روزنامه وقایع استان مرکزی پایگاه رسمی اطلاع رسانی نشریه
دوشنبه ۲۱ آبان ۱۳۹۷ شماره ۹۷۲
***
رضاحیدری قاسم‌آبادی
نویسنده و مشاور
***
وقتی هوا ابری می‌شود تغییراتی در آسمان رخ می‌دهد. ابرها سیاه می‌شوند، صدای مهیبی از آن‌ها به گوش می‌رسد و آسمان دگرگون می‌شود. از روی این نشانه‌ها می‌توان فهمید تغییراتی رخ‌داده و یا قرار است اتفاقاتی بیافتد. حال یا باران می‌بارد، یا تگرگ و یا قضیه با چند رعدوبرق به پایان می‌رسد. ما انسان‌ها وقتی خشمگین می‌شویم شبیه ابرهای باران‌زا هستیم. ظاهر ما تغییر می‌کند و چهره‌مان برافروخته می‌شود. ممکن است خشم خود را با فریاد زدن تخلیه کنیم و یا آن را با یک رفتار پرخاشگرانه بروز دهیم. یک ضرب‌المثل ترکی هست که می‌گوید: «بولوت اولین آما یاغمین» اگر بخواهیم آن را معنی کنیم می‌شود: ابربشید ولی نبارید. این ضرب‌المثل بیانگر این نکته است که به هنگام عصبانیت نباید رفتار پرخاشگرانه‌ای از خود نشان دهیم مانند ابری که به شکل ابر باران‌زا درآمده اما بارانی را برای زمین نمی‌فرستد. درواقع در این ضرب‌المثل خشم به ابر و پرخاشگری به ماحصل ابر یا باران تشبیه شده که تشبیه زیبایی است. خشم یک نعمت خدادادی است و این نحوه‌ی استفاده ما از آن است که گاهی برایمان دردسرساز می‌شود.
همان‌طوری که همه میدانیم مدیریت خشم کاری ساده نیست و نیاز به تمرین و ممارست دارد. در ادبیات ما این مسئله به‌خوبی بیان‌شده است:
وقت خشم و وقت شهوت مرد کو
طالب مردی چنینم کو به کو
کو در این دو حال مردی در جهان
تا فدای او کنم امروز جان
این ابیات نشان می‌دهد کنترل و مدیریت خشم کار سختی بوده اما درعین‌حال نیز شدنی و دست‌یافتنی است چراکه اگر این‌گونه نبود خداوند در قران کریم ما را به آن دعوت نمی‌کرد (سوره آل‌عمران آیه ۱۳۴). پس راهی سخت در پیش داریم و باید برای رسیدن به آن تمام تلاش خود را بکنیم تابه لذت کنترل خشم دست‌یابیم.
خشم چیست؟
قبل از اینکه بخواهیم تکنیک‌هایی برای مدیریت خشم معرفی کنیم شاید بهتر باشد خشم را دقیق‌تر تعریف کنیم. شما می‌توانید از بنزین برای روشن کردن اتومبیل خود استفاده کنید، آنگاه با آن به محل کار خود بروید، خانواده را برای تفریح به گردش ببرید، به عیادت بیماران بروید و از این قبیل کارها؛ که همگی سبب می‌شود رفاه بیشتری را در زندگی تجربه کرده و لذت بیشتری از آن ببرید. همچنین می‌توانید این بنزین را برای به آتش کشیدن درختان مورداستفاده قرار داده و با این کار محیط‌زیست را تخریب کنید.
بنزین به‌خودی‌خود خوب و یا بد نیست و این شما هستید که با نحوه‌ی مصرف آن تعیین می‌کنید بنزین یک ماده مفید باشید یا غیرمفید. خشم نیز به همین صورت است. یک هیجان کاملاً طبیعی که در همه انسان‌ها وجود دارد. خشم نعمتی است که خداوند به ما هدیه کرده است تا به‌وسیله آن از خود و خانواده‌مان دفاع کنیم؛ اما زمانی که از این نعمت به‌خوبی استفاده نکنیم تبدیل به یک آسیب و تهدید جدی می‌شود و به ضررمان تمام می‌شود. خداوند در قرآن کریم به‌خوبی این مسئله را به ما تذکر داده به این صورت که درجایی فرموده بر کافران سخت بگیرید (سوره فتح آیه ۲۹) و درجایی نیز فرموده که خشم خود را فروببرید (سوره آل‌عمران آیه ۱۳۴). پس خشم مانند ابزاری است که در اختیار ماست و این نحوه‌ی استفاده ما از آن است که تعیین می‌کند مفید و سازنده باشد یا غیرمفید و مخرب.
خشم و پرخاشگری
عده‌ای خشم را با پرخاشگری اشتباه می‌گیرند. پرخاشگری یک نوع رفتار است اما خشم یک هیجان طبیعی است. ممکن است یک نفر از دست ما خشمگین شود اما این خشم را بروز ندهد اما گاهی نیز آن را بروز داده و پرخاشگری کند؛ حال این پرخاشگری یا به‌صورت کلامی است یا غیرکلامی. برخی پرخاشگری را رفتاری می‌دانند که به دیگران آسیب می‌رساند یا می‌تواند به دیگران آسیب برساند.
پرخاشگری ممکن است رفتــاری باشد مانند کتک زدن، شکستن، پرت کردن اشیاء و یا کلامی باشد مانند فریاد زدن، غرغر کردن، دشنام دادن و… . عده‌ای پرخاشگری را ذاتی می‌دانند به این معنا که یک نفر استعداد پرخاشگری دارد اما عده‌ای آن را نتیجه‌ی تربیت می‌دانند یعنی فرد آن را از خانواده و یا محیطی که در آن زندگی می‌کند می‌آموزد. تحقیقات نشان داده کودکانی که والدین پرخاشگر داشته باشند بیشتر از سایر کودکان پرخاشگری می‌کنند زیرا پرخاشگری را به‌عنوان یک رفتار از والدین خودآموخته‌اند.
مدیریت خشم
با توجه به تعریفی که از خشم ارائه دادیم چند نکته‌ای را هم برای پیشگیری و مدیریت خشم بیان می‌کنیم. توجه به این نکات می‌تواند به ما در مدیریت خشم کمک کند. یکی از مواردی که در پیشگیری از خشم و پرخاشگری بسیار مؤثر است مدل صحبت کردن ماست. برخی افراد در لابه‌لای صبحت های خود از واژه‌هایی استفاده می‌کنند که موجب توهین به دیگران و عصبانی کردن آنان می‌شود. بسیاری از این افراد واقعاً قصد توهین به دیگران را ندارند اما از روی عادت در صحبت کردن خود از واژه‌هایی استفاده می‌کنند که برای دیگران خوشایند نیست و به‌نوعی توهین به آنان محسوب می‌شود. بسیاری از درگیری‌های خیابانی به همین علت و صرفاً به خاطر یک حرف یا یک کلمه رخ داده است.
نکته بعدی اینکه سعی کنید به هنگام عصبانیت هیچ‌گونه تصمیم نگرفته و هیچ کاری انجام ندهید. زمانی که ما خشمگین می‌شویم به دلیل غلبه‌ی هیجانات معمولاً منطقی فکر نکرده و تصمیمات درستی نمی‌گیریم. پس بهتر است به هنگام عصبانیت حداقل برای چند ثانیه یا چند دقیقه هم که شده حرفی نزنیم، تصمیمی نگیریم و کاری انجام ندهیم. چقدر خوب می‌شود اگر تمرین کنیم تا به هنگام عصبانیت تا عدد ۱۰ بشماریم زیرا این کار سبب می‌شود زمان سپری شده و از شدت هیجان ما کاسته شود.
اقدام بعدی که به هنگام بروز عصبانیت باید انجام دهید این است که سعی کنید از محلی که در آن عصبانی شده‌اید خارج شوید. این کار از هیجانات شما کاسته و در آرام شدنتان به شما کمک می‌کند. دور شدن از محیطی که سبب عصبانیت شما شده در کاستن از میزان خشم مؤثر است. این محیط می‌توان محل کار شما، اتومبیل شما و حتی منزل شما باشد. خارج شدن از محیطی که سبب عصبانیت شده در پیشگیری از بروز رفتارهای پرخاشگرانه بسیار تأثیرگذار است.
نکته دیگر اینکه با پرخاشگری شاید برای لحظه‌ای احساس سبکی به شما دست دهد اما قطعاً در آینده از کار خود پشیمان خواهید شد. پس چه‌بهتر که سعی کنید پرخاشگری را در نطفه خفه کنید و از بروز آن پیشگیری کنید. با خودتان تعهد کنید که تحت هیچ شرایطی از کوره درنروید و پرخاشگری نکنید. عده‌ی معتقداند که جواب مشت را باید با مشت داد اما این یک تصمیم هیجانی است که معمولاً سبب پشیمانی افراد می‌شود.
از اقدامات دیگر در پیشگیری از خشم و پرخاشگری که از توصیه‌های دینی هم می‌باشد اینکه عفو و بخشش را در برنامه خود قرار دهیم. رفتاری که از یک نفر سرزده و برای ما قابل‌قبول نیست ممکن است واقعاً عمدی نبوده و کاملاً سهوی رخ داده باشد. بخشیدن دیگران به شما در رسیدن به آرامش کمک بسیاری می‌کند. البته این بخشش باید از روی قدرت باشد نه از روی ضعف و ناتوانی.
نکته آخر هم اینکه هیچ‌گاه رفتارهای دیگران را قضاوت نکنید. قضاوت کردن یکی دیگر از کارهایی است که موجب عصبانی شدن ما می‌شود زیرا رفتار دیگران را مورد قضاوت قرار داده و آن‌ها را محکوم می‌کنیم. درصورتی‌که واقعاً علت اصلی رفتار دیگران که سبب عصبانیت ما شده برایمان مشخص نیست. بسیاری از درگیری‌ها و پرخاشگری‌ها از یک سوءتفاهم ساده که از قضاوت کردن ناشی شده است آغاز می‌شود.
