زیر سایه سنجش سطح/از سیستم ایمنی «ODS» در بخاری ها چه می دانید؟

شنبه ۱۱ آذر ۱۳۹۶   شماره ۷۳۴

محسن زائرثابت

طی چند سال اخیر مجهز بودن برخی از بخاری ها به سیستم ODS مطرح شده و بعضا این سیستم به گونه ای تبلیغ و معرفی می گردد که تصور می شود این سیستم، یک سیستم ایمنی کامل برای پیشگیری از مرگ خاموش ناشی از گاز CO است، درحالیکه این تصور یا انتظار خطرناک است. باید این تصور اشتباه را برای همیشه از ذهن خارج کنیم که اگر بخاری ها دارای سیستم ODS باشند دیگر گازگرفتگـی اتفــاق نمی افتد. این فرض اشتباهی است که تاکنون جان عده ای را گرفته است. سیستم ODS نسبت به کاهش سطح اکسیژن حساس است و اگر سطح اکسیژن که در حالت معمول حدود ۲۱% است به کمتر از ۱۸% برسد عمل می کند و بخاری خاموش می شود. این سیستم بعنوان یک «سیستم ایمنی مکمل» خوب است و قابل زیر سوال بردن نبوده و تــوضیحات نیز بــرای زیر سـوال بردن آن نیست بلکه هدف معرفی نقش و عملکرد واقعی این سیستم ایمنی است. اما فکر نکنیم این سیستم فرشته نجات در بـرابـر گاز گرفتگی است. حوادثی در کشور رخ داده که گازگرفتگی در جـایی اتفاق افتاده که بخــاری مجهز به این سیستم وجود داشته و حتی به درستی در زمان تعریف شده بـرای آن عمل کرده است اما قبل از عمل کردن این سیستم و خاموش شدن دستگاه، یک یا چند نفر قربانی گاز CO شده اند. آیا سیستم ODS اشکال داشته و مقصر است؟ خیر! پس چرا؟

واحد سنجش سطح اکسیژن «درصد» است اما واحد سطح گاز منواکسید کرین که به قاتل نامرئـی یا قاتل خاموش لقب گرفته(PPM (Part Per Million یعنی «در میلیون» است. یعنی اگر سطح اکسیژن خانه فقط ۱% کاهش یابد و از ۲۱% به ۲۰% برسد اما اگر بعلت عدم استفاده صحیح و ایمن از وسایل گرمایشی، دودکش های غیر استاندارد، جداشدن دودکش از وسیله گازسوز یا از دیوار یا از اتصالات دودکش، عدم کارکرد صحیح دودکش و… جای این یک درصد را گاز CO یا همان قاتل نامرئـی یعنی منواکسید کربن بگیرد یعنی ده هزار PPM ، ظرف کمتر از ۲ دقیقه قربانی می گیرد. این درصورتی است که هنوز سطح اکسیژن مثلا در حد ۲۰% است و هنوز قرار نیست سیستم ODS عمل کند. در یک کلام، سیستم ODS حساس نسبت به انتشار گاز منواکسید کربن نیست.
ارتباط بخاری های بدون دودکش با موضوع بحث: همانگونه که در بالا اشاره شد، این مقوله درپی نفی یا زیر سوال بردن سیستم ODS یا بخاری های مجهز به این سیستم نیست و حتی بخاری های بدون دودکش مجهز به سیستم ODS را نیز نفی نمی کند. بلکه هدف این نوشتار، شفاف کردن و تبیین نقش واقعی این «سیستم ایمنی مفید» است تا انتظار یا تصور اشتباهی از آن نداشته باشیم و بدلیل این تصور اشتباه و استفاده غیرایمن از این وسیله استاندارد، دچار حادثه نشویم.
بخاری بدون دودکش دارای استاندارد ملی ایران بوده و راندمان حرارتی بسیار بالایی دارند و استفاده از آن در دنیا رایج است اما باید درنظر داشت که مطابق استاندارد این محصول و توضیحاتی که روی برچسب روی بدنه بخاری و راهنمای استفاده آن توسط تولیدکننده ارائـه شده است، این بخاری فقط در جایی می تواند استفاده شود که جریان مستمر هوا وجود دارد مثلا مغازه ها و… که درب بصورت مستمر باز و بسته می شود که در اینصورت خطر گازگرفتگی وجود ندارد. علت «بدون دودکش» بودن آن نیز ظرفیت حرارتی پایین آنهاست که به همین جهت در طبقه بندی وسایل گازسوز در استانداردهای ملی و بین المللی در گروه A قرار دارد.(این گروه ازلوازم گازسوز،هوای لازم برای احتراق راازفضای نصب تامین می کنندوبرای تخلیه گازهای ناشی ازاحتراق به تجهیزات خاصی نیازندارد.)
در استفاده از هر وسیله حرارتی، باید به شرایط و نحوه استفاده و نگهداری از آن بطور کامل توجه داشت و نباید تصور کرد که هر کالای استاندارد، مناسب استفاده در هرجا و هر شرایطی است. مشکل اینجاست که ما تصور کنیم این دستگاه بواسطه داشتن ODS ما را از مرگ خاموش نجات می دهد و با این تصور اشتباه، این بخاری استاندارد را در اتاق خواب یا فضای بسته استفاده کنیم و منجر به حادثه گازگرفتگی شود. در اینصورت، علت این حادثه، نقص بخاری یا ضعف سیستم ODS و عمل نکردن آن نیست بلکه اشتباه در نحوه استفاده از این نوع بخاری است.
سنسور حرارتی کلاهک تعدیل وسایل گازسوز
خوشبختانه از دو سال گذشته، بر اساس استانداردهای به روز شده وسایل گازسوز، سیستمی تحت عنوان «سنسور حرارتی کلاهک تعدیل» در همه بخاری ها و آبگرمکن ها الزامی شده است. نحوه عملکرد این سنسور به این گونه است که اگر دودکش ساختمان خوب کار نکند و دود یا محصولات احتراق به داخل محصول پس بزند، دمای کلاهک تعدیل از حد مجاز تعریف شده در استاندارد، بالاتر می رود و سنسور، فرمان قطع جریان گاز و خاموش کردن وسیله گازسوز را می دهد.
البته جای تاسف است که بعلت اشکالات اساسی دودکش های ساختمان ها، برخی از مردم یا سرویسکاران غیر مجاز، این سنسور را قطع می کنند. این درحالیست که خاموش شدن وسیله گازسوز توسط این سیستم یا سنسور حرارتی، هشداری برای آنهاست که دودکش وسیله گازسوز (رابط ها و اجزای دودکش داخل ساختمان و یا اجزای دودکش های داخل دیوار و یا بخش بیرونی ساختمان و یا کلاهک بالای پشت بام) اشکال داشته و مکش مناسب ندارد و یا مکش آن مختل شده و باعث شده محصولات احتراق به داخل وسیله گازسوز پس بزند و در نتیجه جان ساکنین آن محل در خطر مرگ شدیدا‌ است.
توصیه ها و راهکارهای پیشنهادی
همه می دانیم که راهکار اصلی پیشگیری از حوادث گاز گرفتگی و مرگ خاموش در ساختمان ها، حــل ریشه ای مشکلات و معضلات اسـاسی دودکش های ساختمان ها در مرحله طراحی و اجرای ساختمان است چون عامل بیش از ۸۰% حوادث مرگ خاموش، نقش در عملکرد دودکش ساختمان ها یعنی نداشتن دودکش استاندارد با مکش مناسب مستمر است. در کنار این عامل اصلی، تهویه هوا و جریان هوای تازه نباید فراموش شود و نباید با بستن تمام منافذ ورود هوای تازه به واحد مسکونی،‌ تهویه هوا مختل شود.
جای صحبت و حرف زیاد است چون عوامل تاثیرگذار بر حوادث گازگرفتگی بسیار گسترده است اما در نظر داشته باشیم که با توجه به وضعیت نامناسب دودکش های ساختمان ها و در نظر داشتن بیش از ۲۰ میلیون واحد مسکونی موجود، توجه ویژه به رعایت ملاحظات و نکات ایمنی و راهکارهای ارتقای سطح ایمنی در ساختمان ها برای کاهش خطر گاز گرفتگی بسیار ضروری است:
حتی اگر وسیله گازسوز علاوه بر سیستم ODS مجهز به سیستم سنسور دود یا کلاهک تعدیل نیز باشد بازهم نباید خیالمان از بابت گازگرفتگی راحت باشد. چون اگر دود یا محصولات احتراق، از محل اتصالات دودکش داخل ساختمان به محیط خانه انتشار یابد، سنسور حرارتی کلاهک تعدیل یا سنسور دود، عمل نخواهد کرد. لذا توصیه تکمیلی استفاده از سیستم های هشدار دهنده نشت گاز مونواکسید کربن CO Detector و حتی سیستم های قطع کننده جریان گاز -البته از نوع استاندارد آن- است. خوشبختانه بعد از چند سال تلاش و پیگیری سازمان ملی استاندارد، شرکت ملی گاز ایران و کارگروه پیشگیری از مرگهای خاموش، با ایجاد بستر آزمون و تایید آزمایشگاه مرجع برای تست آزمون مربوطه، استاندارد این محصول اجباری اعلام شده است. لذا توصیه می شود حتما” از نوع استاندارد آن استفاده شود.
همچنین بر اساس مباحث ۱۷ و ۱۴ مقررات ملی ساختمان بهتر آنست که -بویژه در واحدهای مسکونی کوچک تعریف شده یعنی زیر ۶۰ متر و حتی ســاختمان های عمومی بالای ۱۰ واحــد- از سیستم های گرمایشی دارای دودکش دوجداره و با محفظه احتراق بسته یا سیلد استفاده کنیم تا هوای خانه توسط وسیله گازسوز مصرف نشود بلکه هوا را از خارج ساختمان بگیرد. (بخاری هرماتیک، آبگرمکن و پکیج روم سیلد با دودکش دوجداره فن دار). توصیه اکید اینست که در واحدهای مسکونی که از پنجره دوجداره استفاده می شود، حتما از سیستم های حرارتی با محفظه احتراق بسته استفاده شود.