شنبه ۱۵ آذر ۱۳۹۹  شماره ۱۳۵۲

دنیای کودکان/ بخش اول

مهنوش نیازی

عضو انجمن مشاوره استان مرکزی

کودکان به لحاظ داشتن ویژگی های ذاتی و حتی ویژگی های اکتسابی به آسیب پذیر ترین گروه جامعه تبدیل شده اند. خطر تعرض افراد گوناگون چه در خانواده که اولین و مهم ترین نهاد رشد و بالندگی کودک است و چه در جامعه آنان را تهدید می کند. حوادت آسیب زای دوران کودکی می تواند سلامت فرد را در گستره حیات وی تحت تاثیر قرار دهد که در این میان می توان به کودک ازاری به ویژه کودک آزاری جنسی اشاره کرد که جرمی در حال رشد در سراسر دنیا است. کودک آزاری یک مسئله مهم جهانی است که به دوره خاصی از تاریخ اختصاص ندارد. باتوجه به تفاوت قوانین و فرهنگ هر جامعه و وجود ابعاد وسیع در این پدیده تعریف واحدی از کودک آزاری مورد توافق صاحب نظران قرار نگرفته است با این وجود در صورت توجه به معیار های مشترک در تعاریف، کودک آزاری را می توان این گونه توصیف کرد: کودک آزاری عبارت است از هرگونه آسیب جسمی یا روانی و سو استفاده جنسی یا بهره کشی و عدم رسیدگی به نیازهای اساسی افراد زیر ۱۸ سال توسط دیگر افراد به صورت غیر تصادفی کودک آزاری نامیده می شود.
علل کودک آزاری: کودک آزاری به عنوان یک مسئله فرهنگی اجتماعی پزشکی است که معمولا چندین عامل به صورت مشترک در بروز آن نقش دارد. عوامل مربوط به کودک آزاری را می توان به سه گروه تقسیم کرد: -۱ علل روانی -۲ علل خانوادگی -۳ علل فرهنگی
علل روانی: اگرچه ممکن است چند کودک در خانواده مورد آزار اذیت واقع شوند ولی گاهی یک کودک بیش از سایرین آزار می بیند.خانواده های بسیاری وجود دارد که در آنها تنها یک کودک مورد سورفتار دیگران قرار گرفته و فرزندان دیگر کمابیش حمایت و محافظت شده اند.از این رو به نظر میرسد احتمالا برخی ویژگی خاص روانی در کودکان آزار دیده احتمال اعمال آزار را نسبت به آنان افزایش میدهد.مطالعات انجام شده نشان میدهد که به طور کلی سه گروه از کودکان بیش از سایرین در معرض کودک آزاری قرار می گیرند:کودکان غیر طبیعی، کودکان دشوار و کودکان طرد شده.
کودکان غیر طبیعی:کودکانی که به دلیل مشکلات آشکار جسمی و روانی ،از بدو تولد به مراقبت هـای ویژه ای از سوی دیگران نیاز دارند .این کودکان به دلیل نارسایی گوناگون، نسبت به کودکان معمولی بیشتر در معرض آزار قرار می گیرند. این نارسایی ها شامل نارس بودن و یا وزن پایین هنگام تولد، ناهنجاری های مادرزادی، نقایص هیجانی و یا عاطفی، اختلال در تکلم، تاخیر در رشد و تکامل، نقایص بینایی و شنوایی، عقب ماندگی ذهنی، فلج مغزی و بیمارهای مزمن و … می‌شود.
کودکان دشوار:کودکان دشوار گروهی از کودکان هستند که از نظر جسمی سالمند، اما در بعضی از شرایط دشواری های خاصی دارند و یا والدینشــان آنان را غیر طبیعی می دانند. بدخلقی، بیش فعـالی، بی اختیاری ادرار یا مدفوع، عادات غذایی نامتناسب، ابتلا به بیماری مکرر، تحریک پذیری، سازش ناپذیری و در بعضی از موارد ظاهر فیزیکی بد (لاغری یا بدقیافه بودن و…)از ویژگی های این کودکان است که در چنین مواردی احتمال کودک آزاری افزایش می یابد. حتی تصور والدین در مورد کودکان بیش فعال، این است که برای کنترل رفتار غیر عادی آنان نیاز است که به صورتی تادیب شوند .بنابراین مجازات نمودن طفل برای تعلیم و پرورش او و آموزش رعایت احترام به بزرگتر ها الزامی است.
کودکان طرد شده:کودکانی که حاصل حاملگی های ناخواسته، نامشروع یا پیش بینی نشده والدین هستند و همچنین فرزند خوانده در زمره کودکان طرد شده قرار داردند.گاهی کودکان با انتظارات و آرزو های والدین هماهنگ نیستند. مثلا والدینی که آرزو تولد پسری را داشتند ولی با نوزاد دختر رو برو می شوند. در این حال آنها رویای خود را بر باد رفته می بینند و لذا ارتباط مناسبی بین آنها شکل نمی گیرد و همین امر موجبات کودک آزاری را فراهم می کند.
علل خانوادگی: خانواده دارای نقش اساسی در بروز کودک آزاری است. اکثر آزار ها در خانواده از سوی والدین اعمال می شود. بنابراین بررسی عوامل خانوادگی در سبب شناسی آزار ،اهمیت ویژه ای دارد.
مهم ترین این عوامل عبارتند از :
-۱ فقدان مهارت کافی به عنوان والدین
-۲ شغل والدین
-۳ تحصیلات والدین
-۴ سابقه محکومیت یا سوء پیشینه در خانواده
-۵ تک والدی بودن خانواده
-۶ وجود تعارض و ارتباط مختل در خانواده
-۷ سابقه اعتیاد در خانواده
-۸ سابقه بیماری جسمی یا روانی در خانواده
-۹ سابقه طلاق و جدایی در خانواده
-۱۰ انزوا اجتماعی خانواده
-۱۱ جمعیت خانواده
-۱۲ سن والدین
علل فرهنگی: محیط مساعد یکی از عوامل مهم برای وقوع پدیده کودک آزاری است. عوامل فردی و خانوادگی کودک آزاری تنها زمانی فعال می شود که شرایط محیطی لازم فراهم شود. والدینی که با کودک خود بد رفتاری میکنند مربوط به طبقه ،نژاد یا مکان خاص جغرافیایی نیستند و هریک از آنان وابسته به مذهب، تحصیلات، شغل و وضعیت اجتماعی خاصی هستند. بنابراین کودک آزاری در تمامی گروه های اجتماعی قابل روییت است. اما از نظر طبقه اجتماعی و اقتصادی در طبقات متوسط و پایین جامعه دیده می شود.
انواع کودک آزاری عبارت است از:
سوءاستفاده جسمی
عاطفی
مسامحه
آزار جنسی

سوء استفاده جسمی
سوء استفاده یا آزار واذیت جسمی عبارت است از صدمه ای که در نتیجه تعرض جسمی علیه کودک و در نتیجه اعمال زیر به وجود می آید
ضرب و جرح، کتک زدن، هل دادن، تکان دادن، پرت کردن، نیشگون گرفتن، خفه کردن، سیلی زدن، سوزاندن با آب گرم، سیگار و یا هر وسیله داغ دیگر، کشیدن مو و بالاخره تنبیه بدنی که منجر به صدمه شود.
بهتر است بدانید تنبیه بدنی با سوء استفاده جسمی یا آزار و اذیت جسمی و بدنی تفاوت داد گرچه تنبیه بدنی به راحتی می تواند از حد خود خارج شده و منجر به سوء استفاده جسمی شود. همانطور که ذکر شد آزار و اذیت جسمی صدمه ای است که در نتیجه تعرض جسمانی بوجود می آید درحالی که تنبیه بدنی استفاده از قدرت جسمی به قصد ایجاد درد و در بدن کودک است نه به قصد آسیب زدن ومهمتر اینکه تنبه بدنی اصولاً به منظور اصلاح رفتار کودک یا مهــار او می باشد.
از مصادیق دیگر سوء استفاده جسمی سندرم کودکان تکان خورده، سوء مصرف مواد مخدر یا الکل طی بارداری یا حتی زمان شیردهی است. سالانه، تعداد زیادی از کودکان، توسط نزدیکانشان مورد سوء استفاده جسمی قرار می گیرند و در نتیجه شماری از آنان می میرند و برای کودکانی که زنده مانده اند آثار روحی و روانی ، عمیق تر از آثار سوء استفاده جسمی بوجود می آید .
سوء استفاده عاطفی، سوء استفاده یا آزار و اذیت عاطفی عبارت است از هر گونه حالت، رفتار یا کوتاهی در رفتار اشخاصی است که به نحوی با سلامت روانی و عاطفی و همچنین اجتماعی کردن کودک سر و کار دارند. آزار واذیت روانی می تواند واجد اثرات منفی روان پزشکی یا روان شناسی بیش از آزار و اذیت جسمی باشد. سوء استفاده عاطفی یا روانی شامل هر گونه موارد زیر است: توهین، نکوهش، عیب جویی، انتقاد، تهدید، تمسخر،تحقیر، تبعیض، ترساندن، تقاضای غیرمعقول داشتن از کودک که از توانایی او خارج است و طرد کردن.شکلی دیگر از تجاوز به عواطف کودکان وجود دارد که بسیار مرسوم است. به احتمال زیاد جملات زیر بسیار به گوش شما آشنا است:
بابا را بیشتر دوست داری یا مامان، اگر فلان چیزو برات بخرم اون وقت دوسم داری، تو که به حرفای من گوش نمیدی منم دوست ندارم، به همین سادگی سواستفاده عاطفی اتفاق می افتد.

مسامحه یا غفلت
مسامحه یا غفلت روی دیگر سکه خشونت علیه کودکان است که اخیرا رشد چشم گیری در میان خانواده های ایرانی داشته است. مسامحه عبارت است از کوتاهی در مراقبت مسئولانه از سوی مراقب بالغ، جهت فراهم نمودن مراقبت فیزیکی و نظارت کافی بررشد کودک می باشد. به نظر می رسد تعریف یا شناسایی غفلت در مقایسه با دیگر اشکال سوء رفتار مشکل تر و پیچیده تراست.
متخصصین بهداشت روان، غفلت را به انواع مختلفی تقسیم بندی می کنند. این انواع عبارتند از:
غفلت جسمانی
غفلت پزشکی
عدم نظارت و سرپرستی کافی
غفلت محیطی
غفلت عاطفی
غفلت آموزشی
غفلت جسمانی یکی از شایع ترین انواع غفلت است که موارد زیر را در بر می گیرد.
الف) رها کردن کودک: به معنای ترک کودک بدون اینکه سرپرست یا مراقبتی قابل قبول برای او در نظر گرفته شود؛ این نوع غفلت، معمولا زمانی است که کودک بدون مراقبت لازم حداقل به مدت دو روز رها شده باشد.
ب ) اخراج کردن: امتناع آشکار از پذیرش قیمیت کودک مثل بیرون راندن کودک به طور دائم یا نامحدود از منزل بدون در نظر گرفتن یک مراقب دیگر، یا عدم پذیرش سرپرستی کودک فراری که به خانه باز گشته است.
ج) دست به دست کردن کودک: زمانی است که قیمومیت کودک بین چند نفر دست به دست می گردد که این امر، احتمالابه دلیل امتناع والدین یا مراقبین از پذیرش سرپرستی کودک می باشد.
د ) غفلت تغذیه ای: عدم تغذیه کافی و مناسب کودک یا گرسنه ماندن طولانی که می تواند به صورت توقف و یا کاهش رشد کودک دیـده شود. غفلت تغذیه ای اغلب در طبقه بندی غفلت جسمانی متفرقه قرار می گیرد.
ه) غفلت پوشاکی: زمانی است که کودک فاقد پوشاک مناسب است، مثلا عدم تامین لباس و کفش گرم در زمستان یکی ازمصادیق این غفلت می باشد.
و) غفلت های جسمانی متفرقه: موارد مربوط به بهداشت ناکافی و عدم توجه به رفاه و امنیت کودک، به عنوان مثال رانندگی به همراه کودک، زمانی که راننده تحت تاثیر مواد مخدر است یا تنها گذاشتن کودک خردسال در اتومبیل بدون همراه، در این گروه قرار می گیرد.
ز) بی خانمانی: زمانی غفلت محسوب می شود که والد به علت عدم مدیریت صحیح منابع مالی قادر نیست سرپناه مناسبی برای کودک فراهم نماید.