زشت و زیبای یک فرهنگ

دوشنبه ۱۴ شهریور ۱۴۰۱  شماره ۱۶۱۶

گفت و گوی وقایع استان با کارگردان فیلم کوتاه «قزلر» منتخب جشنواره فیلم های ایرانی سانفرانسیسکو و سرپرست گروه موسیقی «بیزیم بزچلو» که در این فیلم حضور داشته است

فاطمه چاپاری: فیلم کوتاه «قزلر» به نویسندگی و کارگردانی محمد طالبی در حالی توانسته به پانزدهمین دوره جشنواره فیلم های ایرانی سانفرانسیسکو راه پیدا کند که به درستی در ترکیب گروه تولید خود از هنرمندان و نامداران عرصه موسیقی سنتی استان مرکزی در قالب گروه «بیزیم بزچلو» برای هرچه خوش ساخت‌تر کردن این اثر کمک گرفته است. به همین بهانه وقایع استان گفت و گویی با محمد طالبی کارگردان این فیلم و همچنین غلامرضا کمیجانی سرپرست گروه بیزیم بزچلو داشته که در ادامه خواهید خواند. آن چه در گفت و گو با این دو هنرمند جالب توجه می نماید همجواری زیبایی ها و نازیبایی های فرهنگ مان است، بر هیچ کس پوشیده نیست که زیبایی هایی چون همسایه داری و مردم داری که سرپرست گروه «بیزیم بزچلو» نیز نمونه درخشانی از آن را در صحبت هــایش روایت می کند در فرهنگ ما نهادینه شده اما به قول بهرام بیضایی تنها وقتی که با یک نگاه شجاعانه و صریح به تاریخ خود می نگریم خواهیم دید این فرهنگ نقاط فراموش شده بسیاری دارد که قابل انتقاد است و تنها با توسل به این نگاه نقادانه است که می توان یک فرهنگ را پیش برد و به تعالی رساند، به گفته کارگردان فیلم کوتاه «قزلر»، کودک همسری یکی از همین نازیبایی هاست که کارگردان را متقاعد به ساخت این فیلم کوتاه نموده است.

محمد طالبی تهیه کننده و کارگردان اراکی است که تاکنون فیلم های مستند انتظار زمین، زورخانه، زبان مادری، کیخسرو در بند، چوب بستنی، شوق دیدار، بانوی واژه ها، نقش زیگلر، نفس های یک شهر، پروانه، مجموعه داستان عکس ها و همچنین سه فیلم داستانی زنبوردار، کوپه، قزلر را کارگردانی کرده است.
وی تا کنون در جشنواره های بین المللی مختلفی حضور پیدا کرده و توانسته برنده تندیس و لوح افتخار جایزه بهترین فیلم انیمیشن دو بعدی از جشنواره استعدادهای خاور میانه، جایزه دوم جشنواره AgriCulture ایتالیا برای فیلم داستانی زنبوردار، بهترین فیلم داستانی کوتاه از پنجمین جشنواره جهانی عشق آمریکا(love Film Festival) برای فیلم کوپه، جایزه سوم در بخش بین الملل پنجاه و دومین جشنواره بین المللی فیلم رشد- مستند نفس های یک شهر، را از آن خود کند و منتخب بیست و یکمین جشنواره جهانی کنتراست آلمان برای فیلم کوپه، منتخب هشتمین جشنواره بین المللی فیلم های فلسفی آتلانتا برای فیلم زنبوردار (Atlanta Philosophy Film Festival) آمریکا، منتخب سومین هفته فیلم آسیا ژاپن برای مستند نفس های یک شهر، منتخب جشنواره بین المللی (۱۲ month film festival- Romania) برای زنبوردار، منتخب سیزدهمین جشنواره بین المللی جشنواره تابور کرواسی برای فیلم انتظار زمین باشد.

در ابتدا بگویید که موضوع فیلم قزلر چیست و در چه فرمی ارائه شده، داستانی یا مستند و به طور کلی چرا به دنبــال ساخت این فیلــم بوده اید؟
فیلم کوتاه داستانی «قزلر» به زبان ترکی ساخته شده. قزلر در فارسی به معنای «دختران» هست و موضوع این فیلم هم در مورد کودک همسری؛ و روایتگر دخترانی است که در عصر ارتباطات، قربانی این سنت های غلط و کهنه هستند. در ابتدا، این موضوع از طرف همسرم، فاطمه آتانی که تهیه کننده و مستندساز هستند به من پیشنهاد شد. ایشان طی تحقیقات اولیه، آمار وحشتناکی از ازدواج کودکان در استان های مختلف کشور را استخراج کرده بودند و متاسفانه در استان مرکزی هم مثل استان های خراسان شمالی، سیستان و بلوچستان، آذربایجان شرقی، این سنت غلط وجود داشت. طبق تحقیقی که انجام شده بود، متوجه شدیم در برخی از نقاط استان مرکزی مثل خنداب، کمیجان، خمین و سربند هنوز هم این رسم کهنه پابرجاست. بر اساس آمار وحشتناکی که مدیرکل امور بانوان و خانواده استاندار مرکزی در سال ۹۹ ارائه داده، ازدواج یک هزار و ۱۵۷ دختر زیر ۱۵ سال از سال ۹۶ تا ۱۳۹۹ به ثبت رسیده و در ۶ ماه ابتدای سال ۹۹ در استان مرکزی ۱۰۹ ازدواج زیر ۱۵ سال نیز صورت گرفته است. شما اگر این آمار را بروز کنید، به نتایج نگران کننده ای خواهید رسید. با توجه به آمار بالای این آسیب اجتماعی در استان، تصمیم گرفتیم که این فیلم را در جغرافیای استان مرکزی تولید کنیم. از آنجایی که نگاه من به جهان سینما، به ساختار مستند خیلی نزدیک است و بیشتر تجربه های فیلمسازی من هم در حوزه سینمای مستند است، این فیلم داستانی را با لحنی مستند و بر اساس مشاهدات عینی ساختم. یعنی ۸۰ درصد فضاسازی ها و هنروران و گروه موسیقی، مستند محض بودند و در کنار آن از حضور بازیگران با ذوق تئاتر و تلویزیون استان مرکزی نیز در همین فضاها استفاده شد. فیلمنامه بر اساس یافته های پژوهش نوشته شد و در جغرافیای کوهستانی و کم نظیر منطقه سربند فیلمبرداری شد.

استفاده از موسیقی سنتی در این فیلم چه نقشی داشته و چه شد که برای این کار به سراغ گروه «بیزیم بزچلو» رفتید؟
یکی از ویژگی های ارزشمند استان مرکزی، دارا بودن تنوع فرهنگی، زبانی و آوایی آن است. استفاده از این ظرفیت بالا در مدیوم سینما، اگر با ظرافت و هوشمندی باشد، یکی از بهترین فرصت های غنابخشی به محتواهای بومی و فولکلوریک سینما است. گروه موسیقی بیزیم بزچلو را هم من سال هـا می شناختم و به ظرفیت خوب آن ها در اجرای نواها و موسیقی فولکلوریک و آذری اشراف کامل داشتم. از آنجایی که این فیلم به زبان ترکی- آذری نوشته و تولید شد و قائده منطق فیلم هم ایجاب می کرد که از نواها و موسیقی آذری در این فیلم استفاده شود، از گروه بیزیم بزچلو دعوت شد تا در بخشی از این فیلم به اجرای موسیقی بپردازند که خوشبختانه نتیجه کار درخشان شد و خیلی مورد توجه مخاطبان و هیات انتخاب جشنواره فیلم های ایرانی سانفرانسیسکو قرار گرفته است.

در مورد این جشنواره برایمان بگویید..
جشنواره مستقل فیلم های ایرانی سانفرانسیسکو که امسال دوره پانزدهمش را برگزار می کند، به فیلم هایی اختصاص دارد که در هر جای دنیا با موضوعات ایران تولید شده باشد. ممکن است فیلمساز آن هم حتی غیر ایرانی باشد، اما محتوای فیلم باید به ایران مرتبط باشد. قزلر در بخش فیلم های کوتاه داستانی این جشنواره انتخاب شده است.
به گفته سرپرست گروه موسیقی بیزیم بزچلو هنرمندان این گروه ذیل موسسه آرمان بهادران بزچلو که در سال ۱۳۹۶ در شهرستان کمیجان تاسیس شده، فعالیت خود را آغاز نموده است و تا کنون در برنامه های تلویزیونی و فیلم های داستانی مختلفی اجرای موسیقی داشته اند.
غلامرضا کمیجانی می گوید: این موسسه تا کنون گروه های متعددی را تشکیل داده که با حضور در جشن های ملی به اجرای موسیقی عاشیقی که موسیقی سنتی این خطه از ایران به شمار می رود پرداخته اند، فعالیت موسسه به گونه ای بوده که در تمام جشنواره های ملی و بین المللی که در زمینه موسیقی عاشیقی برگزار می شود صندلی مخصوصی را برای گروه های ما در نظر گرفته می شود. اخیرا نیز گروه موسیقی بیزیم بزچلو در قسمتی از فیلم کوتاه قزلر که در زمینه آداب و رسوم برگزاری عروسی در روستاهای استان مرکزی بوده نقش آفرینی کرده است که خوشبختانه با راهیابی این فیلم به جشنواره سانفرانسیکو امریکا کار هنری گروه «بیزیم بزچلو» نیز در عرصه های جهانی خوش درخشید.
وی در ادامه با اشاره به دیگر فعالیت های موسسه ادامه می دهد: احیای مراسم سنتی منطقه بزچلو از دیگر اهدافی بوده که موسسه توانسته آن را به تحقق برساند، در نتیجه تلاش هایی که داشتیم مراسم «سوت آشی» که از آیین های فولکلور منطقه بزچلوی استان مرکزی است در سال ۱۳۹۷ به ثبت ملی رسید که این گروه موسیقی در کارهای تصویری مختلف همزمان با اجرای موسیقی سنتی به اجرای این مراسم نیز پرداخته است.
غلامرضا کمیجانی اظهار می کند: سوت آشی یک مراسم شکرگزاری است، در گذشته که مردم اغلب به کار دامپروری و کشاورزی می پرداخته اند روستاییان خوراک و مایحتاج روزانه خود را از همین راه تـامین می کردند و اهالی روستاها شیرهای گوسفندان خود را با یکدیگر به اشتراک می گذاشتند و هر دفعه به یک خانواده تحویل می دادند و این خانواده از این شیر محصولاتی چون کشک، ماست، کره، قره قوروت و .. تولید می کرد و به پاس این اتفاق جشن و سروری برپا می شد.
سرپرست گروه موسیقی بیزیم بزچــلو توضیــح می دهد: در بهار زمان گل دادن رز ایرانی یا به اصطلاح مردم بومی منطقه گل ورک، اهالی شیرهای خود را به جای اینکه به یک خانواده تحویل دهند به سر چشمه و امامزاده می بردند و با بلغور گندم آشی به نام سوت آشی می پختند که همه روستا چه خوشنشین ها که نه زمین کشاورزی داشتند و نه دامی که از طریق آن مایحتاج روزانه شان تامین شود و چه دامدار از آن استفاده کنند. بسیاری نیز یک روز جلوتر این آش را تهیه می کردند و به بچه خود می گفتن«د این را ببر بده به همسایه تا فردا این را با خودش بیاره به چشمه» تا همه در سر چشمه آش میل کنند و در این روز خاص با اجرای بازی های محلی اشعار ترکی بایاتی به سرور بپردازند..
سرپرست گروه موسیقی بیزیم بزچلو در پایان تقاضای حمایت از استاندار مرکزی و مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی برای برگزاری همایش ملی عاشیقی در استان مرکزی را دارد و معتقد است: ما از این طریق می توانیم گروه های موسیقی عاشیقی در استان مرکزی را به دیگران بشناسانیم و در این مراسم از عاشیق های سراسر کشور و همچنین کشورهای همسایه نیز دعوت به عمل آوریم که این خود در تقویت هویت فرهنگی مردم استان و همچنین شناساندن این فرهنگ به دیگران موثر خواهد بود.