شنبه ۲۹ شهریور ۱۳۹۹   شماره ۱۳۲۳

خانواده و موفقیت تحصیلی فرزندان

میلاد قمی

دکترای تخصصی مشاوره و عضو هیات مدیره انجمن مشاوره ایران

خانواده یک نظام اجتماعی، طبیعی و از مهم ترین گروه های اولیه است. گرچه خانواده در مقایسه با سایر گروه های اجتماعی،گروه کوچکی محسوب می شود. در عمل پایه و اساس تمامی نهاد های اجتماعی دیگر مانند نهاد های اقتصادی، آموزش و پرورش، مذهب و حتی حکومت نیز در خانواده گذاشته می شود. علاوه بر این، خانواده از یک ساخت نظام دار قدرت برخوردار است، صورت های پیچیده ای از پیام رسانی های آشکار و نهان را به وجود می آورد و روش های مذاکره و مسئله گشایی مفصلی در اختیار دارد که به آن اجازه می دهد تا تکالیف مختلفی را با موفقیت به انجام برساند. عملکرد موفق والدین زیربنای عملکرد موفق خانواده را شکل می دهد و سلامت همه جانبه آن را تضمین می کند و در واقع آنچه والدین انجام می دهند و در درون خانواده جریان دارد، عامل محوری در سلامت یا آسیب اعضای خانواده محسوب می شود و سلامت جامعه نیز از سلامت این نهاد منحصر به فرد اثر می پذیرد.
یکی از مهم ترین عواملی که عدم توجه جدی به آن سالانه منابع و امکانات و استعداد های بالقوه انسانی زیادی را تلف می کند و تاثیرات قابل توجه و غیر قابل جبرانی در ابعاد فردی و اجتماعی به جای می گذارد مسئله ی افت تحصیلی است. کلاس، مدرسه، خانواده و جامعه ای که مدرسه در آن واقع است هریک به عنوان یک گروه اجتماعی شرایط و اوضاع و احوال معینی را به وجود می آورند و بر موفقیت تحصیلی اثر می گذارند اما از این بین خانواده از همه مهم تر است و تاثیر زیادی بر موفقیت کودکان می گذارد. و قطعا در این برهه از زمان تحصیل فرزندان یکی از دغدغه های مهم والدین می باشد. که نسبت به گذشته بیش از پیش باتوجه به شرایط پیش آمده مورد توجه قرار گرفته است.
والدین موفق در ابعاد مختلف فردی، خانوادگی و اجتماعی خود در مقایسه با والدین ناموفق سطح بالاتری از کارایی و سلامت را نشان می دهند. از طرف دیگر، عملکرد ناموفق والدین با وجود معنی دار نشانه های افسردگی، اضطراب، خودکشی و احتمال بیشتر طلاق ، مصرف سیگار، الکل و مواد مخدر ، خشونت و درگیری فیزیکی ، شکست و مشکلات تحصیلی در فرزندان ، و بروز مشکلات پزشکی و روانپزشکی متعدد در بین اعضای خانواده همراه است.
بیشتر مطالعات انجام شده در حوزه خانواده بر زمینه های شکل گیری ناخرسندی، بدکارکردی، آسیب و فروپاشی خانواده تمرکز داشته است ؛ در حالی که پرداختن به عوامل زمینه ساز خانواده به سمت رشد و سلامت، سهم نه چندان زیادی از پژوهش ها را به خود اختصاص داده است . از جمله پژوهش هایی که در زمینه مطالعه سلامت خانواده انجام شده است می توان به پژوهش پارکر (۲۰۰۰) اشاره کرد که نشان داد والدین موفق تعارض های پیش آمده را با محبت ورزی کاهش می دهند، مدیریت مالی برای آن ها اهمیت دارد، نظارت لازم بر فرزندان خود دارند و مرز محکمی حول رابطه زناشویی و خانوادگی خود ترسیم کرده اند. مطالعه دیگری بر روی ۱۵ خانواده سالم و موفق که حداقل ۱۰ سال از ازدواج آن ها گذشته بود، گزارش نمود که در این خانواده ها والدین نسبت به هم متعهد هستند، از باورهای مذهبی مشترکی برخوردارند، به صمیمیت و استقلال فردی توجه دارند و ارتباط (خودافشایی، گوش دادن و بیان نظرات) موثری با یکدیگر دارند. با این حال، چیستی و چگونگی محتوا و فرآیند عملکرد خانواده موفق و ناموفق در فرهنگ های مختلف متفاوت است . بنابراین در نظر گرفتن مولفه های فرهنگی و اجتماعی از مهم ترین مسائل لازم در پژوهش های مرتبط است. از این رو، این سوال مطرح می شود که تجارب والدین موفق در زمینه موفقیت تحصیلی فرزندان چه چیزی هست؟ یا به تعبیری خانواده های موفق در امر تحصیل فرزندان چه فعالیت های منحصر به فردی انجـام می دهند؟
بــا توجه به جدول فوق به نظر می رسد که والدین خانواده های داری فرزند موفق دیدگاهی خوش بینانه تر و واقع بینانه تر نسبت به انسان دارند و فرزندان خود را همانگونه که هستند، نه آنگونه که آنها می خواهند، می پذیرند و به تفاوت های آنها و ویژگی های خاص آنها احترام می گذارند. این والدین فرزندان خود و در دیدی وسیع تر انسان ها را موجوداتی قابل اعتماد می دانند که پتانسیل رشد دارند و برای تحقق این هدف باید به آنها موقعیت داد و مسئولیت سپرد. آنها خطاها و اشتباهات فرزند خود را می پذیرند و آنها را لازمه رشد می دانند. « فقط کسی اشتباه نمی کنه که کاری نمی کنه، کسی هم که کاری نکنه موفق نمیشه…». این دسته از والدین زمانی که اشتباهی رخ می دهد یا مشکلی پیش می آید به جای حمله به شخص تفکری مسئله مدار دارند و بر حل مسئله تاکید می کنند. «وقتی علیرضا یکی از نمره هاش کم میشه، با هم میشینیم و عواملی که میتونسته بر این اتفاق موثر باشه را بررسی می کنیم و سعی می کنیم اون عامل را رفع کنیم».
در بعد رفتاری، این دسته از پدر و مادر ها فرزند خود را مورد مقایسه قرار نمی دهند بلکه عملکرد او را با گذشته خود و اهداف و ایده ال هایی که دارند می سنجند. چنانچه مادر محسن حتی زمانی که خودش، خود را با دیگران مقایسه می کند می گوید « خب شرایط تو با اون فرق داره، تو ی جور بزرگ شدی، اون ی جور دیگه…». این دسته ار والدین با آغوشی باز و گوشی شنوا حرف های فرزندانشان را می شوند و اجاز صحبت و ابراز احساسات به آنهــا می دهند، سرزنش نمی کنند و شدیدا از تحقیر فرزندشان اجتناب می کنند. آنهـــا نقاط مثبت را می بینند و بسیار تشویق می کنند. همچنین این والدین با مدرسه و معلمان ارتباط مستمر دارند و بر فعالیت های درسی فرزندشان نظارت می نمایند. آنها به فرزندشان و توانایی های او اعتماد دارند و این حس را به فرزندشان می دهند. « متین دیگه برای خودش مردی شده، همه کارها را انجام میده و به ما خیلی کمک می کنه».