یکشنبه ۱۹ اسفند ۱۳۹۷   شماره ۱۰۵۸

سرطان ریه، عوامل ابتلا تا راه های درمان

محمد بهمنی
کارشناس پرستاری

سرطان ریه به عنوان یکی از کشنده ترین نوع سرطان ها در جهان سالانه شمار زیادی از زنان و مردان را به کام مرگ می کشد. سرطان ریه بعد از سرطان پستان دومین عامل مرگ و میر زنان در جهان است.
سرطان ریه چیست؟
سرطان ریه نوعی بیماری است که مشخصه آن رشد کنترل نشده سلول در بافت های ریه است. گفتنی است که اگر این بیماری درمان نشود، رشد سلولی می تواند در یک فرایند به نام متاستاز به بیرون از ریه گسترش پیدا کند و به بافت های اطراف یا سایر اعضای بدن برسد. انواع اصلی سرطان ریه سرطان های ریه سلول کوچک (SCLC)، که سرطان سلولی جو شکل نیز نــامیده می شود، و سرطان ریه سلول غیر کوچک (NSCLC) هستند. شایع ترین علائم عبارتند از سرفه (همراه با خلط خونی)، کاهش وزن و تنگی نفس.
علت ابتلا به سرطان ریه
دلیل ۹۰ درصد از سرطان های ریه قرار گرفتن در معرض دود دخانیات برای یک مدت طولانی است . درصد ابتلا به سرطان ریه در افرادی که سیگار نمی کشند ۱۵٪ است. آلاینده های موجود در هوای محیط زیست و محل کار:موادی چون آزبست (پنبه نسوز)، گاز رادون (گازی بی رنگ و بی بو که از تجزیه طبیعی اورانیم در آب، خاک و مصالح ساختمانی قدیمی تولید می شود)، اورانیوم و نیکل عامل مستعد کننده و پیشتاز در ابتلاء به سرطان ریه هستند.
عوامل ژنتیکی:وجود سابقه سرطان ریه بین اعضای نزدیک خانواده احتمال ابتلا به این سرطان را افزایش می دهد. عوامل ایمنولوژیک (ایمنی) : نارسایی مکانیسم ایمنی طبیعی بدن عاملی مستعد کننده در ایجاد سرطان ریه شناخته شده است.

متاسفانه نشانه های سرطان ریه سال های متعددی طول می کشد تا خود را بروز دهد اما در کل نشانه های و علائم سرطان ریه عبارتند از: سرفه افرادی که سیگار نمی کشند بیش از دو هفته طول می کشد، تغییر رنگ خلط سینه، مشاهده خون در خلط سینه، دوره های مکرر حالت ذات الریه یا برونشیت، سرفه افرادی که سیگار می کشند زیاد می شود و از شدت بیشتری برخوردار است. افزایش میزان خلط سینه، خس خس کردن سینه، خستگی مفرط، از دست دادن اشتها، سر درد، درد استخوان و درد مفاصل، شکستگی های استخوان که مربوط به جراحت های تصادفی نباشد. اثرات وابسته به اعصاب، عدم تعادل در راه رفتن و یا از دست دادن حافظه به سورت دوره ای، ورم گردن یا صورت، از دست دادن وزن بی دلیل، سایر علائم و نشانه ها ممکن است در اثر کسترش این سرطان به سایر بخش های بدن باشد که شامل سر درد، ضعف، درد، شکستگی استخوان، خونریزی و یا لخته شدن خون باشد.

راه های تشخیص سرطان ریه

با توجه به وضیعت عمومی سلامت فرد، بررسی های تشخیص سرطان ریه ممکن است شامل: عکس برداری از ریه ها با تابش اشعه X ، آزمایش خلط.
سی تی اسکن: در این روش دستگاه سی تی اسکن با گرفتن تعدادی عکس توسط اشعه ایکس، تصویری سه بعدی از بدن را نشان می دهد و از این طریق محل و اندازه دقیق ضایعه و پراکندگی تومور ریه به بخش های دیگر قفسه سینه یا اندام های دورتر مانند کبد مشخص می شود.
پرتونگاری با استفاده از تشدید میدان مغناطیسی:این آزمایش مشابه سی تی اسکن است با این تفاوت که به جای تابش اشعه X از مغناطیس جهت عکسبرداری از اعضای بدن استفاده می شود. در این آزمایش بیمار به مدت ۳۰ دقیقه به طور ساکن درون اتاقک این دستگاه می ماند و تصاویر مقطعی از بدن او تهیه می شود.
نمونه برداری یا بیوپسی: بررسی میکروسکوپی از نمونه بافت تومور. این آزمایش بسیار مهم است زیرا مطمئن ترین روش برای تشخیص سرطان ریه و نوع آن به حساب می آید.
توموگرافی با نشر پوزیترون یا پت اسکن: در این روش دستگاه اسکنر در اطراف بیمار می چرخد و تصویر از طریق نشر پوزیترون بوسیله یک ماده رادیواکتیو که به بیمار تزریق شده و یا توسط او استنشاق می شود، شکل می گیرد، با این روش مشاهدهً بصری ریه درسه بعد امکان پذیر می شود. سونوگرافی در این شیوه از امواج صوتی جهت بررسی ساختار توده در ریه استفاده می شود.
آزمایش تنفس: در این شیوه بیمار قبل از جراحی تحت آزمایشات تنفسی متفاوت قرار می گیرد.
آزمایش خون:تومورهای سرطانی آنتی ژن و آنزیم های مشخصی را تولید می کنند که ممکن است از طریق آزمایش خون کشف شوند. اندازه گیری آنتی ژن کارسینو امبریونیک و آنزیم NSE از آزمایش های غربالگر این بیماری است. افزایش میزان سطح این پروتئین ها مبین نشانه های سرطان و کاهش میزان آنها در حین درمان نشانه مهار کردن رشد سرطانی سلول های بیمار است.
اسکن استخوان: تصویربرداری از استخوان به وسیله یک ماده رادیواکتیو روشی بسیار ارزشمند است که در تشخیص انتشار سرطان به استخوان، مؤثر بودن درمان سرطان و روند التیامی نواحی درگیر در استخوان به کار می رود.

علائم بیماری

در اغلب موارد، سرطان ریه در ابتدا علائم واضحی ندارد و حتی ممکن است تا وقتی شدیدتر نشده، بیمار متوجه نشود. علائم اولیه‌ی آن به علت شباهت با بیماری‌هایی مانند عفونت ریه جدی گرفته نمی‌شوند.
از دست دادن اشتها، تغییر یا گرفتگی صدا، عفونت‌های مکرر سینه مانند برونشیت و ذات‌الریه، سرفه‌های طولانی که به مرور وخیم‌تر می‌شود، نفس تنگی، سردردهای بی‌دلیل، کاهش وزن، خس خس سینه از علائم شایع سرطان ریه هستند اما ممکن است بیمار علائم وخیم‌تری نیز تجربه کند، مانند درد شدید قفسه‌ی سینه یا استخوان‌ها یا سرفه‌های شدیدی که در نهایت به بالاآوردن خون منتهی می‌شود.

تشخیص بیماری

اگر پزشک متوجه زخمی مشکوک در مرحله‌ی غربالگری سرطان ریه شود یا خود فرد مبتلا به بیماری، علائمی که گفته شد را مشاهده کند، راه‌های تشخیص بسیاری برای تأیید ابتلا وجود دارد.
تصویر برداری: اسکن‌های توموگرافی کامپیوتری (CT) و توگرافی با گسیل پوزیترون (PET) می‌تواند بافت‌های سرطانی ریه را آشکار کند. اسکن استخوان نیز به تشخیص رشد سلول‌های سرطانی کمک می‌کند. البته این روش‌ها برای بررسی روند درمان و یا اطمینان از عدم بازگشت بیماری نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند.
نمونه برداری از بافت: در صورتی که تصویر برداری زخم‌های مشکوک به سرطان را نشان بدهد، در اغلب موارد پزشک از بافت ریه نمونه برداری می‌کند که روش‌های آن بسته به محل زخم‌ها متفاوت است. از متدهای نمونه برداری می‌توان به برونکوسکوپی اشاره کرد.
بررسی‌های آزمایشگاهی: ممکن است پزشک آزمایش بزاق یا خون را برای درصد پیشروی بیماری تجویز کند. با استفاده از اطلاعات بدست آمده از آزمایش‌ها نوع و مرحله بیماری مشخص می‌شود.
اهمیت تشخیص زودهنگام سرطان
تشخیص بیماری در مراحل اولیه می‌تواند جان بیمار را نجات دهد زیرا سلول‌های سرطانی ریه می‌توانند قبل از آن‌که پزشک تشخیص دهد، به اندام‌های دیگر سرایت پیدا کنند. متازتاز سرطان روند درمان را بسیار دشوارتر می‌کند.

مراحل بیماری

هر کدام از مراحلی که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌شود، میزان پیشرفت بیماری را مشخص می‌کنند.
مرحله نهفته: بیماری در تصویر برداری مشخص نیست اما ممکن است سلول‌های سرطانی در ماده مخاطی ریه وجود داشته باشند.
مرحله صفر (۰): پزشک سلول‌های غیرعادی را در قسمت راه‌های هوایی مشاهده می‌کند.
مرحله اول (I): تومور در ریه رشد یافته ولی اندازه‌ی آن از پنج سانتی‌متر کمتر است و به قسمت‌های دیگر بدن انتقال نیافته.
مرحله دوم (II): تومور کوچک‌تر از پنج سانتی‌متر است و ممکن است به گره‌های لنفاوی انتقال یافته باشد. یا کوچک‌تر از هفت سانتی‌متر است و در بافت‌های مجاور (و نه گره‌های لنفاوی) پخش شده است.
مرحله سوم (III): سرطان به گره‌های لنفاوی رسیده و در قسمت‌های دیگر ریه نیز پخش شده.
مرحله چهارم (IV): سرطان به قسمت‌های دیگر بدن از جمله استخوان یا مغز رسیده است.

راه های درمان سرطان ریه

متدهای درمانی سرطان ریه به محل قرار گرفتن سلول‌های سرطانی و مرحله‌ی پیشرفت بیماری بستگی دارد.
جراحی: این روش برای برداشتن بافت‌های سرطانی، در مرحله‌ای که بیماری به بخش‌های کناری نیز انتقال یافته، استفاده می‌شود و ممکن است بخشی از ماهیچه‌ی ریه طی عمل لوبکتومی برداشته شود.
سوزاندن ضایعه بدخیم با اشعه لیزر:در بعضی موارد ضایعه بدخیم سرطان ریه منجر به مسدود شدن حنجره می شود. در چنین موردی پزشک با سوزاندن ضایعه بدخیم با اشعه لیزر راه عبور هوا را برای بیمار باز می کند. این روش به طور کامل نمی تواند منجر به ازبین بردن ضایعه بدخیم شود اما کمکی است جهت سهولت تنفس در بیمار.
شیمی درمانی: در این متد درمانی، از دارو برای کوچک شدن و یا حتی ریشه‌کن شدن سلول سرطانی استفاده می‌شود. این روش در مرحله‌ای که سرطان در بخش‌های مختلف بدن پخش شده است می‌تواند بسیار مفید باشد که البته عوارض جانبی مانند حالت تهوع و کاهش وزن دارد. شیمی درمانی جهت از بین بردن یاخته های سرطانی پراکنده مورد استفاده قرار می گیرد. شیمی درمانی جهت پیشگیری از عود بیماری و مواردی که سرطان در بدن پخش شده نیز تجویز می شود. استفاده از داروهای شیمیایی منجر به انهدام سلولهای سرطانی می شود.
رادیوتراپی یا اشعه درمانی: جهت از بین بردن مستقیم ضایعه بدخیم ریه بکار گرفته می شود. در این روش از اشعه با انرژی زیاد استفاده می شود و این اشعه با آسیب رساندن به سلولهای زنده منجر به مرگ آنها می شود. خستگی شدید، افسردگی، تهوع، استفراغ، بی اشتهایی و آسیب های عروقی و تنفسی از عوارض جانبی رادیوتراپی است. همچنین رادیوتراپی ممکن است باعث سرکوب سیستم خونساز بدن و کاهش گلبولهای سفید و ضعف سیستم ایمنی بدن و نهایتا بروز عفونت شود.
درمان فوتودینامیک: استفاده از رنگ و نور است. در این شیوه رنگ به داخل یک ورید تزریق و سپس در تمام بدن منتشر می شود. بعد از چند روز، این رنگ فقط در سلولهای بدخیم باقی می ماند. سپس نور قرمز رنگ لیزری به سلول تابانده می شود و رنگ درون سلول سرطانی این نور را جذب می کند. این امر منجر به عکس العمل فوتوشیمیایی که مخرب سلول هاست می شود.
درمان بیولوژیکی یا ایمونولوژیک که مشتمل بر بازسازی، تحریک، هدایت و تقویت سیستم طبیعی دفاعی بدن بیمار است و با استفاده از آنتی بادی و هدایت سیستم دفاعی خود بیمار جهت مبارزه با سرطان صورت می گیرد. استفاده از عواملی مانند اینترفرون:سلولهایی که فعالیت ضدتوموری مستقیم دارند، و آنتی بادی های مونوکلونال که اثرات تداخل بقاء سلول را دارند، رشد سرطان را کاهش می دهد.
پرتو درمانی: در این روش از اشعه‌های پرقدرت برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود و فقط برای مرحله‌ای که بیماری هنوز پخش نشده‌است کاربرد دارد. درمان هدفمند: روش درمان هدفمند با استفاده از دارو از تقسیم سلول‌های سرطانی جلوگیری می‌کند.
سرطان ریه در موارد حاد می‌تواند باعث مرگ شود چرا که قدرت تنفس را به ندرک کاهش می‌دهد. با این حال تشخیص سریع بیماری و آغاز درمان در زمان مناسب می‌تواند زندگی یک انسان را نجات دهد.