یکشنبه ۲۷ تیر ۱۴۰۰  شماره ۱۴۴۷

بررسی مشکلات و چالش های منابع خاک استان در گفت و گو با مدیر آب و خاک جهاد کشاورزی استان مرکزی

سرمایه فراموش شده

فاطمه چاپاری

از آن جا که خاک یک منبع تجدیدناپذیر محسوب می شود می توان آن را یکی از سرمایه های مهم هر کشوری برشمرد، این سرمایه ملی بستر تولید مواد غذایی و زیستگاه گیاهان و جانوران، پالایشگاه آلودگی های محیطی و در نهایت منبع نگهداری آب است، اگر خاک آسیب ببیند حیات جامعه به خطر خواهد افتاد. طی سال های اخیر در کشور ما آنچنان که به بحث آب پرداخته شده به خاک توجه نشده است، با توجه به افزایش روزافزون جمعیت، تامین غذا و امنیت این تعداد انسان از اهداف مهم هر کشوری است و اهمیت زیادی در حفظ و بقای بشر دارد، از همین رو وقایع استان در گفت و گویی که با محمد فرزاد کوهدانی مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی داشته است به بررسی مشکلات و چالش هایی که منابع خاک استان با آن مواجه است و ارائه راهکار در این خصوص پرداخته است که در ادامه خواهید خواند.

در حال حاضردر زمینه منابع خاکی استان با چه مشکلاتی مواجه هستیم؟
از مهمترین چـــالش ها و مشکلات منابع خاک می توان به مواردی چون فقیر بودن خاک های کشور و استان از مواد آلی که منجر به تخریب خاک و افت باروری و کاهش تنوع زیستی خاک خواهد شد اشاره کرد، یکی دیگر از مشکلات خاک کاهش حاصلخیزی و تخلیه خاک از عناصر غذایی به علت کشت فشرده و بیش از ظرفیت خاک می باشد. با توجه به محدودیت خاک های استان و افـزایش روزافزون جمعیت، بــرای تامین تغذیه این جمعیت فشار دوچندانی به خاک های استان وارد می باشد که البته این مورد در خصوص خاک های کل کشور نیز صادق است. فرسایش خاک، تغییر کابری نامناسب اراضی و تبدیل زمین های کشاورزی به مناطق شهری، مسکونی و صنعتی نیز از دیگر مشکلاتی است که در حوزه مدیریت خاک با آن روبرو هستیم، علاوه برآن باید به شوری خاک در کشور نیز اشاره کرد؛ به طور کلی نزدیک دو نیم میلیون هکتار از ۸ میلیون هکتار اراضی قابل کشت کشور با مشکل شوری مواجه است که بدیهی است در استان مرکزی نیز این مشکل وجود داشته باشد.

چه عواملی باعث شوری خاک می شود؟
شور بودن مواد مادری تشکیل دهنده خاک، انتقال املاح اراضی بالا دست به مناطق پایین دست در اثر جاری شدن آب، استفاده از آب های شور در آبیاری مزارع، تبخیر شدید و ارتقا تجمع املاح در سطح خاک از مواردی است که تحت عنوان علل شوری خاک اراضی می توان از آن ها یاد کرد.

در حال حاضر میانگین فرسایش خاک در استان و کشور چه میزان بوده و چه عواملی باعث ایجاد این معضل گشته است؟
میانگین فرسایش خاک در کشور ۱۶ تن در هکتار و در استان ۱۲ تن در هکتار در سال می باشد، از عوامل موثر در این مساله می توان به از بین رفتن پوشش گیاهی و فقیر بودن خاک استان از مواد آلی که باتوجه به شرایط اقلیمی و آب و هوای موجود رخ داده اشاره کرد. به طور کلی، عمده مواد آلی موجود در خاک استان به نیم درصد هم نمی رسد و همین مساله باعث خواهد شد خاکدان های استان ثبات لازم و کافی را نداشته باشند که این خود افزایش فرسایش خاک را در پی خواهد داشت.

برای جلوگیری از فرسایش خاک چه راهکارهایی تدبیر شده است؟
از راهکارهایی که برای جلوگیری از فرسایش خاک در نظر گرفته شده می توان افزایش مواد آلی خاک اشاره نمود که سبب افزایش قدرت جذب و نگهداری آب در خاک خواهد شد که همین مساله ثبات خاکدان ها را در پی خواهد داشت، این امر از طریق افزودن کودهای دامی و کود سبز به خاک و نگهداری بقایای کشت در خاک امکان پذیر بوده و همین سه مورد افزایش تنوع زیستی درخاک را به حاصل خواهد آورد که مجددا باعث افزایش مواد آلی در خاک خواهد شد.

آیا چرای دام ها در مراتع نیز در افزایش فرسایش خاک تاثیر گذار است؟
صد درصد. چرای بیش از ظرفیت در یک مرتع باعث از بین رفتن پوشش گیاهی آن مرتع خواهد شد که این مساله نیز افزایش فرسایش آبی در بارندگی های سیلابی را در پی خواهد داشت و در نتیجه باعث فرسایش خاک خواهد شد، البته به طور معمول اداره کل منابع طبیعی با توجه به ظرفیت مرتع مجوزهای مربوطه را صادر خواهد کرد که همین موضوع مشکلاتی از این دست را کاهش خواهد داد.

سازمان جهاد کشاوری برای کاهش این مشکلات و حفاظت از منابع خاک استان چه برنامه هایی را در نظر گرفته است؟
متاسفانه تا همین سال های اخیر خاک پارامتری فراموش شده در برنامه های کلان کشور بود و خیلی به آن توجه نمی شد،اما خوشبختانه از تاریخ ۱۲ خرداد ۹۸ قانون حفاظت از خاک توسط مجلس شورای اسلامی تهیه شده و به تایید شورای نگهبان رسید و سال گذشته نیز آیین نامه اجرایی آن بـه استان ها ابلاغ گردید. خاک یک منبع تجدیدناپذیر محسوب می شود و با توجه به شرایط اقلیمی هر منطقه تشکیل هر سانتی متر خاک بین ۲۰۰ تا هزار سال زمان می برد. از همین رو در سال های اخیر توجه ویژه ای به بخش خاک مبذول شده و در ۵ استان نیز برنامه هایی در این زمینه در نظر گرفته شده است. از برنامه های پیشنهادی پایش اراضی و تهیه نقشه های خاک استان با مقیاس مناسب ( یک بیست و پنج هزارم) می باشد که به عنوان یک نقشه راه برای تصمیم گیری مورد استفاده قرار خواهد گرفت از دیگر برنامه های استان می توان به برنامه ریزی و ارائه راهکارها جهت افزایش حاصلخیزی خاک، حفظ تنوع زیستی خاک و افزایش قدرت نگهداری آب در خاک نام برد که همین موارد کاهش فرسایش خاک را در پی خواهد داشت. جلوگیری از تغییرکاربری های غیرمجاز در کنار جلوگیری از آلودگی خاک و کاهش فرسایش خاک در واحد سطح نیز از دیگر مواردی است که در این زمینه در دستور کار سازمان جهاد کشاورزی استان قرار گرفته، و جزو اولویت های این سازمان در بخش خاک خواهد بود.

در پایان می توانید خلاصه ای از اقدامات سازمان جهاد کشاورزی برای مقابله با کم آبی ارائه دهید.
از جمله این اقدامات تجهیز مزارع استان بـه سیستم های آبیاری تحت فشار بوده که در نتیجه آن تا کنون حدود ۴۰ درصد از اراضی مستعد استان در مساحتی بالغ بر ۷۰ هزار هکتار به سیستم های آبیاری تحت فشار مجهز شده اند. همچنین اقداماتی در زمینه تامین آب، احیا و مرمت قنوات صورت گرفته است، بالغ بر ۲۳۸۰ رشته قنات فعال در استان موجود می باشد که هر ساله با استفاده از اعتبارات دولتی و بلاعوض مقداری از این قنوات لایروبی می شوند.