یکشنبه ۳۱ شهریور ۱۳۹۸ شماره ۱۱۵۱

«وقایع استان» بررسی می کند؛ دلیل جامعه شناختی عدم تمایل افراد به مطالعه

خیانت نهان

آموزش و پرورش هیچ وقت نخواست که مردم ما از مطالعه کتاب لذت ببرند و همیشه از کتاب ها استفاده ابزاری کرده است و جالب اینجاست که متاسفانه دانشگاه از آموزش و پرورش در استفاده ابزاری کتاب بدتر عمل کرد

کوروش دیباج

میزان ساعت کم مطالعه ایرانیان بر هیچکس پوشیده نیست، و هر نهاد و ارگان متولی سعی در افزایش این میزان مطالعه دارد! ولی به راستی چرا ما ایرانیان نسبت به سایر کشورها کمتر تمایل به مطالعه داریم؟ وقایع استان در گزارش پیش رو به بررسی جامعه شناختی این مسئله و البته علل بی حوصلگی ما ایرانیان در مطالعه کردن پرداخته است.
بارها رسانه ها در اخبار خود اعلام کرده اند، که آمارهای مطالعه روزانه در ایران از ۲ تا ۷۹ دقیقه متغیر است و بر اساس آخرین آمار نهاد کتابخانه کشور آمار سرانه مطالعه ایران ۷۵ دقیقه و ۳۴ ثانیه محاسبه شده که ۱۵‌دقیقه و ۱۷ ثانیه به کتاب، ۲۱ دقیقه و ۳۱ ثانیه برای قرآن و ادعیه، ۳۲ دقیقه و ۳۶ ثانیه روزنامه و پنج دقیقه و۴۲ ثانیه به نشریه‌خوانی اختصاص پیدا کرده است. هر چند می دانیم که مطالعه چه فوایدی برای فرد و جامعه دارد ولی باز سراغ مطالعه نمی رویم بارها بارها در برنامه ها و مقالات متعدد به دلایل عدم مطالعه پرداخته شده است عده ای آن را قیمت بالای کتاب، عده ای درباره عدم فرهنگ سازی مطالعه و غیره دلیل اصلی عدم مطالعه ما ایرانیان دانسته ولی کمتر به دلیل این بی حوصلگی در مطالعه کتاب پرداخته شده است.
احمد که بر روی صندلی ایستگاه اتوبوس نشسته است و در حال مطالعه کتابی است، در پاسخ به این سوال، جلد کتابش را نشان می دهد، بر روی جلد کتاب نوشته چگونه همسر خود را متقاعد کنیم! و در ادامه بیان می کند: متاسفانه همه ما یا بهتر است بگویم اکثر ما ایرانیان شرطی شده ایم، یعنی تا یک کاری برای ما نفع نداشته باشد، سراغ آن کار نمی رویم. مطالعه کتاب به دلیل اینکه در ظاهر تغییرات مثبت و چشمگیری را در زندگی فرد ندارد و این تغییرات زود بازده و در زمان معین اتفاق نمی افتد برای فرد عمل کسالت وار می شود.
وی ادامه داد: ما ایرانیان سالیان سال است که به سیستم پاداش عادت کرده ایم یعنی دوست داریم کاری را که انجام می دهیم همان موقع پاداش و بازخورد مثبت آن را دریابیم که این امر با مطالعه کتاب هیچوقت اتفاق نمی افتد، زیرا کتاب یک محصول فرهنگی است و محصولات فرهنگی و کارهای فرهنگی اثربخشی و تغییرات آن همچون تغییرات فرهنگی در دراز مدت اتفاق می افتد برای همین است که فرد در حین مطالعه مادام وسوسه می شود به کار دیگر بپردازد که برایش سود و یا به قول خودش نان داشته باشد.
رضا ۲۵ در حالی که منتظر آمدن دوستانش برای رفتن به داخل سینما است، عدم انتخاب کتاب درست را دلیل این دلیل زدگی و بی حوصلگی کتاب می داند، به عقیده او هر شخص بنا به شخصیت و دغدغه هایی که دارد، باید کتاب مناسب با روحیات و دغدغه های خود را انتخاب کند تا از مطالعه آن لذت ببرد.
وی در ادامه بیان می کند: متاسفانه اکثر افراد که برای خرید کتاب به کتابفروشی مراجعه می کنند، انتخاب کتاب مورد نظرشان بر اساس تبلیغات و تعریفات دوستانی است که از کتاب شده است، صورت می گیرد و در خوشبینانه ترین حالت ممکن اگر فرد بخواهد کمی حرفه ای تر عمل کند به نام نویسنده، به تعداد چاپ مجدد و دریافت جوایزی که آن کتاب داشته است توجه می کند، در صورتیکه شاید کتابی که خریداری می کند مناسب با روحیات و دغدغه های فعلی او نیست.
خانم رحیمی دانشجوی سال آخر شیمی کاربردی با بیان اینکه کتاب هم همچون لباس بر اساس فصل باید انتخاب شود، گفت: منظور از فصل این است که هر فرد باید به این شناخت و خودآگاهی برسد که در زمانی که تصمیم می گیرد کتاب را خریداری کند چه روحیات و حسی دارد که بتواند کتاب مورد نظر را انتخاب کند، به عنوان مثال اگر من به دلیل فشارهای کاری و اجتماعی نیازمند شادی و هیجان هستم، قطعا خرید رمان های پیچیده روسی که مربوط به ایدولوژیک و انقلاب روسیه است نمی تواند این حس را برای من تامین کند و فرد پس از مطالعه چند صفحه از کتاب در می یابد که از مطالعه متن لذت نمی برد و آن را کنار می گذارد.
مرد میانسالی که در حال خرید نوشت افزار برای فرزندانش است، نظر متفاوت تری نسبت به بقیه دارد، وی با بیان اینکه این بی حوصلگی فقط مختص به مطالعه کتاب نیست، گفت: اغلب ما نسبت به سال های گذشته بی حوصله شده ایم از بی حوصلگی صحبت با فرزندان گرفته تا دیدار با فامیل و آشنایان و غیره بر ما حکمرفما شده است، دلیلش را هم که همه خوب می دانیم وقتی فرد در تامین مایحتاج زندگیش مشکل داشته باشد چگونه میلی پیدا می کند که کتاب مطالعه کند،.
وی در ادامه گفت: بنده خودم در این دو سال اخیر یک روزنامه و مجله مطالعه نکرده ام، چه برسد به مطالعه کتاب، دلیلش هم واضح است هر وقت می خواهم کتابی را مطالعه کنم با خود می گویم چه فایده ای دارد؟ در طول دوران تحصیل و دانشگاه مطالعه کردی آیا برایت فایده داشت؟ به عقیده من مطالعه کتاب مهم نیست مهم این است که حتی یک سطر کتاب بخوانی بتوانی آن را در زندگی فردی و اجتماعیت بتوانی از آن استفاده کنی.
خانمی که در حالی خرید کتاب رنگ آمیزی برای فرزندش از دکه روزنامه فروشی است، گفت: بنده حوصله مطالعه کتاب داستان برای فرزندم ندارم چه برسد به اینکه خود کتاب مطالعه کند. تنها مطالعه بنده در طول روز مطالعه کانال های تلگرامی و صفحات آشپزی در اینستا گرام است و به عقیده بنده دلیلی که حوصله مطالعه کتاب ندارم علاوه بر مشغله فراوان بدین خاطر است که زمان مطالعه متن های طولانی تمام شده است.
وی ادامه داد: بنده حوصله مطالعه پست های چند سطری کانال های تلگرامی را ندارم، چه برسد به اینکه متن کتاب چند صفحه ای را مطالعه کنم. به عقیده بنده دورانی شده است که همه ما عادت کرده ایم مطالب و محتوا در کمترین حجم و زمان ممکن به ما انتقال داده شود یعنی این ماشینی شدن زندگی وسرعت بخشیدن به تمام کارها در زندگی باعث شده که همه از کارهای که انجام آن وقت طولانی می برد بپرهیزیم این امر فقط فقط در مورد مطالعه کتاب نیست به عنوان مثال برای تناسب اندام بارها بر رژیم و ورزش مداوم تاکید شده است ولی همه ما بالخص خانم ها اگر بضاعت مالی داشته باشیم در وهله اول جراحی برای تناسب اندام انجام می دهیم تا اینکه بخواهیم در عرض چند ماه با رژیم و ورزش وزن کم کنیم.
برای بررسی بیشتر این موضوع سراغ مریم اباذری، جامعه شناس فرهنگی می روم، وی عقیده دارد کتابخوانی از آن دسته فعالیت هایی است که به هیچ عنوان نمی توان با تبلیغات مردم را برای ترغیب به آن کار کرد، وی با بیان اینکه کتابخوانی فرهنگ نهادینه ای است که در سنین ابتدایی هر فرد، در کودکی دوم فرد در سنین ۱۰ الی ۱۱ سالگی شکل می گیرد،گفت: به هیچ عنوان نمی توان برای کتابخوانی تبلیغات تلویزیونی گذاشت و انتظار داشت مردم رو به کتابخوانی بیاورند و کتابخوان بشوند. کتاب خواندن نیاز به انگیزه دارد، که این انگیزه یک موتور حرکتی برای کتاب خواندن فرد می شود.
وی ادامه داد: در تبلیغات کتابخوانی اشتباهی که صورت می گیرد، خود کتاب تبلیغ می شود در صورتیکه که باید پیش فرض ها و انگیزه ها تبلیغ شود. مردم ما بخاطر شرایط اقتصادی و اجتماعی که حاکم بر جامعه ما بوده است، همیشه خرید کتاب و مطالعه در اولویت های پایین تر برای آن ها قرار داشته است، یعنی نیازهای سطح یک همچون خوراک، پوشاک و مسکن در اولویت اصلی مردم بوده است مخصوصا برای مرفهین این امر صادق است، یعنی به فرد میلیارد نگاه کنیم، اینطور نیست که با وجود دارا بودن خانه و ماشین لوکس، بخواهد کتاب خریداری و مطالعه بکند، آن فرد هم اولویت اصلیش خرید خانه و ماشین لوکس تر است.
این جامعه شناس فرهنگی تصریح کرد: نباید با خود این اشتباه را قلمداد کرد، که اگر مردم ما به یک سطح رفاه دست پیدا کنند، کتاب خوان خواهد شد اتفاقا مردم مرفه کمتر از سایر اقشار جامعه کتاب مطالعه می کنند.
اباذری با بیان اینکه در روانشناسی و جامعه شناسی چیزی به عنوان بی حوصلگی وجود ندارد، گفت: در واقع در جامعه شناسی به این بی حوصلگی، احمال کاری گفته می شود. احمال کاری در واقع همان پس و پیش کردن نیازها است در واقع نیازهایمان را به تعویق می اندازیم به عنوان مثال کتابخوانی را در اولویت آخر قرار می دهیم. دلیل بی حوصلگی از کتاب‌خواندن بدین خاطر است که مطالعه کتاب برای فرد هیچ جذابیتی ندارد. یعنی فرد با کتاب‌خواندن از نقطه الف به نقطه ب نمی رسد که این امر به دلایل مختلفی همچون ضعف کتاب، رقیب های جدی جایگزین کتاب در کشور همچون فضای مجازی و غیره باشد.
وی ادامه داد:فرهنگ غالب مردم ما این است که علاقه دارند برایشان فکر کنند تا خوشان فکر کنند، به عنوان مثال فرد می گوید من مشکل اقتصادی دارم، حاضر نیست کتاب مهارت های زندگی را خریداری و مطالعه کند، که بتواند با مطالعه این کتاب ۲۰ مهارت را فرا بگیرد و مشکلش با همسرش را برطرف کند، ولی در عوض پول به فالگیر می دهد که جای او برای حل مشکلش با همسرش فکر کند و تصمیم بگیرد. متاسفانه این فرهنگ عدم تمایل به فکر کردن از سالیان گذشته در کشور ما بوده است، برای مردم ما لذت بخش‌تر است که کسی برای آن ها کتاب بخواند و فکر بکند.
وی تاکید کرد: بنده این بی حوصلگی مردم برای مطالعه کتاب را صدرصد تقصیرش را به عهده نهاد آموزش و پروش می گذارم، آموزش پرورش زشت ترین جلوه کتاب را به دانش آموزان ارائه می کند. زشت ترین جلوه کتاب این است که از کتاب استفاده ابزاری شود، یعنی این کتاب را مطالعه کن تا بتوانی نمره بگیری، هیچ وقت آموزش پرورش این کارکرد را نداشته که به دانش آموزان بگوید این کتاب را مطالعه کن تا از آن لذت ببری.
اباذری گفت: دانش آموز کشـور ما کتاب را می خواند تا از آن نمره اخذ کند، همین نوستالژی های کتابی که آمده کتاب های درسی دهه ۶۰ را در قالب کتاب نوستالژیک چاپ و به فروش گذاشته است زمان محصل بودن ما همین کتاب های درسی منفورترین وسایلمان بودند ولی هم اکنون برای خرید این کتاب های نوستالژیک استقبال می کنیم،دلیل این استقبال این است که هم اکنون برای مطالعه آن با عشق و علاقه این کار را می کنیم ولی آن زمان از کتاب ها استفاده ابزاری می کردیم.
این جامعه شناس فرهنگی یادآور شد: آموزش و پرورش هیچ وقت نخواست که مردم ما از مطالعه کتاب لذت ببرند و همیشه از کتاب ها استفاده ابزاری کرده است. متاسفانه دانشگاه از آموزش و پرورش در استفاده ابزاری کتاب بدتر عمل کرد.
وی ادامه داد: متاسفانه دانشگاه های کشورمان ادامه دهنده راه های مدرسه ها هستند، هیچوقت دانشگاه ها ایده و ایدئولوژیک نداشته است. کلاس های دانشگاه ها مخصوصا کلاس های هم اکنون کاملا کپی شده از کلاس های آموزش و پرورش است، وقتی بنده به عنوان استاد دانشگاه وارد کلاس می شوم اولین سوالی که دانش آموزان از بنده می پرسند این است که استاد چه کتابی را برای امتحان معرفی می کنید؟
اباذری تصریح کرد: بنده مطمئن هستم مطالعه دانشجویی ما از مطالعه دانش آموزی کمتر است، دلیل این امر بدین خاطر است که دانشجویان ما برای پاس شدن واحدهای درسی به جای مطالعه کتاب جزوه می خوانند، بنده دانشجویی را سراغ دارم سال چهارم رشته روانشناسی است ولی در طول سالیان تحصیل دانشگاهی خود یک کتاب مرجع جامعه شناسی مطالعه نکرده است ولی حداقل مدرسه دانش آموز را مجبور می کند ده تا کتاب خریداری یا رایگان به او می دهد.
این مدرس دانشگاه گفت:با چند تبلیغ تلویزیونی که بر اهمیت مطالعه کتاب و فواید آن تاکید کرد، نمی توان مردم را کتابخوان کرد بلکه باید یک فعالیت اساسی در این خصوص کرد. اگر بتوانیم فرزندانمان را به مطالعه کتاب علاقه مند کنیم و حس لذت مطالعه کتاب را در آن ها تقویت کنیم، آن زمانی است که می توان به کتابخوان شدن مردم کشورمان امیدوار شد.
اباذری تصریح کرد: چرا در کشور دیگر مردمش با هزاران مشغله فکری و مشکلات تمایل به مطالعه کتاب دارند، دلیلش این است که مردم آن کشور به کتاب به عنوان آسایشگاه و جایی که آرامشان می کنند پناه می برند و این خیلی مهم است که فرد یاد گرفته برای آرامشش می تواند قرص دیاسپام مصرف نکند و به جای آن کتاب مطالعه بکندولی در کشور ما این اتفاق نمی افتد ما کتاب می خوانیم که نمره قبولی اخذ کنیم و بعدش آن را به دور پرت کنیم.
وی گفت: ما یک چالش عظیمی که در بحث کتاب داریم، این است که کتاب در کشور ما کالای لوکس است، کتاب در سبد خانواده ایرانی جای ندارد، این امر به دلایل مختلفی می گردد که می توان به شرایط بد اقتصادی، کاهش قدرت خرید مردم، بالا بودن قیمت کتاب ها و غیره اشاره کرد و این یک مساله خیلی ساده است ما به مردم تاکید می کنیم کتاب خرید و مطالعه کن ولی از آن طرف مردم قدرت خرید کتاب ندارند.
اباذری ادامه داد: در کشورهای درجه سوم اروپایی به مردمش یارانه برای خرید کتاب می دهند، ولی در کشور ما با درآمدی که مردم دارند، فقط توانایی خرید کتاب هایی که توسط دولت چاپ می شود را دارند، که کارشناسان حوزه کتاب از آن به عنوان کتاب فرمایشی نام می برند، کتاب هایی که نویسنده سفارشی نوشته است.
این جامعه شناس فرهنگی بیان کرد:مردم قدرت خرید کتاب خوب را ندارند، جالب اینجاست که نمایشگاه اصلی کتاب پیاده روهای خیابان انقلاب در تهران است، کتاب های خوب، کتاب هایی که برای مردم جذاب است به هر دلیلی اجازه چاپ پیدا نمی کند و وقتی فروش کتابفروشی کنار پیاده رو را بررسی می کنیم درخواهیم یافت فروش او از فروش فلان نشر در نمایشگاه کتاب بیشتر است.
وی گفت: شخصی نگری در چاپ و انتشار کتاب در کشور ما موج می زند و همین امر باعث عدم جذابیت مطالعه کتاب برای مردم شده است، در کتاب ما باید آزادی کامل داشته باشیم. متاسفانه در کتابخانه ها هم این امر موج می زند ملاکی درست از کتاب عمومی و تخصصی در کتابخانه وجود ندارد و بسیاری از کتاب های مفید و ارزشمند در کتابخانه ها به دلیل اینکه از دید مدیرکتابخانه عمومی نیست، در کتابخانه موجود نیست. ملاک مدیران کتابخانه ها سراسرکشور برای عمومی و تخصصی بودن کتاب نظر شخصی آن مدیر است.
این جامعه شناس فرهنگی در پایان با بیان اینکه مردم دوست ندارند فرمایشی کار کنند، گفت: ما در کشورمان همه چیز فرمایشی است، حتی در مطالعه کتاب این امر موج می زند، همین ایستگاه مطالعه کتاب در سطح شهر، ترمینال ها و فرودگاه ها و غیره نمونه بارز آن است. متاسفانه در ایستگاه های مطالعه کتاب در انتخاب کتاب سلیقه ۱ یا خوشبینانه نگاه کنم سلیقه ۱۰ درصد از مردم لحاظ شده است.
سوال اینجاست آیا همه مردم کشور ما خواندن زندگی نامه یک سری اشخاص که رسانه ملی از صبح تا شب زندگی نامه آن ها را نشان می دهد، جذاب است، کتابخوان شده اند؟