روزنامه وقایع استان مرکزی پایگاه رسمی اطلاع رسانی نشریه
دوشنبه ۱۵ مهر ۱۳۹۸ شماره ۱۱۶۰
«وقایع استان» به مناسبت روز روستا و عشایر، به بررسی علل مهاجرت روستاییان به شهرها می پردازد
جاذبه ها و دافعه ها
کوروش دیباج
بارها و بارها از اهمیت روستاها در توسعه همه جانبه کشور سخن گفته شده و به مهاجرت بی رویه روستاها به شهرها و متروکه شدن روستاها پرداخته شده است، ولی تاکنون نه تنها این مهاجرت متوقف نشده است، بلکه بنا به گفته کارشناسان آمار در پنج سال گذشته چهار میلیون و ۷۰۹ هزار و ۱۴۹نفر در داخل کشور مهاجرت کرده اند که سهم مناطق شهری از آن ۸۴٫۴ درصد و مقاصد روستایی ۱۵٫۶ درصد است.
در سال ۸۵ جمعیت مهاجران در کشور ۱۲میلیون و ۱۴۸هزار و ۱۵۰نفر بود که ۷۴٫۱ مقصد شهری و ۲۵٫۹ مقصد روستایی داشتند.
با توجه به آخرین نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵، جمعیت در معرض مهاجرت در این سال نسبت به سال ۱۳۸۵ حدود ۲٫۶ برابر کاهش یافته است.
این در حالی است که در سال ۹۰ جمعیتی بالغ بر پنج میلیون و ۵۳۴ هزار و ۶۶۶ نفر در کشور مهاجرت کردند که مقصد ۷۷٫۷ درصد آنان شهری و ۲۲٫۳ درصد روستایی بوده است، بر اساس آخرین آمارها، حدود ۳۳ هزار روستا و آبادی در کشور خالی از سکنه شده اند. به مناسبت روز روستا و عشایر وقایع استان به بررسی این مهاجرت از زبان خود روستاییان مهاجر پرداخته است.
آقای شهوه که به همراه همسرش نزدیک به ۱۰ سال است، از روستای خود به اراک مهاجرت کرده است در گفتگو با وقایع عنوان می کند: هیچ فردی حاضر نیست از زادگاه خود مهاجرت کند، مگر اینکه شرایط کاری و موقعیت اجتماعی بهتری برای او و فرزندانش فراهم شود، دلیل اینکه بنده به همراه همسرم مهاجرت کردم، بخاطر ساخت آینده ای بهتری برای فرزندانم بودم.
وی ادامه داد: بنده و همسرم از لحاظ مالی هیچ مشکلی نداریم، ولی متاسفانه رسانه ها و تفکر قالب جامعه این است که فردی که از روستا مهاجرت می کند، حتما بدبخت و فقیر بوده که برای کار و موقعیت اقتصادی بهتر مهاجرت کرده است، در صورتی که اینطور نیست خیلی از افراد روستایی همچون بنده تنها دلیل مهاجرتشان به شهر عدم وجود زیر ساخت های فرهنگی، تفریحی و حتی درمانی درست در روستاها نسبت به شهر بوده است.
خانم آقای شهوه نظر متفاوت تری به همسرش دارد، وی با بیان اینکه مهاجرت به شهر باعث نشده رفت و آمد خود را با روستا قطع کند، گفت: بنده اوایل با همسرم برای مهاجرت به شهر مخالفت می کردم، ولی وقتی فرزند اولم را به دنیا آوردم، نظرم عوض شد، دوست نداشتم او هم همچون بنده روزها ساعت ها مسیر طولانی را برای رفتن به مدرسه طی کند، دوست نداشتم در کمترین امکانات ممکن فرزندم بزرگ شد، در واقع بخاطر ساخت آینده بهتر حاضر به مهاجرت شدم، این مهاجرت هم مربوط به مردم روستا نیست، هم اکنون خیلی از خانواده های شهری برای ساخت آینده بهتر به خارج از کشور مهاجرت می کنند، پس مهاجرت اهالی روستا به شهر عیب نیست.
خانم فراهانی یکی دیگر از افرادی است که از روستا به شهر اراک مهاجرت کرده است، او به تنهایی خرج خانواده خود را از فروش ترشی خانگی، سبزی و… تامین می کند، وی با بیان اینکه از مهاجرتش به شهر پشیمان نیست، گفت: شوهرم در روستا کشاورز بود، ولی در زمانی که در روستا بودیم به دلیل تغییرات اقلیمی و کم آبی، کشاورزی کفاف زندگیمان را نمی داد و مجبور بودیم برای گذران زندگی طلاهایم را بفروشم، هر چند سخت بود ولی به هر حال تصمیم گرفتیم زمین کشاورزی را فروخته و به شهر مهاجرت کنیم.
وی ادامه داد: مهاجرت شاید به زبان ساده بیاید ولی در عمل بسیار سخت است، کسی نمی داند خانواده ای که قصد مهاجرت دارد با چه ترس هایی از آینده و شکست روبرو می شود، و ماه های اول که دنبال خانه و کار می‌گردد واقعا سخت است، من و همسرم ماه ها در شهر اراک جویای کار بودیم، چندین کار هم گرفته ولی به دلیل بی اخلاقی ها و حق خوری های کارفرما کارمان را عوض کردیم، تا اینکه به فکر درست کردن ترشی خانگی، و فروش آن افتادیم، و امروز خوشبختانه بعد از گذشت ۹ سال از مهاجرت، از فروش ترشی و سبزی و… مخارج زندگی خود را تامین و باعث اشتغال یک زوج جوان شده ایم.
مرد میانسالی که او را رضا می نامم، سه سال است به شهر اراک مهاجرت کرده است، وی با بیان اینکه زندگی در شهر هم سختی ها و مشکلات خودش را دارد، گفت: کسی از دلخوشی و سیری به شهر مهاجرت نمی کند، بنده به عنوان فرزند بزرگ خانه تنها نان آور خانه هستم، در روستایی که زندگی می کردم برای کشاورزان که صاحب زمین بودند، شرایط کار خوب نبود، چه برسد به من که در زمین فرد دیگر به عنوان کارگر کار می کردم، نهایت سعی و تلاش خودم را کردم که در روستا بمانم ولی متاسفانه وضعیت کار در روستاها بسیار خراب است.
وی ادامه داد: هر چند در شهر خرج و مخارج بسیار بالا است و دید مناسب به فردی که از روستا به شهر مهاجرت کرده است، ندارند، ولی حداقل دیگر نگران تامین مخارج خانواده ام نیستم، درست است حقوقی که دریافت می کنم، ناچیز است و باید ساعت بیشتری در طول شبانه روز کار کنم، ولی حداقل خیالم راحت است، سر ماه می توانم مبلغی را به خانواده ام در روستاها برای تامین مخارج زندگیشان واریز کنم.
برای بررسی بیشتر علل مهاجرت روستاییان به شهرها و راهکارهای پیش رو برای کاهش این امر، نظر مینا امینی، مردم شناس و مدرس دانشگاه را جـــویا می شوم، وی با بیان اینکه شکل غالب مهاجرت در اکثر کشورهای جهان سوم از جمله ایران، حرکت یک سویه و عموماً بدون بازگشت روستاییان به شهرها است، گفت: به دلیل ماهیت مهاجرت و اینکه پدیده های بین رشته ای است صاحبنظران مختلف بنا به حوزه تخصصی و زمینه کاری خود، تعاریف متعددی از آن ارائه شده است،«امانی» و دیگران در لغتنامه جمعیت شناسی در تعریف مهاجرت آورده اند که مهاجرت شکلی از تحرک جغرافیایی یا مکانیست که بین دو واحد جغرافیایی صورت می گیرد. ولی از دید مردم شناسی علل مهاجرت، وابسته به ویژگی های مختلف شخصیتی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی افراد متفاوت است. وی ادامه داد: نمی توان گفت هدف همه افراد برای مهاجرت به شهر یکسان است، زیرا هدف عده ای از مهاجرت اشتغال، هدف عده ای دیگر تحصیل، ازدواج و… که قطعا برای هر کدام از افراد نتایج متفاوتی به همراه دارد.
این مردم شناس تصریح کرد: اصولا افراد نظام های شخصیتی، اجتماعی فرهنگی، اقتصادی و سیاسی متفاوتی دارند و این تفاوت ها منشا رفتارهای متفاوت در افراد می شود، مهاجرت نیز رفتاری اجتماعی است که متأثر از ویژگی های فردی و محیط قالب که فرد در آن رشد می کند، است و ازفردی به فــرد دیگر و از جامعه ای به جامعه دیگر تفاوت پیدا می کند.
امینی یادآور شد: طی بررسی های به عمل آمده و آخرین گزارش مرکز آمار درباره علل مهاجرت را از ۵۳۴ روستایی مهاجر بررسی کرده که در این بررسی مشخص شد، انتقال ۷%، کار دیگر یا بهتر ۱۱%، جستجوی کار ۶%، تحصیل ۵/۳% ، استفاده از تسهیلات و امکانات ۹ %، ازدواج ۱۰%، تبعیت از خانوار ۴۵%و سایر ۵/۸% در مهاجرت این افراد نقش داشته است. این گزارش، گزارش قابل توجهی است زیرا همانطور که از این گزارش مشخص است نقش شاخص های تبعیت از خانوار، جستجوی کار و ازدواج بالاتر از همه شاخص ها در مهاجرت بوده است.
این مدرس دانشگاه ادامه داد: هر چند در کشورهای در حال توسعه اکثر مهاجران داخلی را روستاییان تشکیل می دهند، ولی محققان در طبقه بندی علل مهاجرت، بر علت های کلی که بین مهـــاجران شهری و روستای مشترک است،تاکید می کنند و از علت های خاص مهاجرت روستا به شهر، تــــا حـــدودی غافل می شوند.
وی گفت: به نظر بنده تنها راه جلوگیری از این نوع مهاجرت این است که با ارائه امکانات و تسهیلات مورد نیاز برای روستاها بالاخص با در نظر گرفتن انتظارات نسل جوان و ایجاد اشتغال در روستاها می توان از هجوم بی رویه روستاییان بـه شـهرها جلوگیری کـرد.
امینی با بیان اینکه عوامـل اجتماعی و فرهنگی از نظر فراوانی دومین علت تبین کننده مهاجرت روستا به شهر است، گفت: هر چند به عقیده بنده دسته بندی عوامل اجتماعی و فرهنگی بسیار مشکل اسـت، ولـی قطعا روستاییان به دلیل نبود مراکز دانشگاهی و کمبود مقاطع تحصیلی آموزش وپـرورش بالاخص در مقطع متوسطه در روستاها، به شهرها مهاجرت مـی کننـد.
این مردم شناس اظهار کرد: منـشا مهاجرت های زنجیره ای را می توان در در دو عامل اجتماعی و فرهنگی جـستجو کـرد، بطوریکه حدود ۳۰ درصد مهاجرت ها ناشی از عوامل اجتماعی و فرهنگی به واسطه تبعیت از اقوام و ارتباط با شهر که از آن به عنوان شبکه مهاجرت یاد می شود، صورت می گیرد.
امینی در پایان بیان کرد:در مجموع می توان گفت که نقش عوامل دافعه روستایی در مهاجرت افراد از روستاها به شهرها بیشتر از سایر عوامل بالاخص عامل جاذبه شهری است. برخلاف تصور عمومی کـه زرق و برق شهری راعاملی مهم در مهاجرت روستاییان به شهر می داند، مهـاجران روستاها به شهرها در اثر دافعه های روستایی است که مجذوب جوامع شـهری مـی شـوند نـه اینکه جوامع شهری فی نفسه مجذوب کننده باشند.
در سال ۸۵ جمعیت مهاجران در کشور ۱۲میلیون و ۱۴۸هزار و ۱۵۰نفر بود که ۷۴٫۱ مقصد شهری و ۲۵٫۹ مقصد روستایی داشتند.
با توجه به آخرین نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵، جمعیت در معرض مهاجرت در این سال نسبت به سال ۱۳۸۵ حدود ۲٫۶ برابر کاهش یافته است.
این در حالی است که در سال ۹۰ جمعیتی بالغ بر پنج میلیون و ۵۳۴ هزار و ۶۶۶ نفر در کشور مهاجرت کردند که مقصد ۷۷٫۷ درصد آنان شهری و ۲۲٫۳ درصد روستایی بوده است، بر اساس آخرین آمارها، حدود ۳۳ هزار روستا و آبادی در کشور خالی از سکنه شده اند. به مناسبت روز روستا و عشایر وقایع استان به بررسی این مهاجرت از زبان خود روستاییان مهاجر پرداخته است.
آقای شهوه که به همراه همسرش نزدیک به ۱۰ سال است، از روستای خود به اراک مهاجرت کرده است در گفتگو با وقایع عنوان می کند: هیچ فردی حاضر نیست از زادگاه خود مهاجرت کند، مگر اینکه شرایط کاری و موقعیت اجتماعی بهتری برای او و فرزندانش فراهم شود، دلیل اینکه بنده به همراه همسرم مهاجرت کردم، بخاطر ساخت آینده ای بهتری برای فرزندانم بودم.
وی ادامه داد: بنده و همسرم از لحاظ مالی هیچ مشکلی نداریم، ولی متاسفانه رسانه ها و تفکر قالب جامعه این است که فردی که از روستا مهاجرت می کند، حتما بدبخت و فقیر بوده که برای کار و موقعیت اقتصادی بهتر مهاجرت کرده است، در صورتی که اینطور نیست خیلی از افراد روستایی همچون بنده تنها دلیل مهاجرتشان به شهر عدم وجود زیر ساخت های فرهنگی، تفریحی و حتی درمانی درست در روستاها نسبت به شهر بوده است.
خانم آقای شهوه نظر متفاوت تری به همسرش دارد، وی با بیان اینکه مهاجرت به شهر باعث نشده رفت و آمد خود را با روستا قطع کند، گفت: بنده اوایل با همسرم برای مهاجرت به شهر مخالفت می کردم، ولی وقتی فرزند اولم را به دنیا آوردم، نظرم عوض شد، دوست نداشتم او هم همچون بنده روزها ساعت ها مسیر طولانی را برای رفتن به مدرسه طی کند، دوست نداشتم در کمترین امکانات ممکن فرزندم بزرگ شد، در واقع بخاطر ساخت آینده بهتر حاضر به مهاجرت شدم، این مهاجرت هم مربوط به مردم روستا نیست، هم اکنون خیلی از خانواده های شهری برای ساخت آینده بهتر به خارج از کشور مهاجرت می کنند، پس مهاجرت اهالی روستا به شهر عیب نیست.
خانم فراهانی یکی دیگر از افرادی است که از روستا به شهر اراک مهاجرت کرده است، او به تنهایی خرج خانواده خود را از فروش ترشی خانگی، سبزی و… تامین می کند، وی با بیان اینکه از مهاجرتش به شهر پشیمان نیست، گفت: شوهرم در روستا کشاورز بود، ولی در زمانی که در روستا بودیم به دلیل تغییرات اقلیمی و کم آبی، کشاورزی کفاف زندگیمان را نمی داد و مجبور بودیم برای گذران زندگی طلاهایم را بفروشم، هر چند سخت بود ولی به هر حال تصمیم گرفتیم زمین کشاورزی را فروخته و به شهر مهاجرت کنیم.
وی ادامه داد: مهاجرت شاید به زبان ساده بیاید ولی در عمل بسیار سخت است، کسی نمی داند خانواده ای که قصد مهاجرت دارد با چه ترس هایی از آینده و شکست روبرو می شود، و ماه های اول که دنبال خانه و کار می‌گردد واقعا سخت است، من و همسرم ماه ها در شهر اراک جویای کار بودیم، چندین کار هم گرفته ولی به دلیل بی اخلاقی ها و حق خوری های کارفرما کارمان را عوض کردیم، تا اینکه به فکر درست کردن ترشی خانگی، و فروش آن افتادیم، و امروز خوشبختانه بعد از گذشت ۹ سال از مهاجرت، از فروش ترشی و سبزی و… مخارج زندگی خود را تامین و باعث اشتغال یک زوج جوان شده ایم.
مرد میانسالی که او را رضا می نامم، سه سال است به شهر اراک مهاجرت کرده است، وی با بیان اینکه زندگی در شهر هم سختی ها و مشکلات خودش را دارد، گفت: کسی از دلخوشی و سیری به شهر مهاجرت نمی کند، بنده به عنوان فرزند بزرگ خانه تنها نان آور خانه هستم، در روستایی که زندگی می کردم برای کشاورزان که صاحب زمین بودند، شرایط کار خوب نبود، چه برسد به من که در زمین فرد دیگر به عنوان کارگر کار می کردم، نهایت سعی و تلاش خودم را کردم که در روستا بمانم ولی متاسفانه وضعیت کار در روستاها بسیار خراب است.
وی ادامه داد: هر چند در شهر خرج و مخارج بسیار بالا است و دید مناسب به فردی که از روستا به شهر مهاجرت کرده است، ندارند، ولی حداقل دیگر نگران تامین مخارج خانواده ام نیستم، درست است حقوقی که دریافت می کنم، ناچیز است و باید ساعت بیشتری در طول شبانه روز کار کنم، ولی حداقل خیالم راحت است، سر ماه می توانم مبلغی را به خانواده ام در روستاها برای تامین مخارج زندگیشان واریز کنم.
برای بررسی بیشتر علل مهاجرت روستاییان به شهرها و راهکارهای پیش رو برای کاهش این امر، نظر مینا امینی، مردم شناس و مدرس دانشگاه را جـــویا می شوم، وی با بیان اینکه شکل غالب مهاجرت در اکثر کشورهای جهان سوم از جمله ایران، حرکت یک سویه و عموماً بدون بازگشت روستاییان به شهرها است، گفت: به دلیل ماهیت مهاجرت و اینکه پدیده های بین رشته ای است صاحبنظران مختلف بنا به حوزه تخصصی و زمینه کاری خود، تعاریف متعددی از آن ارائه شده است،«امانی» و دیگران در لغتنامه جمعیت شناسی در تعریف مهاجرت آورده اند که مهاجرت شکلی از تحرک جغرافیایی یا مکانیست که بین دو واحد جغرافیایی صورت می گیرد. ولی از دید مردم شناسی علل مهاجرت، وابسته به ویژگی های مختلف شخصیتی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی افراد متفاوت است. وی ادامه داد: نمی توان گفت هدف همه افراد برای مهاجرت به شهر یکسان است، زیرا هدف عده ای از مهاجرت اشتغال، هدف عده ای دیگر تحصیل، ازدواج و… که قطعا برای هر کدام از افراد نتایج متفاوتی به همراه دارد.
این مردم شناس تصریح کرد: اصولا افراد نظام های شخصیتی، اجتماعی فرهنگی، اقتصادی و سیاسی متفاوتی دارند و این تفاوت ها منشا رفتارهای متفاوت در افراد می شود، مهاجرت نیز رفتاری اجتماعی است که متأثر از ویژگی های فردی و محیط قالب که فرد در آن رشد می کند، است و ازفردی به فــرد دیگر و از جامعه ای به جامعه دیگر تفاوت پیدا می کند.
امینی یادآور شد: طی بررسی های به عمل آمده و آخرین گزارش مرکز آمار درباره علل مهاجرت را از ۵۳۴ روستایی مهاجر بررسی کرده که در این بررسی مشخص شد، انتقال ۷%، کار دیگر یا بهتر ۱۱%، جستجوی کار ۶%، تحصیل ۵/۳% ، استفاده از تسهیلات و امکانات ۹ %، ازدواج ۱۰%، تبعیت از خانوار ۴۵%و سایر ۵/۸% در مهاجرت این افراد نقش داشته است. این گزارش، گزارش قابل توجهی است زیرا همانطور که از این گزارش مشخص است نقش شاخص های تبعیت از خانوار، جستجوی کار و ازدواج بالاتر از همه شاخص ها در مهاجرت بوده است.
این مدرس دانشگاه ادامه داد: هر چند در کشورهای در حال توسعه اکثر مهاجران داخلی را روستاییان تشکیل می دهند، ولی محققان در طبقه بندی علل مهاجرت، بر علت های کلی که بین مهـــاجران شهری و روستای مشترک است،تاکید می کنند و از علت های خاص مهاجرت روستا به شهر، تــــا حـــدودی غافل می شوند.
وی گفت: به نظر بنده تنها راه جلوگیری از این نوع مهاجرت این است که با ارائه امکانات و تسهیلات مورد نیاز برای روستاها بالاخص با در نظر گرفتن انتظارات نسل جوان و ایجاد اشتغال در روستاها می توان از هجوم بی رویه روستاییان بـه شـهرها جلوگیری کـرد.
امینی با بیان اینکه عوامـل اجتماعی و فرهنگی از نظر فراوانی دومین علت تبین کننده مهاجرت روستا به شهر است، گفت: هر چند به عقیده بنده دسته بندی عوامل اجتماعی و فرهنگی بسیار مشکل اسـت، ولـی قطعا روستاییان به دلیل نبود مراکز دانشگاهی و کمبود مقاطع تحصیلی آموزش وپـرورش بالاخص در مقطع متوسطه در روستاها، به شهرها مهاجرت مـی کننـد.
این مردم شناس اظهار کرد: منـشا مهاجرت های زنجیره ای را می توان در در دو عامل اجتماعی و فرهنگی جـستجو کـرد، بطوریکه حدود ۳۰ درصد مهاجرت ها ناشی از عوامل اجتماعی و فرهنگی به واسطه تبعیت از اقوام و ارتباط با شهر که از آن به عنوان شبکه مهاجرت یاد می شود، صورت می گیرد.
امینی در پایان بیان کرد:در مجموع می توان گفت که نقش عوامل دافعه روستایی در مهاجرت افراد از روستاها به شهرها بیشتر از سایر عوامل بالاخص عامل جاذبه شهری است. برخلاف تصور عمومی کـه زرق و برق شهری راعاملی مهم در مهاجرت روستاییان به شهر می داند، مهـاجران روستاها به شهرها در اثر دافعه های روستایی است که مجذوب جوامع شـهری مـی شـوند نـه اینکه جوامع شهری فی نفسه مجذوب کننده باشند.
