شنبه ۲۲ شهریور ۱۳۹۹   شماره ۱۳۲۰

گفتگوی وقایع استان با «فاطمه سلامی زاده» نقال شاهنامه از سختی های نقالی زنان در اراک می گوید

زیر نگاه مردانه

سولماز غنی پور

زنان نقال در سال‌های اخیر توانستند جایگاه خود را در هنرنقالی که عموما در گذشته به عنوان حرفه‌ای مردانه شناخته می‌شد تثبیت کنند. شاید در نگاه اول نقالی زنان تلاشی ساختارشکنانه در واکنش به هنری مردسالارانه به نظر آید ولی نباید فراموش کرد که در ادبیات ایران زمین قصه گویی زنان بخشی ازهویت روایت و داستان‌ها بوده است.
زنان در شاهنامه نقش های تاثیرگذاری ایفا می‌کنند؛ آنان رخدادها را روایت می‌کنند همانطور که ردپایشان در ادبیات کهن ایران نسبت به دیگر جوامع پررنگ‌تر است. زنان نقال تلاش کردند با روایت داستان‌های زنان شاهنامه از سایه سنگین رجزخوانی‌های مردانه نقالی‌ها در امان بمانند و به همین دلیل در سال های اخیر روایت‌های زنان شاهنامه بیشتر دیده می‌شود.
نباید فراموش کرد که اجرای زنان نقال، همچنان تحت تاثیر مرشدان پیشکسوت، همچون مرحـــوم ولی الله ترابی، فتحعلی بیگی، آسید مصطفی سعیدی است؛ زنان هنوز شکلی زنانه از نقالی ایجاد نکرده‌اند و در اجراها شاهد اجرای زنانی هستیم که مــــردانه سخن می گویند، مردانه حرکت می کنند و مردانه رجز می خوانند. سابقه نقالی زنان در ایران به دوران ساسانی بازمی‌گردد که از میان این زنان می‌توان به همسر فردوسی و دختر ملاصدرا اشاره کرد.
فاطمه سلامی زاده توانسته است با نقالی شاهنامه طرفداران خود را جذب کند. وی در مورد نحوه ورود به این فعالیت در گفتگو با وقایع استان عنوان کرد: فعالیت بنده در این حوزه از دوران دانش آموزی و جشنواره هایی که در حوزه نمایش برگزار می شد، شروع شد در واقع این جشنواره ها که در حوزه نمایش برگزار شد عاملی شد که به سمت کانون پرورش فکری کودکان و فعالیت در آن سوق پیدا کنم.کانون پرورش فکری کودکان برای بنده و کشف استعدادهایم در تمامی حوزه ها همچون شعر، نمایش نویسی و…یک ظرفیت عظیم و فرصت عالی بود به همین خاطر است که هر کودک یا نوجوانی از من درباره وارد شدن به این حرفه سوال می پرسد بدون درنگ به آن ها پیشنهاد می دهم که در کانون پرورش فکری کودکان عضو شوند.
وی ادامه داد: عضویت و فعالیت در کانون پرورش فکری کودکان تا یک مقطع سنی است و بعد از آن دیگر نمی توان عضو کانون باشی، برای من هم همچون سایر اعضای کانون این اتفاق پیش آمد و با وجود دلبستگی های فراوانی که به کانون داشتم ولی باید از آن جدا می شدم برای اینکه بتوانم ارتباطم را با کانون حفظ کنم هر ساله در جشنواره بین المللی قصه گویی کانون شرکت می کردم.
سلامی زاده تصریح کرد: خاطرم است سال ۹۵ بود که برای شرکت در این جشنواره به دنبال انتخاب قصه بودم، خوب بخاطرم هست بیش از ده عنوان کتاب قصه از کانون همان سال به امانت تحویل گرفتم تا قصه ای را برای اجرا انتخاب کنم ولی هیچکدام از قصه ها به شخصیت و نوع اجرای من هماهنگ نبود تا اینکه یکی از دوستان به من پیشنهاد داد چرا یکی از قصه های شاهنامه را انتخاب نمی کنی؟، همین پیشنهاد باعث شد که من داستان «رستم و سهراب» را برای اجرا در جشنواره قصه گویی انتخاب کنم و خوشبختانه همان سال در مرحله استانی بخش آزاد رتبه اول را کسب کردم همین امر باعث شد جدا از موفقیتی که در جشنواره کسب کردم به نقالی شاهنامه علاقه مند شوم و به این حوزه ورود جدی پیدا کنم.
این نقال شاهنامه با بیان اینکه به نظر من نقالی یک گونه از اجرا و نمایش است در واقع تلفیقی از هر دو است، گفت: عاملی که من را به شاهنامه خوانی جذب کرد بیکران و بزرگ بودن این کتاب است منظور از بیکران نگرش و دیدگاه فروسی به جهان و پیرامون آن است فردوسی به بهترین شکل ممکن در شاهنامه شخصیت پردازی کرده است و هر قسمت از شاهنامه را از لحاظ انتخاب واژه بررسی می کنیم درخواهیم یافت که بهترین واژه ای که می توان برای متن انتخاب کرد، فردوسی انتخاب کرده است.
وی ادامه داد: در داستان های شاهنامه جایگاه واقعی زن را جسته ام حتی زن های غیر ایرانی به خوبی به جایگاه واقعی آن ها پرداخته شده است البته من به شاهنامه و داستان هایش جنسیتی نگاه نمی کنم ولی این جایگاهی که فردوسی برای زنان در نظر گرفته است بسیار ارزشمند است و فردوسی بر خلاف بسیاری از داستان ها و ادبیات مشهور جهان که بر جلوه زیبایی و افسونگری زن توجه دارند و آن را به نوعی ارزش می دانند فردوسی به خرد توجه دارد و این خرد در جای جای داستان های شاهنامه خودش را نشان می دهد.
سلامی زاده تصریح کرد: نمی توان گفت ادبیات شاهنامه، ادبیات مردانه است و زنان و بالاخص دختران نمی توانند با این ادبیات برقرار کنند بر عکس زن و نقش آن در اتفاقات و رویدادهای داستانی شاهنامه بسیار زیاد است و حتی بر اساس برخی از داستان های شاهنامه انیمیشن های دخترانه در کشورهای دیگر ساخته شده است به عنوان مثال در داستان زال و رودابه، رودابه گیسوان خود را از بالای اتاق خود برای بالا رفتن زال رها می کند و امروز شاهد هستیم مصداق این داستان را در داستان «گیسو کمند» و … انیمیشن های والت دیزی ساخته شده است پس نمی توان گفت ادبیات شاهنامه مردانه است و افرادی که این تصور را دارند قطعا مطالعه آنان از شاهنامه بسیار کم است.
وی در پاسخ به این سوال که آیا نقالی شاهنامه را مردانه کرده اند؟ گفت: با این صحبت شما بخشی موافق و بخشی مخالفم، مخالف بدین خاطر که همه ما اولین داستان ها را از زبان مادر و مادربرزگ های خــود شنیده ایم و آن ها این داستان ها را برای ما بازگو کردند که قطعا در این بازگویی داستان های شاهنامه هم بیان شده است ولی شرایط اجتماعی و فرهنگی آن زمان حضور زنان را نسبت به هم اکنون متفاوت می کرد و به همین خاطر است که اکثر نقال های ما آقا هستند.
این نقال شاهنامه ادامه داد: ولی هم اکنون با توجه به تغییر شرایط اجتماعی و فرهنگی و حضور هر چه بیشتر زنان در جامعه بنده گلایه دارم، نگاه مردانه به اجرای شاهنامه توسط برخی افراد و متولیان امر وجود دارد این نگاه گاهی اوقات به اندازه ای است که اجرای من کنسل می شود منی که سال های سال در این حوزه فعالیت و کار تخصصی کرده ام.
سلامی زاده در حالی که اشک در چشمانش حلقه زده با بغض می گوید: خیلی از بزرگان و اهالی فرهنگ استان مرکزی، بالاخص شهر اراک از این موضوع خرده می گیرند که چرا برخی هنرمندان و اهالی فرهنگ که در کشور شناخته شده اند، زادگاه خود که همان استان مرکزی و شهر اراک است مخفی می کنند، بنده به این هنرمندان که زادگاهشان اراک بوده و مخفی می کنند حق می دهم زیرا آن ها هم همچون من از برخی از بزرگان و اهالی فرهنگ این شهر رفتارهای ناشایست و نادرست دیده اند، بنده با وجود اینکه عاشق شهرم هستم و آن را می پرستم به قدری از این رفتارهای ناشایست خسته شده ام که تصمیم به رفتن از این شهر و استان کرده ام در این شهر افرادی از بزرگان فرهنگ و هنر نمی گذارند که من به این حرفه بپردازم و مادام به دنبال این هستند که در مسیر حرکتم در این حرفه مانع ایجاد کرده و من را نسبت به آن دلسرد کنند.