراک شاهد حضور دو مرجع راه و شهرسازی و شهرداری در تصمیم گیری های حوزه شهری هستیم ولی مردم به عنوان ضلع سوم و البته مهم تصمیم گیری حوزه شهری، حضور و نقشی ندارند.
وی ادامه داد: یکی از دلایلی که بر ایجاد مرکز تحقیقات و مطالعات توسعه شهری در شهر اراک تاکید می شود بدین خاطر است که در پایش و بررسی مسایل شهری شهر اراک که توسط این مرکز صورت می گیرد تا بتواند نظرات مردمی را در این بررسی ها و پایش ها در نظر بگیرد و صرفا بدین شکل نباشد که بررسی ها فقط بین مشاور تهیه کننده طرح که معمولا با ضوابط کلی کشور و مدیریت اجرایی شهرداری آشنا هستند، صورت بگیرد و طرف مردم خالی باشد. در واقع این مرکز می تواند به حلقه واسطی بین خواسته مردم و دو ضلع تصمیم گیری در حوزه شهری تبدیل شود.
دکتر تیموری گفت: به عنوان مثال در شهر اراک در هیچ طرح جامع شهری و یا قسمت اداره راه و شهرسازی مشخص نشده است که چرا در این شهر شاهد افزایش بی رویه قیمت مسکن در اراک هستیم. اراک هم اکنون جز چهار الی پنج شهری در بین مراکز استان های کشور است که افزایش بی رویه قیمت مسکن در این چند سال اخیر در آن اتفاق افتاده است. به عنوان مثال اگر مشکل افزایش قیمت را در نظر بگیریم در هیچ کجای طرح های توسعه شهری لحاظ نمی شود که مسئول و متولی عرضه مسکن چه کسی است؟ و مهمتر از همه فردی هم نیست که این مسائل را به مدیریت شهر انتقال بدهد و واسطه ای بین خواسته های مردم که با مشکلات اصلی شهر دست و چنجه نرم می کنند با متولیان حوزه شهری باشد.
تیموری تاکید کرد: باید مسائل واقعی شهر را از دیدگاه مردم بشناسیم و نه از دیدگاه کارشناسی که شش الی یک سالی طرح جامعی را تهیه می کند و در طول زمان مردمی وجود ندارد که بتواند مسائل شهر را با آن راه حل های اصلی خودش پیدا کند.
وی گفت: اگر از مردم اراک درباره مشکلات شهر پرسش شود، درخواهیم یافت مردم از کیفیت فضای مرکز شهر بسیار گلایه داشته و از اینکه همه خدمات و رفع نیازهای اساسی در مرکز شهر اراک متمرکز شده است و توزیع مناسب خدمات براساس عدالت جغرافیای در شهر صورت نگرفته است، بسیار شکایت دارند. علاوه بر این مشکل، محله های شهر اراک هیچ هویتی ندارند و همه نیازهای سکونتی را پشتیبانی نمی کنند و بر خلاف آن شاهد هستیم، شهرداری اراک انرژی خود را به طرح های ناکارآمدی همچون «طرح ۵۵ متری»، «پروژه شهید قاسم سلیمانی» و…می گذارد.
دکتری سیما و منظر شهری از دانشگاه سوربون پاریس ادامه داد: هم اکنون تمرکز مدیریت شهری اراک در حوزه عمرانی است، اینکه تقاطع های شهر اراک را همسطح کنند در واقع تمرکز مدیریت شهر در حوزه هایی هستند که مشکلات مردم نیست. یعنی خواسته مردم و نیاز اراک هم اکنون بحث هایی تامین فضای سبز، ایجاد مراکز فرهنگی، ایجاد مراکز محلی و… است.
تیموری در پایان بیان کرد: هم اکنون بدنه مدیریت شهری اراک که شهرداری است به قدری مسائل جاری شهر زیاد است که عملا فرصت تصمیم گیری و آینده نگری و نگاه کل نگری به شهر اراک را ندارند به همین خاطر است اگر قرار است مرکز تحقیقات و مطالعات توسعه شهری در شهر اراک تاسیس و تجربه ناکارآمدی در شهر تهران را تجربه نکند نیاز است در کنار بهره گیری و مشارکت مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی استان این نهاد در خارج از سیستم بروکراسی شهرداری اراک و اداره کل راه و شهرسازی استان مرکزی تاسیس و فعالیت کند.