تاریخ مجهول جنگ

یکشنبه ۲۰ بهمن ۱۳۹۸  شماره ۱۲۲۹

تاریخ مجهول جنگ

نگاهی به فیلم «درخت گردو» آخرین ساخته «محمدحسین مهدویان» که در جشنواره فیلم فجر در اراک اکران شد

بهنام براتی
منتقد سینما

اگر بگوییم تاریخ معاصر پس از انقلاب اسلامی، پر از حوادث جگر سوزی است که مرور دوباره هر کدام قلب هر بازمانده ای را می خراشد، بیراه نگفته ایم. ایران در هفتم تیرماه سال ۱۳۶۶ اصابت ۴ بمب شیمیایی به شهرستان سردشت را به تماشا نشست. اتفاقی که در صف فاجعه بارترین حملات شیمیایی بعد از واقعه هیروشیما نام گذاری شد. جالب است که پس از بمباران سردشت در ۲۶ اسفند همان سال، حلبچه نیز همچون سردشت با بمباران شیمیایی که پیش از آن به تصرف نیروهای ایران در آمده بود مواجه شد، این بمباران با دستور صدام حسین برای انتقام از کردهای عراقی به خاطر ائتلاف با ایران، پنج هزار کشته و ده هزار مصدوم بر تن زخمی و رنجور کردها به جا گذاشت.
حالا محمد حسین مهدویان برای سی و هشتمین جشنواره فیلم فجر دست روی موضوع بمباران مظلومانه مردم سردشت گذاشته است. بمبارانی که هنوز پرونده نسل کشی آن در دادگاه لاهه مفتوح است. بدون در نظر داشتن این موضوع که آیا مهدویان توانسته تصویر درستی از این فاجعه تاریخی و مقصران مرگ اهالی سردشت را در فیلم خود نشـان دهد، بی پروا اقـــدام این کارگردان برای دست یازیدن به چنین موضوعی تحسینِ بی بدیلی را می طلبد.
البته مهدویان در ساخت فیلم از این وقایع تاریخی ید طولایی دارد و سه فیلم از چهار فیلم گذشته اش نیز به موضوعات تاریخ معاصر پهلو می زند. ماجرای نیمروز که به درگیری ها، ترورها و تقابل سازمان مجاهدین خلق با نظام جمهوری اسلامی در سال های آغازین دهه ۶۰ می پردازد و ادامه آن در فیلم «ماجرای نیمروز، رد خون». بخشی از کارنامه او در انتخاب موضوعات فیلم هایش از نقاط عطف تاریخ معاصر ایران است. فیلم «ایستاده در غبار» نیز که تحسین همگان را فارغ از نگاه مسلط کارگردان به موضوعِ مبهمِ محو شدن احمد متوسلیان می پرداخت، نشان از تسلط مهدویان در به تصویر کشیدن وقایع مجهول تاریخی دارد.
می توان فیلم درخت گردو را در دسته آثار قابل توجهی که هم توانسته از پس تکنیک سینمایی و هم درامی جذاب بربیاید، قرار بدهیم. فیلم «درخت گردو» علی رغم تمام محاسنی که دارد، لحظات گمشده فراوانی نیز در خود جای داده است. فاصله گذاری مابین آمد و شد های قادر (پیمان معادی) از سردشت به ارومیه، تبریز و تهران مخاطب را کمی گیج و منگ می کند. مثلا مـــا نمی دانیم دو کودک و همسر قادر چند روز پس از فاجعه بمباران جان می سپارند. فقط مرگ مالمال (پسر بزرگ قادر) را در میانه فیلم می بینیم. پس از منظر باور پذیری باید گفت فیلم درخت گردو لحظاتی را کم دارد و نمی توان بــرچسب مینیمالیستی بودن را به جای کمبودهایش به آن چسباند. شروع و پایان فیلم نیز می توانست با تامل بیشتری ساخته و پرداخته شود و نگاه سهل گونه مهدویان کمی تماشاگر را کنجکاو و آشفته می کند.
در مجموع نکته قابل توجه این فیلم منهای جدایی مهدویان پس از سه فیلم نسبتا موفق از یار دیرینه اش محمود رضوی، ترکیب مهران مدیری و پیمان معادی به همراه مینا ساداتی و معرفی مینو شریفی بازیگران اصلی فیلم، از جذابیت های غیرقابل انکار این اثر است. بی انصافی نیست اگر بگوییم مهدویان از پس نشان دادن لحظات دردناک عذاب و ضجه های مظلومانه کودکان و مردم ساده و بی حاشیه کرد نشین سردشت از لحظه اصابت بمب ها تا سخنرانی قادر در دادگاه لاهه به خوبی برآمده و بابه کارگیری درست طراحی صحنه و لباس، فیلم برداری و حتی انتخاب کادر فیلم (نسبت ۱ به ۱:۳۳) در کنار بازی خیره کننده پیمان معادی، آن روزها را واقعی تر از حد تصور تماشاگران به تصویر کشیده است. کارگردان در این فیلم لحظات کوتاهی را به نشان دادن لحظات حقیقی این فاجعه انسانی اختصاص داده است و این نکته می تواند در بهترین فیلم مردمی شدن «درخت گردو» در سی و هشتمین جشنواره فیلم فجر تاثیر عمیقی داشته باشد. با این وجود از یاد نبریم که ساخت فیلم های سینمایی همچون «درخت گردو» توانسته جوانان را نسبت به مطالعه تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران مشتاق کرده و همین رسالت برای مهدویان به عنوان هنرمند، شاید کافی باشد.