چهارشنبه ۱۰ مهر ۱۳۹۸   شماره ۱۱۵۷

تبعیض سنی

یادداشتی که نشان می دهد اگر متولدین سال های ۱۳۵۵ تا ۱۳۶۵ کودکی، جوانی و میانسالی خوبی نداشتند، پیری بدتری را هم پیش رو خواهند داشت

محمد اشجاری

سازمان ملل در سال ۱۹۸۲ شورای جهانی سالمندی را تشکیل داد و در همان سال طرحی را برای تعیین یک روز جهانی برای سالمندان ارائه داد تا اینکه در سال ۱۹۹۰ این شورا اول اکتبر را روز جهانی سالمندان تعیین کرد. به همین مناسبت همه ساله درایران از سوم تا نهم مهر ماه تحت عنوان هفته ملی سالمند تعیین و برنامه های متنوعی به همین مناسبت برگــزار می شود. هر ساله از طرف سازمان جهانی شعاری برای این روز در نظر گرفته می‌شود شعار روز جهانی سالمند سال ۱۳۹۸ «فرصت های برابر برای تمام سنین» است. در ادامه به مطالبی تیتروار اشاره می کنم که نشان می دهد نسل سوخته ایران (متولدین ۵۵تا۶۵) اگر کودکی و نوجوانی و جوانی و میانسالی خوبی نداشته، پیری بدتری را هم پیش رو دارد. سالمندی: به فردی اطلاق می گردد که بیش از ۶۰ سال سن داشته و به علت پیامدها و عوارض ناشی از افزایش سن و تغییرات فیزیولوژیک که در بدن وی بوجود میاید نیاز به مراقبت و توانبخشی دارد و از نظر سنی به سه گروه سالمند جوان (۶۰-۷۰ سال)، سالمند میانسال (۷۱-۸۰ سال) و سالمند پیر (۸۱ به بالاتر) تقسیم می شوند و از نظر میزان وابستگی به ۳ گروه سالمندان مستقل- سالمندان نیمه مستقل و سالمندان وابسته تقسیم می شوند. سالمند مستقل: سالمندی که از حافظه خوبی برخوردار است و توان انجام کارهای روزمره (ADL) زندگی خود را دارا است و فقط در انجام کارها نیاز به نظارت دارد. سالمند نیمه مستقل: سالمندی است که در انجام بعضی و یا بخشی از کارهای روزمره زندگی خود نیاز به کمک دارد. سالمند وابسته: سالمندی که وابسته به تخت است و یا اینکه مبتلا به بیماری الزایمر شدید بوده و توان انجام کارهای روزمره خود را ندارد.تحولات ناشی از سالمندی: همانطور که اشاره شد طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی، شروع سن سالمندی ۶۰ سالگی لحاظ شده است که انسانها در این دوران با تحولات بسیاری در زمینه‌های مختلف اجتماعی و اقتصادی مواجه می‌شوند که از جمله آنها می‌توان به دور شدن از حضور و مشارکت‌های اجتماعی ، احساس تنهایی و بروز مشکلات روحی، کاهش میزان درآمد و در مقابل افزایش مخارج زندگی به واسطه پرداخت هزینه‌های مراقبت‌های پزشکی و نیز هزینه‌های درمانی ناشی از بیماری که به طور طبیعی با افزایش سن رخ می‌دهد، اشاره کرد.

سالمندان در قرآن و روایات: با نگاهی هرچند گذرا بر برخی از آیات و روایات اسلامی در حوزه حقوق سالمندان، مسئولیت ما به عنوان شهروندان جامعه اسلامی در این حوزه دو چندان خواهد بود، چرا که در متون اسلامی بارها و بارها از لزوم رعایت حرمت و حفظ حقوق سالمندان سخن به میان آمده، چنانکه در آیات ۲۳و ۲۴سوره مبارکه اسراء به صراحت از حقوق سالمندان سخن رفته که: «و خدای تو فرمان داده که جز او را نپرستید و به پدر و مادر خود نیکی کنید و هرگاه یکی از آنان و یا هر دو نفرشان پیر شوند، کوچکترین کلمه ای که موجب رنجش آنان شود بر زبان نیاور و کمترین آزار به ایشان نرسان و همواره با آنان محترمانه سخن گوی و پر و بــال تواضع و مهربانی ات را به نزدشان بگستران و بگو: پروردگارا ایشان را مورد رحمت خود قرار ده، همانگونه که آنان مرا در کودکی تربیت و پرورش دادند». و نیز این سخن ناب از امام سجاد (ع) که به شیواترین بیان، حقوق سالمندان را در جوامع اسلامی بر شمرده اند: «حق سالخورده این است که حرمت پیری او را پاس بداری، اگر سوابق فضیلت در اسلام را دارد، تجلیل اش کنی، او را بر خود مقدم بداری ودر اختلافات، خصمانه با او رو در رو نشوی،در راه رفتن بر او سبقت نگیری و پیشاپیش او راه نروی ، او را نادان نپنداری و اگر رفتار جاهلانه ای کرد ، تحمل کنی ، به مقتضای سوابق سالمندی، احترام اش کنی که حق سن و سال نیز چون حق اسلام است».
آمار سالمندی: ۱۶ درصد جمعیت جهان سالمند هستند و از هر هشت نفر جمعیت دنیا یک نفر در طیف جمعیت سالمند قرار دارد که این شاخص هر سال در حال افزایش است و پیش بینی می شود تا سال ۲۰۳۰ از هر ۶ نفر یک سالمند وجود داشته باشد.
۹درصد جمعیت ایران، سالمند هستند و استان مرکزی پیرترین استان کشور است. ۱۱ درصد جمعیت استان معادل ۱۵۵ هزار و ۶۹۵ نفر سالمند هستند و این مهم لزوم تقویت زیرساخت ها را برای این قشر دوچندان کرده است. ۶۳ درصد از سالمندان استان مرکزی در مناطق شهری و ۳۷ درصددر روستاها سکونت دارند. در ایران تا ۵۰ سال آینده از هر سه نفر یکی به سن سالمندی می رسد که نگاه واقع گرا و انجام برنامه های اثربخش در این حوزه امری ضروری است.
نیازهای اساسی سالمندان: نیازهای سالمندان با توجه به جنسیت، وضعیت سلامتی، فرهنگ، اقلیم و… متفاوت می باشد و نمی توان یک نسخه برای تمام مشکلات آنان تجویز نمود لذا در این مختصر کلیات و محورهای امور مرتبط با سالمندان مطرح می گردد و بایستی حول موارد مذکور به رفع نیازهای سالمندان پرداخت، بدیهی است نیاز سنجی لازم بایستی صورت پذیرد .
الف) نیازهای روحی و روانی (رفع مشکلات افسردگی، ذهنی و … )
۱- نیاز به توجه بیشتر از طرف جامعه(تبیین جایگاه واقعی سالمندان)
۲- نیاز به توجه بشتر از طرف خانواده و فرزندان
۳- نیاز به مشاوره روانی
۴- نیاز به هم نشینی با گروه های هم سن
۵- نیاز به شرکت درفعالیتهای اجتماعی
۶- نیاز به حمایت و احترام از جانب فرزندان
۸-نیاز به فعالیتهای عبادی و روحانی
۹-نیاز به همسر (ازدواج )
ب) نیازهای اجتماعی و اقتصادی (رفع موانع مشارکتهای اجتماعی، کمکهای مالی و … )
۱- نیازبه تکریم و احترام
۲- نیازبه مسکن مناسب
۳- نیاز به اشتغال و سرگرمی
۴- نیاز به مستمری ماهیانه مناسب
۵- نیازبه تأمین هزینه های ازدواج فرزندان
۶- نیاز به پرداخت شهریه دانشگاه(فرزندان)
۷- نیاز حمایتهای لازم در خصوص اشتغال فرزندان
۸- نیاز به ایمنی
۹- نیاز به خودشکوفایی
ج) نیازهای جسمی و بهداشتی (رفع مشکلات درمانی، توانبخشی، تغذیه ای و … )
۱- بهداشت و درمان متناسب
۲- بیمه های درمان و اجتماعی (بخصوص روستاها و شهرهای با جمعیت زیر ۲۰۰۰۰ نفر)
۳- تغذیه مناسب (پروتئین ـ ویتامین ـ سبزیجات)
۴- مشاوره های بهداشتی – درمانی و روحی
۵- نیاز به امور توانبخشی
تمام سالمندان به توجه خاص نیازمندند ولی برخی آسیب پذیر تر بوده و مستلزم توجه ویژه می باشند که عبارتند از : زنان سالمند،کهنسالان (پیر ترین پیران) ، سالمندان روستایی، سالمندان حاشیه شهر ها، سالمندانی که در موسسات نگهداری می شوند.
آژیسم یا تبعیض سنی: آژیسم یا تبعیض سنی، حقیقت نامیمون جوامع امروزی است که به بدترین و زشت ترین شکل ممکن در مورد سالمندان به اجرا گذاشته می شود.
آژیسم به معنای نادیده انگـاشتن سالمندان در عرصه های و حوزه های مختلف فردی و اجتماعی است، چه آن زمان که فرزندان، پدر و مادر را در عین سلامت عقلی از کنترل بر اموال شان باز می دارند و چه آن زمان که آنان را در عرصه تصمیم گیری در مورد خصوصی ترین جنبه های زندگی شان محروم می سازند و چه آن هنگام که مسئولان و متولیان امور اجتماعی در برنامه ریزی ها و اولویت بخشی ها، سالمندان را از نظر دور می دارند و در تصمیم گیری های خرد و کلان اجتماعی شان، سالمندان محلی از اعراب ندارند و چه آنگاه که فرد سالخورده، چون خود را پیر می داند و پیری را مادر همه بیماری ها و ناتوانی ها، به هنگام بیماری از درمان خود غفلت می ورزد و دردناک تر آن هنگام که پزشکی، همه دردها را به پیری نسبت داده و از درمان ریشه ای و علمی بیماری های فرد سالمند، غافل می شود.
سالمندی پویا: مفهوم سالمندی از بعد روانی و روحی به معنی فرسودگی تدریجی روانی است که باعث می شود طراوت و شادابی ، عزم واراده ، اعتماد به نفس، جرات ریسک کردن ، احساس مفید بودن و تعلق داشتن کاهش می یابد . در واقع می توان گفت وقتی فرد احساس کند که دارای نقش اجتماعی نیست پیری روانی آغاز می شود . گذشت زمان برای فرد سالمند به سرعت در حرکت می باشد او خود را در پایان راه دانسته و مطرود از جامعه احساس می کند. او خسته ، زود رنج ، بهانه جو و افسرده است . به این دلیل مشکلات روانی به درجات مختلف و با فراوانی قابل ملاحظه ای در افراد سالمند مشاهده می شود. بهداشت روان نقش مهمی در کیفیت زندگی افراد خصوصا افراد سالمند بازی می کند که در ایران به آن توجه بیشتری لازم است گر چه سالمندی تغییراتی در بدن انسان پدید می آورد، ممکن است شیوه های زیستی که فرد در سال های پیشین داشته است را محدود نماید لذا سالمندی یک فرایند زیست شناختی است و نه بیماری . در دنیا واژه ای تحت عنوان سالمندی پویا مطرح است . یعنی با افزایش کمیت جمعیت سالمندی کیفیت زندگی آنها نیز مورد توجه قرار می گیرد. مولفه های مختلفی وجود دارند که بر روی سالمندی پویا اثر دارند از جمله مولفه های اقتصادی رفتاری شخصیتی محیط فیزیکی اجتماعی و بهداشتی که هر یک میتوانند اثرات مختلفی بر روی کیفیت زندگی سالمندان داشته باشند .
وظایف و نقش مددکار اجتماعی در قبال سالمندان
۱٫تکمیل فرم ارزیابی اولیه مدد کاری
۲٫مشاوره فردی، گروهی، جامعه ای
الف) با خود سالمند
ب) با تعدادی از سالمندان که مشکل مشابه دارند
۳٫مشاوره خانوادگی-نحوه برخورد با سالمند آموزش داده می شود
۴٫تکمیل فرم شرح حال سالمند (وضعیت اقتصادی-اجتماعی) اگر وضعیت اقتصادی بد بود به ارگانهای حمایتی شامل بهزیستی و کمیته امداد ارجاع می شوند.
۵٫ پیشگیری از آژیسم و هدایت سالمنان به سالمندی پویا
۶٫جذب خیر برای سالمندان
۷٫توزیع ارزاق مشارکتی از خیرین (انبار) به نیازمندان
۸٫عقد قرارداد با ارگانها – سازمان ها- بیمارستان ها