چهارشنبه ۲۷ فروردین ۱۳۹۸ شماره ۱۲۵۱

درباره ساختار معیوب خانه ها در دوران قرنطینه

خالی از زندگی

سمیرا قاسمی

این روزها که در اثر بیماری کرونا محکوم به ماندن در خانه و نگاه کردن به در و دیوار این سلول آشناییم، تازه می‌فهمیم که چه خانه‌های بدی ساخته‌ایم. خانه هایی که با وجود تمام زیر ساخت های رفاهی همچون لوله کشی آب و فاضلاب، وسایل گرمایشی و سرمایشی و حتی متصل بودن به شبکه اینترنت نتوانسته ماندن در فضای خانه را قابل تحمل کند و به هر نحوه ای و هر بهانه ای به دنبال این هستیم حتی برای دقایقی خارج از خانه در فضای باز سپری کنیم به همین خاطر خالی از لطف نیست در ذیل تحلیل عضو انستیتو معماری بریتیش کلمبیا را دربارۀ این درد مشترک بخوانید.‌ محمود درویش معتقد است: انسان معاصر خیلی دیر متوجه شده که خانه‌اش جایی برای ماندن نیست و اکنون شرح وضعیت او، به یک مثنوی هفتاد من کاغذ نیاز دارد.
این معمار، مواردی که موجب پدید آمدن این وضعیت شده را برای ما چنین شرح می‌دهد: ازدیاد جمعیت، کمبود امکانات شهری و البته میل به استقلال‌طلبی موجب شد که مردم تمام دنیا به سمت آپارتمان‌نشینی هجوم بیاورند؛ درحالی‌که سابق بر این، زندگی‌ها جمعی‌تر بود و این بریدن و در یک ملک مستقل خزیدن، به‌راحتی امروز میسر نمی‌شد.
او تأکید می‌کند که ما به خاطر حفظ استقلال، فضاهای کوچکِ مستقل را به فضاهای بزرگ جمعی ترجیح داده و به نتایج انتخابی که امروز معایب آن را می‌بینیم، تن داده‌ایم. درویش یادآور می‌شود که جنبه اقتصادی و سوءاستفادۀ عده‌ای بی‌دانش هم مزید بر این میل استقلال‌طلبی شده، وگرنه در همین آپارتمان‌های کوچک هم می‌شد جایی را برای نفس کشیدن تعبیه کرد.
مسائل فرهنگی، دیگر نکته‌ای است که این معمار بر آن دست می‌گذارد و می‌گوید: فرهنگ محافظه‌کارانه استفاده از فضاهای باز را در آپارتمان مشکل می‌کند. در هندوستان یکی از معماران توانسته آپارتمانی را با در نظر گرفتن فضای بیرونی قابل زیستن بسازد و موفق هم باشد اما در ایران با توجه به ساختار فرهنگی درون‌گرای آن، همین فضای بیرونی که بالکن نام دارد، محل خشک‌کردن لباس، انباری یا جایی برای نصب ماشین رخت‌شویی و … می‌شود. سابقاً یک حصیر و اخیراً یک شیشه هم دور این بالکن نصب می‌کنند تا این فضای بیرونی عملاً به فضای درونی تبدیل شود و این، ناشی از همان فرهنگِ محافظه‌کارانه است.
درویش، با بیان اینکه شکل امروزی خانه‌های ما حاصل ترکیب مسائل پیچیده‌ای است، خاطر نشان می‌کند: طی سال‌های اخیر گرایش عجیب و بی‌پشتوانه‌ای باعث شد که به خانه‌هایمان ولو اینکه دوام داشته و یا قابل سکونت باشد، برچسب کلنگی بزنیم. بعد، از یک فضای ۵۰۰ متری چندین آپارتمان کوچک بسازیم، بی‌آنکه فکر کنیم آدم‌ها در این خانه‌ها چطور می‌خواهند زندگی کنند.
دانش‌آموخته دانشکدۀ هنرهای زیبای تهران تأکید می‌کند: این غم‌انگیز است که ما حتی خانه‌های واجد ارزش تاریخی‌مان را هم فدای این نگرش کالایی می‌کنیم.
راهکار او برای برون‌رفت از این معضل چنین است: اگر کمی انعطاف داشته باشیم و محافظه‌کاری را کنار بگذاریم، اگر نخواهیم از هر سانتی‌متر خانه برای فروش استفاده کنیم و اگر میل نمایش دادن به دیگران را کنار بگذاریم، می‌توانیم در آینده خانه‌های بهتری بسازیم.
این معمار، مورد آخر را این‌گونه توضیح می‌دهد: در آپارتمان‌های جدید فضای عظیمی را به پذیرایی که محلی عموماً بلااستفاده است، اختصاص می‌دهند و این قسمت را با مبل‌های آن‌چنانی پر می‌کنند. برای درها از شیشه استفاده می‌کنند و بعد این شیشه‌ها را با سه لایه پرده می‌پوشانند که مبادا نور آفتاب، رنگ مبل و فرششان را کم‌فروغ کند! اتاق‌خواب‌ها، دستشویی و حمام که فضای خصوصی‌تر و پراستفاده‌تری هستند در درجات پایین‌تری قرار می‌گیرند و به نفع آن پذیراییِ بی‌مصرف، شکلی نامناسب پیدا می‌کنند. درویش می‌گوید: اگر این گرفتاری‌های فرهنگی را از سر خودمان باز کنیم، نسل آینده هم یاد می گیرد که در خانه، بیشتر از دیگران، برای خود و خانواده خود ارزش و اهمیت قائل شود. کرونا و قرنطینۀ خانگیِ ناشی از آن، فرصت این بازنگری را به ما داده است، انتخاب با ماست که از آن چطور و در چه جهتی استفاده کنیم.