سه شنبه ۲۵ شهریور ۱۳۹۹   شماره ۱۳۲۲

پیشنهاد این هفته ستون کتابخوان؛

روانشناسی و سیاست

مهدی مسعودی آشتیانی

روانشناسی سیاسی علمی است میان‌رشته‌ای که از پیوند روانشناسی نوین و علم سیاست پدید آمده است. دراین پیشگفتار به معرفی اجمالی این علم نوبنیاد می‌پردازیم. بررسی چیستی روان‌شناسی و پیوند آن با علم سیاست در کنار اهمیت جامعه‌پذیری سیاسی از جمله مباحثی است که برای فهم روانشناسی سیاسی ضروری تلقی می‌شود.
امروزه در مطالعات روانشناسی به جای سخن گفتن از یک دیدگاه یا یک رویکرد، از رویکرد التقاطی که آمیزه‌ یا مخلوطی از رویکردهای مختلف است، سخن به میان می‌آید. امروزه کمتر روانشناسی را می‌توان یافت که با نگاه تک‌بعدی به کار بالینی (کلینیکی) یا تحقیقی بپردازد. در عوض رویکردهای مختلف با مبانی و اصول متفاوت و گهگاه متعارض به تبیین رفتار انسان می‌پردازند.
از جمله گرایش‌های مطرح در روانشناسی، روانشناسی اجتماعی (Social Psychology) است که بستر پیوند میان روانشناسی و علم سیاست را فراهم می‌آورد. گوردون آلپورت در تعریف روانشناسی اجتماعی چنین می‌نویسد: «علم درک و تبیین چگونگی نفوذپذیری افکار، احساسات و رفتارهای افراد از حضور واقعی، خیالی یا ضمنی دیگران.»
روانشناسی اجتماعی به قانونگذار امکان می‌دهد که در وضع بهترین قوانین تلاش کند و در عین حال سیاستمدار را راهنمایی می‌کند تا مطلوب‌ترین سیاست را در پیش گیرد. در نتیجه می‌توان چنین گفت که روانشناسی سیاسی در قالب شاخه‌ای از روانشناسی اجتماعی تلاش می‌کند شناخت دقیقی از جامعه در اختیار سیاستمداران قرار دهد. برای مثال سیاستمداران مطرح همواره تبعات روانی سخنان و اعمال خود را در جامعه‌ خویش رصد می‌کنند و می‌دانند که حرکت یا سخن نسنجیده در عرصه سیاست چه پیامدهای روانی ناگواری می‌تواند به دنبال داشته باشد. گوشزد کردن پیامدهای روانی سیاست‌ورزی سیاستمداران بخش قابل توجهی از قلمرو روانشناسی سیاسی را تشکیل می‌دهد.
در ابتدا روانشناسی به عنوان فردی ترین رشته علوم انسانی و مقوله ای مطرح بود که به حالات روانی افراد کاملا مجزا از یکدیگر می پرداخت، اما به تدریج پیوندی بین روانشناسی و علوم سیاسی برقرار شد و چندان پیش رفت که برای عده ای روانشناسی مقوله ای صرفا جمعی یا به شدت تحت تــــاثیر داده های سیاسی- اجتماعی قلمداد شد که می بایست از نو مورد مطالعه قرار گیرد. اما امروز روانشناسی سیاسی به عنوان حوزه ای جدید و میان رشته ای از علوم اجتماعی با هدف تحلیل رفتارهای سیاسی رهبران، شخصیت های سیاسی، گروه ها و افراد براساس نظریه ها و مفاهیم آن به درک عمیق تر رفتارهای سیاسی کمک شایانی کرده است.
این حوزه در برگیرنده نظریاتی در باب رفتارهایی نظیر رأی دادن، سیاست های نژادی، نسل کشی (ژنوساید)، قومیت، ناسیونالیسم، افراط گرایی سیاسی، جنگ و بازدارندگی و… می باشد. بر اساس مطالعات انجام شده می توان تمام نظریه های روانشناسی سیاسی را به دو دسته عمده تقسیم کرد. یکی نظریه هایی که بر فرد و نقش او تاکید دارند و دیگری نظریه هایی که روانشناسی را در قالب جمعی به کار می گیرند. نوشتار حاضر با هدف تبیین این نظریه ها و با رویکرد توصیفی- تحلیلی به رشته تحریر درآمده است.
هنگامی که صحبت از روانشناسی سیاسی به میان می آید بهتر است از دو زمینه دانش فلسفی یا غیرتجربی به معنای Knowledge و علوم تجربی به معنی Science به آن بپردازیم. روانشناسی سیاسی در مفهوم فلسفی یا غیرتجربی سابقه ای چند هزارساله دارد و از دوره ارسطو و افلاطون تا زمان کنونی ادامه داشته است. اندیشمندان سیاسی نیز در این دوره ها در آثار خود به رگه هایی از روانشناسی پرداخته اند. همچنین می توان این امر را در اشعار دانشمندان و ضرب المثل ها ردیابی کرد. برای مثال نظریه «ادیپ» نیز با بهره گیری از یک اسطوره قدیمی ریشه در روانشناسی سیاسی دارد.
با توجه به تحصیلات و مطالعاتی که در حوزه روانشناسی و سیاست داشتیم تصمیم گرفتیم این دو حوزه را کنار هم ادغام کنیم.ما یک روش متفاوت را به کار می‌گیریم یعنی به جای معرفی تعداد زیادی از تئوری‌ها و مدل‌های مختلف که یک دیدگاه اجمالی گسترده را در نظر دارد، عمیقاً روی چیزی متمرکز می‌شویم که دیدگاه هویت اجتماعی در فهم ما از سیاست نقش دارد و کمک‌کننده می‌باشد. ما روی چهار حوزه گسترده از سیاست متمرکز شدیم که دیدگاه هویت اجتماعی در آن چهار حوزه حرف‌های زیادی برای گفتن دارد که این حوزه‌ها عبارتند از: ۱- نفوذ اجتماعی ۲- وقایع و رویدادهای جمعیتی ۳- رهبری ۴- رژیم‌های خودمختار و مستند. اگر شما یک دانشجو، یک فعال‌ سیاسی یا کسی هستید که علاقمند به امور روانشناسی می‌باشید، معتقدیم این کتاب می‌تواند یک نقطه شروع مفید و سرگرم‌کننده‌ای برای فهم فرآیندهایی باشد که در پس پدیده‌های سیاسی است آنهم زمانی که به سخنرانی‌های سیاسی گوش می‌دهید یا مقالات روزنامه‌ها را می‌خوانید و یا می‌توانید دست به انتخاب های آگاهانه‌تر و تصمیم‌گیری های آگاهانه‌تری دربارۀ دنیایی که در آن زندگی می‌کنید بزنید و فرقی نمی‌کند که شما این کتاب را برای امتحان می‌خوانید یا فقط برای جذاب بودنش دنبال می‌کنید امیدوارم که برایتان مفید باشد و نه فقط در زندگی حرفه‌ای یا آکادمیک شما مفید واقع شود بلکه هم‌چنین برای زندگی‌تان به عنوان یک شهروند این دنیا، سودمند باشد و از آنجایی که دیدگاه هویت اجتماعی در طی چندین سال گسترش یافته است، این کتاب در نظر دارد تا یافته‌ها را به زبان قابل دسترسی تعبیر کند و تجربه خواندن سرگرم‌کننده‌ای را بوجود آورد . فصلها را می‌توانید مستقل یا پی‌در‌پی بخوانید و حجم هر فصل به بحث دربارۀ یافته‌های روانشناسی اجتماعی به گونه ای می‌پردازد که بحثی را در راستای با دیدگاه هویت اجتماعی تشکیل می‌دهد و در پایان هر فصل دربارۀ پیامدهای خاص آن برای سیاست بحث می‌کنیم.