شنبه ۲ شهریور ۱۳۹۸   شماره ۱۱۳۵

حزب ایران و صنعت نفت

آرش زرنیخی؛ کارگردان تئاتر و مدرس دانشگاه

اولیای دولت ایران بر قرارداد ۱۳۱۲ خورشیدی برابر با۱۹۳۳میلادی که توسط تقی زاده به انجام رسیده بود و در نتیجه قرارداد استبداد عصر ناصری را به امضای پارلمان پهلوی اول رسانیده بود هجده ایراد وارد کردند و انگلیسی ها برای آنکه به اصل ماجرا خللی وارد نشود بعضی از آنها را پذیرفتند و در نتیجه قراردادی الحاقی تنظیم شد که به قرار داد گس – گلشائیان شهرت یافت . عباسقلی گلشائیان وزیر دارایی دولت ساعد بود. این قرار داد در ظاهر منافع ایران را از ۱۶ به ۲۰ درصد افزایش می داد اما در حقیقت سی سال دیگر سلطه انگلستان بر ایران را تمدیدمی کرد . یکی از جدی ترین و تاثیرگذارترین کنش های سیاسی حزب ایران و به گمان من مهمترین آنها مخالفت پیگیر و مجدانه این حزب در مجلس شورای ملی با این قرار داد بود . در میان سخنرانان اللهیار صالح یکی از شیوا ترین سخنرانی های مشروح را در این زمینه ارائه داد. صندلی اراک در مجلس شورای ملی نیز یکی از طوفانی ترین روزهای تاریخ سیاسی ایران را در پرونده دارد . در آن زمان حسین مکی یکی از اعضای هسته اصلی تشکیل دهنده حزب ایران و نماینده اراک در مجلس بود . در کتاب احمد شاه حسین مکی به سندی اشاره می شود که فی الواقع نامه ای است که «نورمن» به وزیر خارجه انگلستان نوشته و به نایب السلطنه انگلیس در هند رو نوشت آن را داده که می گوید: اگر ما نتوانستیم مفاد قرارداد۱۹۱۹ را عملی کنیم ، رضا خان همان کارهایی را می کند ما می خواستیم در آن قرارداد انجام دهیم . در یادداشت های حسین فاطمی در باره مکی بخوانیم: «حسین مکی از صبح شنبه ۱ مرداد تا ۶ مرداد تنها ناطق مجلس بود و یک کتاب راجع به تاریخچه نفت در دنیا ، قرار داد دارسی، امضای قرارداد۱۹۳۳ میلادی و قرار داد الحاقی پشت تریبون ایراد کرد». در اینجا باید به یک لایه پنهان درباره مکی ؛ نماینده دوره پانزدهم مجلس اشاره کرد. انتخاب او در مجلس مذکور در ظاهر هیچ ارتباطی با حزب ایران نداشته چرا که او در سال ۱۳۲۵ خورشیدی بنا به درخواست نخست وزیر احمد قوام به عضویت هیئت موسس حزب دموکرات ایران در آمد . او از طریق همین حزب در انتخابات دوره ۱۵ به مجلس راه یافت اما عملکرد سیاسی اش در ماجرای قرارداد الحاقی گس – گلشاییان با توجه به اسناد موجود نشان می دهد که پیوند ایدئولوژیکش با حزب ایران قطع نشده است . در همین خصوص در ادامه یادداشت های حسین فاطمی در مــورد مکی می خوانیم: یک عده جوان مومن و با پرنسیب حزب ایران که درس خوانده و مطلع بودند برای مکی مدارک، دلایل و مواد اولیه تدارک می دیدند تا در متن ها و سخنرانی هایش استفاده کند. حال آنکه در کتاب رجال پارلمانی ایران آمده که کاظم حسیبی یکی از اعضای کانون مهندسین و بعد حزب ایران در دوره پانزدهم شورای ملی بیلان کامل ۴۵ ساله شرکت سابق نفت ایران را تهیه کرد تا توسط حسین مکی درماجرای نفتی گس – گلشاییان خوانده شود. در نهایت با تلاش های بخشی از مجلس پانزدهم و در راس آن حسین مکی این قرار داد به تصویب مجلس شورای ملی نرسید و بعدها مجلس شانزدهم توانست قانون ملی شدن صنعت نفت را تصویب کند. حسین مکی شب ها در مجلس می خوابید تا فردا اولین سخنران مجلس باشد و عجله دولت برای تصویب این قرارداد الحاقی را مدام به تاخیر بیندازد چرا که اواخر عمر مجلس پانزدهم بود و دولت نیز قصد داشت تا از آب گل آلود ماهی بگیرد.