روزنامه وقایع استان مرکزی پایگاه رسمی اطلاع رسانی نشریه
سه شنبه ۸ اسفند ۱۳۹۶ شماره ۷۹۹
***
وقایع استان
سارا حسین نژاد
***
سانسور کلمه غریبی برای ما نیست با خودآگاه و ناخودآگاهمان عجین است. در ذهن و فکر و واقعیتمان هر ثانیه در حال سانسور کردن خود هستیم. در ذهن خود یک قیچی داریم و تصاویر و افکاری که حتی در مخفی ترین لایه های ذهنمان است را نیز کات می کنیم و جرات مواجه با آن را نداریم. در دنیای بیرونی در اجتماع و روابطمان نیز گاه خود این کار را می کنیم و یا مجبور به آن از سوی عوامل دیگر می شویم. این عوامل قانون، نگاه اجتماع، تایید دیگران و مصلحت است و در مجموع ترس شاید منشا اصلی همه آن ها باشد.
البته سیاست اصلی ترین عامل سانسور در یک جامعه است و نقش دولت در اعمـال آن بسیـــار پررنگ است اما بغیر از آن سنت های حاکم بر جامعه در زمینه های مختلف که در قالب ارزش ها و هنجارها تعریف می شوند نیز در شکل و نوع سانسور موثر است. اما مسئله تنها به اینجا ختم نمی شود گاه علت سانسورها، تعصب ها و سلیقه های فردی است که مانند مانعی در جلوی آزادی بیان، اندیشه و حقوق دیگر قرار می گیرد. ما در زندگی فردی و اجتماعی خود با انواع سانسور مواجه هستیم. شاید یکی از روشن ترین و واضح ترین انواع سانسور و ممیزی در کشور ما که نمود بیشتری دارد در حوزه فرهنگ و هنر است از مطبوعات تا چاپ کتاب و ساخت فیلم. توقیف روزنامه ها، پایین کشیدن فیلم ها از پرده و عدم اکران آن ها بعد از سال ها و ماندن بسیاری از کتاب ها در کشوی میز نویسندگان نمونه ای از آن هاست. در اینجاست که پای بسیاری از عوامل بالا به ویژه سلیقه های شخصی و برخی تعصبات بدون منطق به میان می آید.
به تازگی رئیس جمهور در جشن کتاب سال اظهاراتی در مورد ممیزی ها در حوزه نشر و کتاب داشته است. به گزارش وقایع استان به نقل از ایبنا، حسن روحانی در اختتامیه سی و پنجمین دوره جایزه کتاب سال گفت: «اگر از من بپرسید می‌گویم وزارت ارشاد باید ممیزی‌اش را به فرهیختگان، ناشران بزرگ و خود صنف واگذار کند، باید اصل عمل را به اهلش واگذار کرد.»
وی در ادامه سخنانش با بیان این که دولت در این زمینه باید نقش تسهیل‌گر و کمک‌کننده را داشته باشد گفت: «ما مولف و صاحب‌نظر را پیش ممیزان می‌بریم اما سوال این است که این ممیزان چه کسانی هستند و انشاالله که افراد فرهیخته‌ای باشند چون من چندسال پیش کتابی نوشتم و یکی از ممیزان سوالاتی را مطرح کرده بود که مشخص بود معنای برخی جملات را نفهمیده است. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید ممیزی‌اش را به انجمن‌های نویسندگان و اندیشمندان بزرگ واگذار کرد. چراکه ما باید هر کاری را به اهل آن واگذار کنیم.»
مسئله ممیزی سال هاست که در چاپ و انتشار کتاب در کشور ما یک چالش است. یک کتاب اگر بخواهد به قفسه های کتابفروشی برسد باید پروسه ای طولانی را طی کند که بخش ممیزی آن مهم ترین و حیاتی ترین بخش آن است. یک نویسنده وقتی کتابی را به پایان می رساند در هر حوزه ای به ویژه شعر و ادبیات باید این مراحل را طی کند. مراجعه نویسنده به ناشر پس از ویرایش نهایی کتاب، تایید کتاب توسط ناشر و عقد قرارداد با نویسنده، تایپ و ویرایش و صفحه آرایی، گرفتن شابک برای کتاب و ثبت در کتابخانه ملی ایران برای گرفتن فیپا، پر کردن فرم پیش از انتشار کتاب وزارت ارشاد توسط ناشر و نویسنده، ثبت کتاب به صورت یک فایل روی سی دی به همراه فرم ها و طرح جلد در اداره کتاب وزارت ارشاد، مرور ممیزان ارشاد (زمان نامشخص)، احتمالا دریافت فهرست اصلاحات کتاب توسط ناشر (حذف و تغییرات یا همان اعمال سانسور در این مرحله به اسم اصلاحات صورت می گیرد)، اعمال اصلاحات و ارسال مجدد به ارشاد (این مرحله ممکن است بیش از یک بار صورت گیرد و کتاب ممکن است حتی در این مرحله به طور کلی رد شود)، صدور مجوز، انتشار کتاب به صورت فیزیکی توسط ناشر، پر کردن فرم اعلام وصول و ثبت دو جلد کتاب به همراه این فرم، دریافت مجوز نهایی، پخش کتاب در کتابفروشی ها تمام این مراحل است که سانسور بخش هایی از کتاب و ممیزی های آن دغدغه نویسنده در تمامی این پروسه است و بعد از آن مسئله توزیع و فروش آن برایش مهم است.
در مرحله چاپ یک کتاب این کارشناس ممیزی که می گوید فلان موضوع و یا فلان عبارت در داستان یا مجموعه شعر تابوشکنی و خط قرمز است و یا مثلا به فلان ماجرای سیاسی ارتباط دارد و آن کارشناس تعیین کننده نهایی است. بغیر از ذات ممیزی که مغایر آزادی است آنچه ممیزی را در کشور ما با یک چالش رو به رو کرده است این است که ممیزی در کشور ما یک تعریف قانونمند ندارد و به اندازه تعداد کارشناسان و مدیرانش تعریف دارد. و این یعنی لجام گسیختگی در ممیزی که تبدیل به معضل فرهنگی و اجتماعی شده است. همین ها باعث شده که در ادبیات ما ممیز درونی شود و بی شک وقتی نویسنده از ترس چاپ نشدن اثرش برای خود خط قرمز قائل شود آن وقت است که اثرش متوسط خواهد شد و قدرت خلاقیت از هنرمند و نویسنده خود به خود گرفته می شود، البته برخی معتقدند که ممیزی در تمام دنیا وجود دارد و نباید به آن اعتراض کرد؛ ولی مسئله این است که تلقی این افراد از نبود ممیزی لاقیدی و لجام گسیختگی است در حالیکه منظور از تغییر رویه ممیزی ها و روند آن در کشور قرارندادن سد در آزادی اندیشه و قلم نویسنده است.
بهر روی همچنان بسیاری از نویسندگان به شرایط ممیزی کتاب معترضند و معتقدند دلیل رکود در بازار کتاب اعمال ممیزی ها است. شیوا مقانلو، نویسنده و مترجم به تازگی در گفتگویی با روزنامه ابتکار گفته است: « خیلی از نویسندگان و مترجمان کتاب‌هایی دارند که یا مدت‌ها در ارشاد منتظر مجوز مانده یا بخش‌هایی از مطالب‌شان حذف شده و یا با حذف و اصلاحاتی مجوز گرفته‌اند یا اصلا موفق به دریافت مجوز نشده‌اند. طبیعی است که در این شرایط هر کس کمترین ریسک را می‌کند و چندان به دنبال پرداختن به موضوعات و مسائلی هرچند جنجالی و مهم نمی‌رود که احتمال چاپ و انتشار آن‌ها کم باشد.»
محمد حسین شهسوارانی نویسنده و منتقد نیز در مورد ممیزی ها گفته است: « بلایی را که سانسور به سر ادبیات ما آورده فقط با کتاب سوزی‌های اسکندر می‌توان مقایسه کرد. آدم در داستان تکان می‌خورد جلوی او را می‌گیرند. گاه حتی ممیزی در رمان با تیراژ پانصدتایی، سخت‌تر از تلویزیون با مخاطب میلیونی است. من بارها گفته‌ام ممکن است از امروز ممیزی برداشته شود و ما شاهکاری نبینیم ولی تا وقتی که ممیزی این قدر نادرست و ناصحیح وجود دارد هر بحثی که درباره مشکلات بازار نشر می‌کنیم هیچ فایده و نتیجه‌ای ندارد.»
در این میان به نظر می آیــد رئیس جمهــور در گفته های اخیر خود به دنبال راه حلی برای رفع معضل ممیزی در حوزه کتاب کشور بوده است ولی نکته این است که این راه چقدر کارآیی دارد و می تواند مناسب باشد. مسئله این است سانسورچی و کارشناس ممیز بودند ویژگی هایی دارد که قطعا در تعریف نویسندگان و دانشمندان بزرگ قرار نمی گیرد. ممیزی و سانسور با ذات هنر و آنچه با اندیشه و آزادی آن در ارتباط است سنخیتی ندارد و این راه حل شاید به نوعی رو در رو و مقابل هم قرار دادن اهالی قلم باشد. وقتی آزادی قلم و بیان در چارچوب قوانین و به دور از تعصبات و سلایق شخصی و نادرست یک آرزو برای هر نویسنده و فرهیخته ایست چطور می تواند خودش دست به کار شود و شروع به قیچی کردن افکار و نگاه دیگران کند و این حق را از او سلب کند.
