دوشنبه ۱۲ خرداد ۱۳۹۹   شماره ۱۲۷۲

وقایع استان بررسی می کند؛ تأثیر گرانی های ناشی از کرونا بر جامعه

خروش بازندگان

کوروش دیباج

کرونا کم‌کم با زندگی مردم عجین شده و قرنطینه‌ها یکی‌یکی درحال شکسته شدن هستند، اما گرانی‌های بیش از اندازه کمر جامعه را خم کرده و مردم را در تنگنا قرار داده است؛ گرانی‌هایی که حالا و در شرایطی که به خاطر شیوع بیماری کووید ۱۹ بسیاری از افراد از کار، بیکار یا خانه‌نشین شدند و ضرر دیدند، بیشتر از گذشته خود را نشان می‌دهند. جامعه‌شناسان معتقدند گرانی‌ها به ویژه گرانی اقلام مورد نیاز عامه مردم و عدم امکان تامین مایحتاج روزانه از سوی آنها پیامدهای اجتماعی زیادی را به همراه دارد؛ پیامدهایی که به گفته «فردین کریمی» جامعه‌شناس ممکن است با اتفاقاتی نظیر آنچه در دی ماه ۹۸ رخ داد، همراه شود.

کرونا از یک سو و گرانی‌های بیش از اندازه از سوی‌دیگر جامعه را در تنگنا قرار داده است. فشارهای اقتصادی بیش از اندازه چه تبعاتی دارد؟
گرانی به این معناست که یک سری از افراد، توان تامین مایحتاج روزانه خود را ندارند و نمی‌توانند از پس تامین آن برآیند. پس چاره‌ای جز حذف آن از سبد خانوار خود ندارند. مسلما این موضوع در جامعه تاثیر بسیاری به جای خواهد گذاشت و باعث می‌شود افراد روز به‌روز فقیرتر شوند و تلاش آنها صرفا در جهت رفع نیازهای حیاتی باشد؛ به طوری که سایر نیازها مانند نیاز به امنیت، آرامش، ارتباط با یکدیگر و… دیگر جایگاهی در میان نیازهای آنها ندارد. درواقع اقتصاد ضعیف، آدم‌ها را به‌شدت مطیع استبداد تن می‌کند. چنین جامعه‌ای هرگز نمی‌تواند به آزادی برسد و آزادی را قربانی خواسته‌های فیزیولوژیک خواهد کرد؛ حتی اگر جنبش اجتماعی در آن رخ دهد، باز هم همه تلاش‌ها در همین حد و اندازه باقی می‌مانند. توجه داشته باشید برخی از مشاغل نیز درآمد روزانه دارند و اگر یک روز سر کار نروند نمی‌توانند هیچ دستمزدی دریافت کنند و امنیت شغلی ندارند. این مسئله خیلی خطرناک است. از سوی دیگر فقر به همراه گرسنگی در شهرها بیشتر دیده می‌شود؛ مثلا اگر فردی در کلان‌شهر درآمدی نداشته باشد، نمی‌تواند نان بخرد؛ درحالی که در روستا ممکن است شرایط بهتری حاکم باشد.

یعنی گرانی‌ها شهرنشین‌ها را بیشتر تحت تاثیر قرار می‌دهد؟
اینطور به نظر می‌رسد. البته نمی‌توان گفت روستاها از این مسئله تاثیر نمی‌پذیرند، اما می‌توان گفت این تاثیرپذیری کمتر است.

در این میان، کدام یک از اقشار جامعه بیشتر از همه بر اثر گرانی‌ها در مضیقه قرار می‌گیرند؟
فقر یک واژه نسبی است. مسلما یک فقیر در تهران با یک فقیر در شهرستانی دورافتاده، فقر را به صورت متفاوت تجربه می‌کنند. اما می‌توان گفت بیشترین قشری که براثر گرانی‌ها دچار ریزش می‌شوند، قشر متوسط است؛ به ویژه در جوامعی که مسیر توسعه را طی می‌کنند. درحال حاضر پایگاه اجتماعی از دارندگی به مصرف جابه‌جا شده است. وقتی چنین اتفاقاتی در کشور رخ می‌دهد، این طبقه متوسط که به نسبت سایر طبقه‌ها از رفاه نسبی برخوردار است ضرر می‌کند؛ اگرچه این طبقه در برابر فشارهای اقتصادی مقاومت زیادی می‎‌کند، اما بالاخره تسلیم شرایط می‌شود و صدای اعتراضش بلند. هرچه این شکاف که مبتنی بر سرمایــــــه اقتصادی است، بیشتر شود، افراد بیشتر دچار گسست می‌شوند، پرخاشگری می‌کنند و صدای اعتراضشان بلند می‌شود.

با این اوصاف جامعه پر می‌شود از افرادی که به خاطر مشکلات اقتصادی فقیر هستند و میزان تاب‌آوری آنها اندک است. مجموعه این افراد در کنار هم چه اتفاقی را برای جامعه رقم خواهد زد؟
اتفاقاتی نظیر دی ماه ۹۶٫

یعنی باید انتظار داشته باشیم که این اتفاق‌ها یک اعتراض مردمی گسترده را رقم بزند؟
این اتفاق خواهد افتاد؛ چرا که جامعه در چنین شرایطی با افرادی مواجه شده که چیزی برای از دست دادن ندارند و همه چیز خود را باخته‌اند و تاب‌آوری اجتماعی آنها به شدت پایین آمده. بنابراین این جامعه بیشتر از همیشه دست به خشونت می‌زند و ظرفیت‌هایی را به وجود می‌آورد که باعث ایجاد جنبش در جامعه می‌شود.

چنین شرایطی چه پیامدهای دیگری خواهد داشت؟
به نظر من در جامعه کنونی، اصلا انسجام اجتماعی وجود ندارد. توجه داشته باشید که جامعه از یک‌سری خرده نظام به وجود آمده؛ خرده نظام‌های اقتصادی، اجتماعی‌، سیاسی و… . این خرده نظام‌ها همانند یک چرخ‌دنده کار می‌کنند. کمبود و نواقص هرکدام از این خرده‌نظام‌ها را نیز باید خرده‌نظام دیگری جبران کند؛ خرده‌نظامی که در ایران، سیاست است و باقی خرده‌نظام‌ها در لوای آن تعریف می‌شوند؛ حتی مدنیت نیز. اتفاقا برای همین هم است که ایران هنوز سرپاست.

 در این وضعیت تکلیف چیست؟ چه باید کرد؟
درست است که شرایط خوب نیست، اما نباید وضع را بدتر از این کرد. من فکر می‎‌کنم که اکنون جامعه درحال شکل‌گیری است.

چه شکلی؟
اکنون سیاستمداران و تصمیم‌گیران اگر می‌خواهند تصمیمی را در جامعه عملی کنند، جامعه را هم در آن لحاظ می‌کنند؛ درحالی که در گذشته اینطور نبود. مثلا اتفاق تلخی که برای هواپیمای اوکراینی رخ داد، واکنش‌های زیادی را به همراه داشت.

 پس این مشکلات یک بعد مثبت هم دارد؟
نمی توانم بگویم این بعد مثبت است، اما همانطور که اشاره کردم، مسیری است که باید طی شود. مهم‌ترین کاری که برای برون رفت از این شرایط یا بهبود بخشیدن اوضاع می توان کرد، آگاهی بخشی است. علاوه براین، سمن های ما باید، فعال‌تر شوند و اقدامات موثری برای احقاق حقوق شهروندی انجام دهند.