پنجشنبه ۶ شهریور ۱۳۹۹  شماره ۱۳۱۴

وقایع استان به بررسی حلقه مفقوده نشاط اجتماعی در جامعه می‌پردازد

دربند سلیقه

کورش دیباج

از اهمیت آن سخن گفته می‌شود و به‌عنوان مهم‌ترین عامل ارتقای سرمایه اجتماعی از آن یاد می شود، ولی به گفته کارشناسان و متولیان امر، گاهی با برخورد امنیتی و در مواردی برخورد سلیقه‌ای مواجه می شود و درمجموع کاهش این عنصر اساسی در جامعه به یکی از عوامل مهم کاهش شدید سرمایه اجتماعی منجر شده است.
این عامل نشاط اجتماعی است که همواره از پایه‌های اساسی تحقق سرمایه اجتماعی عنوان‌شده و سرمایه اجتماعی نیز به ‌نوبه خود یکی از با ارزش‌ترین و مهم‌ترین شاخص‌های توسعه اجتماعی محسوب می‌شود.
کاهش نشاط اجتماعی و البته شادی در جامعه ایرانی یکی از مسائلی است که مدت‌هاست جامعه‌شناسان از آن سخن می‌گویند و مدتی است که متولیان امر نیز به این سمت متوجه شده و دریافته‌اند که در جامعه نیازمند شادی و نشاط بیشتری ازآنچه امروزه وجود دارد هستیم، بر این اساس اتاق‌های فکر بسیاری تشکیل‌شده و کارگروه‌ها و شوراها برپاشده‌اند تا برای بسط شادی در این جامعه برنامه‌ریزی و سیاست گذاری کنند، در این میان آنچه ضروری به نظر می‌رسد، شناخت نشاط اجتماعی و بررسی بایدونبایدها و حدومرزهای اقداماتی است که در این خصوص توسط متولیان امر عنوان می‌شود، از این‌رو وقایع استان در گفتگو با منیره اعزازی، جامعه‌شناس و مدرس دانشگاه به بررسی حلقه مفقوده نشاط اجتماعی در جامعه می‌پردازد.
وی بابیان اینکه شادی و نشاط اجتماعی ویژگی مهم یک جامعه سالم است، گفت: باید به تمایز بین شادی و نشاط اجتماعی توجه شود، شادی از جنس هیجان است و به شکل خنده و لذت در قالب تفریحات زودگذر و امثال آن خود را نشان می‌دهد، ولی قطعاً پیش‌نیاز نشاط اجتماعی است. نشاط اجتماعی دارای عمق، درونی، پویایی و دوام است و ریشه‌های آن بستگی به عوامل مختلفی دارد، اما پیش‌زمینه آن شادی است که باید در جامعه وجود داشته باشد.
اعزازی تصریح کرد: روانشناسان اجتماعی شادی را به سه دسته، شادی با هیجان مثبت، شادی با هیجان منفی و شادی با هیجان کاذب تقسیم‌بندی می‌کنند. شادی با هیجان مثبت تبدیل به نشاط اجتماعی می‌شود.
این جامعه‌شناس تصریح کرد: شادی تصنعی که روانشناسان آنرا هیجان زودگذر و کاذب قلمداد می‌کنند قطعاً زمینه نشاط اجتماعی را ایجاد نکرده و مولد نشاط اجتماعی نیست. نوع دیگر شادی، شادی منفی است که در جریان دستیابی به آن اقداماتی ضد ارزش همچون توهین و تمسخر افراد و تحقیر شأن و شخصیت آنان صورت می‌گیرد. این نوع شادی نه‌تنها باعث ایجاد نشاط اجتماعی نمی‌شود، بلکه به یاس اجتماعی تبدیل خواهد شد.
این مدرس دانشگاه گفت: بر این اساس، برنامه‌ریزی‌هایی که در خصوص شادی صورت می‌گیرد، باید بر اساس هیجان و شادی مثبت باشد تا بتواند مولد نشاط اجتماعی باشد. اگر این شادی‌ها منفی یا کاذب باشند، تبدیل به سرمایه اجتماعی منفی خواهند شد.
وی با اشاره به تمایز ابعاد شادی و نشاط اجتماعی، گفت: ابعاد شادی بیشتر فردی و زودگذر است و ممکن است از یک محرک بیرونی تک عاملی شکل بگیرد، اما نشاط اجتماعی به‌شدت چندبعدی است. وضعیت اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی جامعه بر نشاط اجتماعی تأثیرگذار است و می‌توان نتیجه گرفت که مقوله نشاط اجتماعی عمیق، درونی و چندبعدی است، اما به‌شدت به شادی وصل است، اگر شادی مثبت وجود نداشته باشد درواقع یکی از مؤلفه های نشاط اجتماعی وجود نخواهد داشت.
اعزازی با بیان اینکه باید به تبعات فقدان نشاط اجتماعی فکر شود، گفت: افزایش آمار طلاق و کاهش سلامت اجتماعی از پیامدهای نبود نشاط اجتماعی در جامعه است. افسردگی و خودکشی یکی از علائم مهم فقدان نشاط اجتماعی است. طی گزارش وزیر بهداشت و درمان بر اساس شاخص‌های جهانی در سال ۲۰۱۷ به ازای هر ۱۰۰ هزار مرد در جهان، ۳ هزار و ۵۴۵ نفر و در ایران ۳ هزار و ۹۴۷ نفر دچار افسردگی هستند؛ درواقع سطح افسردگی مردان ما نسبت به آمار جهانی بالاست.
این جامعه‌شناس ادامه داد: بر اساس این گزارش میزان افسردگی شدید در جهان به ازای هر ۱۰۰ هر نفر ۲ هزار و ۹۲۳ نفر است، ولی در کشور ما این آمار ۳ هزار و ۳۲۸ نفر است، درواقع این آمار نشان دهنده فقدان شادی عمیق یا نشاط اجتماعی است. جامعه ای که در آن شادی و نشاط اجتماعی وجود نداشته نباشد، با آمار بالای انزوا، افسردگی، کم کاری، قانون گریزی و … روبروست و می‌توان گفت یکی از دلایلی که آمار نزاع و درگیری در استان مرکزی بالاست، کمبود نشاط اجتماعی است.
وی با اشاره به پیامدهای منفی فقدان نشاط اجتماعی در جامعه گفت: بر اساس تحقیقـــات و پایان نامه های دانشگاهی افزایش تخلفات، تصادفات و حوادث رانندگی، بی کیفیتی و کم رغبتی در تمام زمینه های تولید، خدمات و برنامه‌ریزی، بی تفاوتی و کاهش شدید فزاینده سرمایه اجتماعی از تبعات فقدان نشاط اجتماعی در جامعه است، البته نشانه مشخص فقدان نشاط اجتماعی کاهش شدید میزان اعتماد اجتماعی در جامعه است.
این مدرس دانشگاه ادامه داد: دیگر پیامدهای منفی فقدان نشاط اجتماعی افزایش رفتارهای ضد اجتماعی و وندالیستی، تخریب و بی توجهی به اموال عمومی و گرایش های نابهنجار اجتماعی همچون انتخـاب گزینه های ناسالم برای گذران اوقات فراغت است. مثلا دور دور کردن با اتومبیل و گوش دادن به موزیک با صدای بلند و تخریب اموال عمومی از گزینه های گذران اوقات فراغت به صورت ناسالم است که گاه در سطح شهر شاهد نمونه هایی از آن هستیم.
اعزازی با اشاره به اینکه نشاط اجتماعی وابسته به زمان و مکان است، گفت: وقتی صحبت از نشاط اجتماعی می‌شود باید مکان و زمان آن مورد بررسی قرار گیرد. مسلما نشاط اجتماعی شش ماه پیش کشور ما با نشاط اجتماعی هم اکنون فرق دارد، حتی نشاط اجتماعی کشور ما با کشورهای دیگر فرق دارد، چراکه سبک زندگی، سطح توقعات مردم و … هر کشور متفاوت است. نشاط اجتماعی مقوله ای فرهنگی و وابسته به مکان است، به‌عنوان مثال، خنده زیاد یک فرد در فرهنگ یک کشور امری عادی است ولی در کشور ما چندان پسندیده نیست، در صورتی که خنده یکی از نشانه های شادی است.
این جامعه‌شناس با اشاره به اینکه درمجمـوع، نشاط اجتماعی از یک سری شاخص‌های کلی تبعیت می کند، درواقع نشاط اجتماعی یک درک و حس عمیق درونی است و براساس علم جامعه‌شناسی «درک» در بین افراد امری تفاوتی، ارزشی، آموزشی، تفاضلی و هر یک دارای تعاریف خاصی هستند. پس درکی که بنده از نشاط اجتماعی دارم با درک فرد دیگر نسبت به این مقوله تفاوت دارد و در سیاست گذاری حوزه نشاط اجتماعی حداقل باید توجه به گروه های سنی، قومی، جنسی حتی شغلی و کاری را جدی گرفت.
وی با تاکید بر اینکه نمی‌توان در حوزه نشاط اجتماعی برای گروه های مختلف جامعه به صورت کلی و واحد سیاست گذاری کرد، گفت: این اشتباهی است که متاسفانه سال های سال است در حوزه سیاست گذری اوقات فراغت انجام می‌شود. همواره صرف هزینه های فراوان برای برنامه هایی را شاهد هستیم که از اثربخشی لازم برخوردار نیستند و بیشتر آنها شکل رفع تکلیف به خود گرفته و فاقد عمق لازم برای ایجاد نشاط اجتماعی هستند.
این جامعه‌شناس با تاکید بر اینکه مردم نیاز مبرم به شادی دارند، گفت: شادی پله اول نشاط اجتماعی است، ولی متاسفانه همچنـان در این پله اول گیر کرده ایم و همچنان توافق نظری در این خصوص وجود نداشته و مهمتر از همه عزم چندانی بر اینکه جامعه شاد باشد، وجود ندارد.
این مدرس دانشگاه با اشاره به گسل های اجتماعی در حوزه نشاط اجتماعی گفت: مبحث عواقب عدم تحقق نشاط اجتماعی مسئله امروز نیست، بلکه از قبل مطرح بوده و دلیل اینکه این عواقب بیشتر از گذشته خود را نشان می دهند این است که در شرایطی خاص و بحرانی قرار گرفته ایم، به همین دلیل است که تاکید می‌شود برروی این مقوله مُهر زمان ومکان بخورد تا بتوانیم تحلیل درستی از وضع موجود داشته باشیم.
وی گفت: اگر باشگاه و کلوپ های خنده در کشور وجود ندارد، همین که بتوانیم درخصوص اوقات فراغت بدرستی عمل کنیم، می‌توانیم در تحقق شادی و نشاط نقش موثر ایفا کنیم. اوقات فراغت بر اساس نیاز جامعه تعریف می‌شود، نمی‌توانیم برنامه اوقات فراغت را پشت درهای بسته با حضور چند کارمند برای گروهی از جامعه تدوین کنیم.
اعزازی بابیان اینکه اوقات فراغت در وهله اول باید نیازسنجی و سپس نظرسنجی شود و براساس آنها برنامه‌ریزی بصورت پایلوت صورت گیرد و اگر برنامه موفق بود، به کار خود ادامه دهد، افزود: به نظر می‌رسد در تمام این سال ها نشاط اجتماعی به‌عنوان اولویت مطرح نبوده است، در صورتی که یکی از محصولات سرمایه اجتماعی، نشاط اجتماعی است.
این جامعه‌شناس بابیان اینکه در کشور به عوامل مولد سرمایه اجتماعی توجه نشده است، گفت: سرمایه اجتماعی مولد دیگر انواع سرمایه ها همچون سرمایه اقتصادی، سرمایه انسانی، سرمایه فرهنگی و … است. متاسفانه به عوامل مولد سرمایه اجتماعی به قدری بی توجهی شد که هم اکنون میزان سرمایه اجتماعی در کشور بسیار کاهش یافته است.
این مدرس دانشگاه گفت: نشاط اجتماعی ریشه‌های متعددی در حوزه های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی دارد. نشاط اجتماعی یکی از مسائل بنیادین است که متاسفانه دیر به آن پرداخته ایم و هم اکنون اگر بخواهیم این مقوله را در کشور ارتقا دهیم، باید برنامه‌ریزی ها و فعالیت های سنگینی در این حوزه صورت گیرد، یعنی اگر ۱۰ سال پیش برای تحقق نشاط اجتمـاعی می‌توانستیم یک سری فعالیت ها در سطح نهادهای میانی و اقدامات تاکتیکی تر انجام دهیم، هم اکنون برای آنکه بتوانیم نشاط اجتماعی را ۳ الی ۵ درصد افزایش دهیم، نیاز است اقدامات اساسی تر و مهمتری انجام شود.
وی ادامه داد: مسئله نشاط اجتماعی با سیاست های امنیتی در تقابل قرار دارد، چون پایه نشاط اجتماعی شادی است. وقتی شادی امنیتی می‌شود، نشاط تمام شده است. اگر قرار است میزان نشاط اجتماعی در کشور افرایش یابد، یک سری اقدامات خیلی حساس و اساسی باید انجام شود.
اعزازی با اشاره به اینکه بسیاری افراد نبود ثبات اقتصادی در کشور را عامل عدم تحقق نشاط اجتماعی می دانند، اظهار کرد: در حال حاضر در شرایط بد اقتصادی قرار داریم و مردم با مشکلات عدیده ای روبرو هستند ولی سوال اینجاست که این شرایط مگر بدتر از شرایط دوران جنگ است؟ مردم کشور ما بدتر از این شرایط را تحمل کرده اند ولی امروز تحمل این شرایط سخت شده چون نشاط اجتماعی و امید به آینده کم شده و افراد جامعه با یک سردرگرمی و هراس از آینده روبرو هستند.
این جامعه‌شناس بیان کرد: ثبات اقتصادی، ثبات اجتماعی، ثبات سیاسی، ثبات فرهنگی و غیره همه در افزایش نشاط اجتماعی نقش موثری دارند. در حوزه شادی یک مرجع داریم که آن اسلام و مذهب تشیع است ولی در عمل شاهد هستیم که از این مقوله تفاسیر مختلفی صورت می‌گیرد و به حدی با این مقوله مقابله می‌شود کــه به بروز جنبش اجتماعی می انجامد.
اعزازی بر لزوم اقدامات گسترده و سنگین جهت افزایش نشاط اجتماعی تاکید کرد و افزود: در وهله اول باید ثبات سیاسی و سپس در وهله بعد ثبات اقتصادی با هر قیمت معقول شکل بگیرد. ما در همه سطوح مدیریتی کلان، میانی و خرد نیاز به شفافیت داریم، ولی متاسفانه هنوز هم شفاف نیستیم. وقتی شاهد وجود فساد اخلاقی، اقتصادی، اداری و … در جامعه هستیم باید این موارد همین امروز مطرح و جلوی این مفاسد گرفته شود، از طرفی مواردی از مفاسد اخلاقی، اقتصادی و غیره در کشور داشتیم که مطرح شده ولی روند رسیدگی و برخورد با آنها در حد مطلوب مورد نظر مردم نبوده و چندان اعتماد مردم را تامین نکرده است. بنابراین وقتی صحبت از شفافیت می‌شود، به معنای واقعی کلمه باید به این مسئله توجه شود. ثبات اقتصادی و شفافیت باعث می‌شود شکاف بین افراد و سیستم پر شود.
وی گفت: در دیدگاه های جامعه شناختی وقتی بین مردم و نظام اجتماعی فاصله می افتد و سرمایه و اعتماد اجتماعی کاهش می یابد، گسل اجتماعی ایجاد می‌شود که باید یکسری اقدامات عاجل و عزم ملی برای کنترل این شرایط انجام شود.