روزنامه وقایع استان مرکزی پایگاه رسمی اطلاع رسانی نشریه
دوشنبه ۳ اردی بهشت ۱۳۹۷ شماره ۸۲۴
***
وقایع استان
سمیه انصاری فر
***
در دنیایی که دانشمندان، قهرمانان و اسطوره ها متعلق به یک عده خاص نیستند و اثرات حضور و کارشان فراتر از مرزهای جغرافیایی است، همچنان این خواست وجود دارد که بخشی از این اسطوره ها هم نسل و هم قبیله ما باشند زیرا بخشی از هویت قومی و ملی ما هستند که با آن به دنیا وارد می شویم بنابراین مفاخر یک ملت رابطه ای مستقیم با هویت و خودباوری فرهنگی آن ملت در فرایند جهانی سازی دارند.
البته زمانی می توانیم به چنین پشتوانه ای مفتخر باشیم که آن ها را به خوبی بشناسیم و تنها نامی از آن ها لقلقه زبانمان نباشد. استان مرکــزی مهد مفاخر است این را بارها و بارها شنیده ایم و همیشه صحبت است که اهالی این استان از گذشته تاکنون تاثیر زیادی بر جامعه ایرانی و تاریخ، علمی، انقلابی، دینی، فرهنگی و هنری جامعه داشتند و بیشترین مفاخر و مشاهیر را به کشور معرفی کرده اند. مفاخر که منشا اتفاق ها، تصمیمات و تغییرهای زیاد در جامعه ایرانی بوده اند؛ ولی چقدر این مفاخر را می شناسیم و یا تلاش شده است که به ما شناسانده شوند.
نام خاندان قریب بعنوان یکی از تاثیرگذارترین خاندان ها در بخش های علمی و ادبی کشور ما همیشه بوده و هست و از مفاخر بنام این استان هستند. « عبدالعظیم قریب» یکی از این مفاخر است او را «پدر دستور زبان فارسی» می نامند. او مولف بسیار از کتاب های درسی بوده است ولی بدون شک بسیاری از ما تنها نامی از او شنیده ایم و از جزئیات فعالیت های او بی خبر هستیم.
در کتاب «نامداران اراک» که مولف و گردآورنده ابتدایی آن «حسن صدیق» بوده و توسط «محمدرضا محتاط» تصحیح و ویرایش شده در مورد «عبدالعظیم قریب» آمده است: «میرزا عبدالعظیم قریب گرکانی از ادبا و فضلای ایران و استاد دانشگاه تهران در سال ۱۳۴۴شمسی درگذشت. وی عضو فرهنگستان ایران بود و تالیفات زیادی از خود باقی گذاشته است. قریب فرزند آقا میرزا علی سررشته دار گرکانی بود. کتاب های زیر از تالیفات اوست: قواعد فارسی (صرف و نحو فارسی) در سه جلد، دستور زبان فارسی بهمراهی چهار استاد دیگر در دو جلد، بدایه الادب و قواید الادب در شش جلد، کتاب املا در سه جلد، کتاب فارسی برای دبیرستان ها در سه جلد، تصحیح و چاپ کلیله و دمنه، تصحیح و چاپ بوستان و گلستان سعدی و تصحیح و چاپ تاریخ برامکه از اوست. قریب گاهی شعر نیز می سروده است.»
اهمیت میرزا عبدالعظیم قریب از این باب است که تلاش ها و تالیفات او در تدوین دستور زبان فارسی موثر بوده است. عنوان «پدر دستور زبان فارسی» بهترین انتخاب برای وی است. ۵۸ سال تدریس در این حوزه و تدوین قواعد زبان فارسی به سبک دستورهای زبان اروپایی و تالیف کتاب دستور زبان فارسی را در چهار جلد از اقدامات او در این مسیر بود.
طبق برخی از منابع امروز یعنی سوم اردیبهشت روز تولد اوست. یکی از منابعی که می توان در آن به ابعاد مختلف زندگی این دانشمند و ادیب آشنا شد. کتاب «نگاهی به شخصیت و زندگی و آثار استاد عبدالعظیم قریب گرکانی» به قلم «غلامعلی ولاشجردی فراهانی» پژوهشگر و مردم شناس است در بخشی از این کتاب با عنوان نگاهی به زندگی قریب آمده است: «آقای عبدالعظیم قریب در نیمه شب پانزدهم رمضان ۱۲۹۶ قمری یعنی به حساب قمری ۶۹ سال و ۹ ماه و ۱۶ روز( تا روز جشن ۳ اردیبهشت ماه ۱۳۲۶ ) در گرگان از توابع اراک به جهان آمده است. پدرش میرزا علی از دانشمندان سرزمین خود بود و آقای قریب کرارا این اندرز بزرگ را از زبان به یاد آورده است: « شما بروید چیزی یاد بگیرید اگر چیزی شدید شدید و اگر نشدید پیش نفس خود شرمنده نیستید.» مادرش نیز زنی درس خوانده بوده است در آن زمان مخصوصا در نواحی دوردست بسیار کم اتفاق می‌افتاد که زنی روزگار را به درس و بحث گذرانده باشد.»
جدای از خانواده اهل علم و ادب اساتید استاد قریب نیز در مسیر پرورش فکری او بسیار موثر بودند. درکتاب مذکور در خصوص تحصیل و استادان وی آمده است: «آقای قریب نخست در همان روستای زادگاه خود از خردسالی به کسب دانش آغاز کرده و نخست نزد پدر مقدمات را فرا گرفته است و سپس در ۱۳۱۲ قمری به تهران آمده و از برادر مهترش که دانشمندی کامل بود در زبان تازی و ریاضیات دست داشت و در ۲۹ سالگی فرمان یافت این دو رشته را آموخت و در مدارس مختلف تهران یعنی در همان «مدارس قدیمه» که پیش از این اشاره شد.»
ولاشجردی در این بخش اشاره دارد «شرح تلخیص المفتاح معروف به مطول» تالیف «سعدالدین مسعود بن عمر عبدالله تفتازانی هروی»، کتاب «فواید الصمدیه و کتاب الهجه المرضیه فی شرح الالفیه» تالیف «جلال الدین ابوالفضل عبدالرحمن بن کمال الدین ابی بکر سیوطی»، «خلاصه الحساب» تالیف «شیخ بهایی» و «تحریر اقلیدس» تالیف «خواجه نصیالدین محمد طوسی» از جمله کتاب هایی است که او فراگرفته است. قریب زبان فرانسوی را نیز از معلم فرانسوی دارالفنون در همان جوانی می آموزد. او در سال ۱۳۱۷ قمری وارد خدمت معارف اصطلاحات زبان و فرهنگ اصطلاحات روزگار شده است.
«سعید نفیسی» نویسنده، دانش پژوه و شاعر یکی از شاگردان او بوده است و در پانوشت همین کتاب به نقل از او آمده است: « پس از آنکه برای تکمیل دانش مرا به اروپا فرستادند، تاکنون که کمتر روز و شبی گذشته است که با کاغذی و یا قلمی دیدار تازه نکرده باشم در جدی ترین موارد درس و بحث و تالیف و تحقیق و تتبع همواره یکی از استوارترین سرمشق های و زنده ترین راهنمایان من سیمای نجیب همین آموزگار بزرگوار روزهای کودکی بوده است. از روزی که وارد زندگی علمی ایران شده ام چه در آموزشگاه هایی که افتخار تدریس در آن ها را داشته ام و چه در انجمن ها و مجامع علمی و ادبی و این روزها بیشتر در دانشکده ادبیات و فرهنگستان ایران همواره از همنشینی با این استاد که گذشت روزگار مرا سرانجام از همکاری با او بهره جویی کرد. شاید بیش از شاگردان دیگرش به دیدار دلفزایش کامیاب می شوم و شاید بر من بیش از دیگران روا باشد که این بزرگ مرد را بستایم.»
همچنین در کتاب غلامعلی ولاشجردی فراهانی در مورد تالیفات این استاد آمده است: مهمترین کاری که استاد قریب در پنجاه سال کار علمی خود کرده تالیف یک دوره شامل پنج مجلد از «دستور زبان فارسی» است که چهارم مجلد آن کرارا چاپ و از رایج ترین کتاب های درسی ایران بوده است.
از سال ۱۳۲۶ تا ۱۳۲۹ قمری آقای قریب در مدرسه ایران و آلمان تدریس فارسی را به عهده داشته است و شاهد روش تدریس زبان آلمانی و زبان فرانسه به وسیله آموزگاران آلمانی آن مدرسه بوده و کتاب‌های را که اروپاییان برای آموزش زبان خود به نوآموزان فراهم کرده اند می نگریسته طبق و ذوق او برانگیخته شده و درصدد برآمده از کتاب شامل قواعد زبان فارسی فراهم کند
دیگر از کارهای سودمند وی شش مجلد کتاب «فرایدالادب» شامل منتخب نظم و نثر فارسی برای نوآموزان است که آن نیز یگانه کتاب درسی دبستان های ما بود و با آنکه بسیاری از بی وقوفان و دانانمایان تقلیدهای گوناگون از آن کرده و حتــی کتاب های ساختگی خویش را نامی گذاشته اند که به همان کلمه ادب ختم می‌شود باز نتوانستند بازار آن کتاب را کساد کنند و سال های سال دختران و پسران کشور ما « فراید الادب» مانوس ترین کتابشان بود.
به جز این دو رشته کتاب درسی بسیار معروف آقای قریب مولفات دیگری دارد از آن جمله است «کتاب الاملا» در سه مجلد که دو مجلد آن چاپ شده است، « بدایه الادب»، « کتاب البدایع»، « سخنان شیوا».
دیگر از کارهای مهم وی تصحیح و چاپ متون مهم و معتبر زبان فارسی است از آن جمله تاریخ برمکیان از قدیم ترین متن های زبان ما به شمار تواند آمد و آن را را با مقدمه بسیار دقیق و استادانه که خود کتاب جداگانه است انتشار داده اند. تصحیح کتاب گلستان سعدی، «ترجمه کلیله و دمنه ابوالمعالی نصرالله بن عبدالحمید شیرازی» نیز زنده کرده اوست و چاپ های متعددی بر معتبرترین نسخه های کهن و توام با مقدمه ها و حواشی عالمانه است نه تنها دانش‌آموزان را از هر شایبه ای مصون می دارد. بلکه مطمئن ترین های چاپ های دو کتاب اساسی و مهم زبان فارسی به شمار تواند رفت. گلستان تصحیح شده آقای قریب تا سال ۱۳۲۶ سه بار و کلیله و دمنه او تا کنون چهار بار چاپ شده است. گذشته از آن آقای قریب در تالیف و تدوین کتاب‌های فارسی که وزارت فرهنگ برای دبیرستان ها فراهم کرده است موثرترین شرکت و بالاترین سهم علمی و عملی را داشته است.
مقالات محققانه آقای قریب هم جای خاص در ادبیات فارسی دارد و مخصوصا در مقاله مهمش واقعه ای در تاریخ ادبیات ایران به شمار تواند رفت نخست مقالاتی که در «مجله فروغ تربیت» درباره نخستین شاعران زبان فارسی نوشته و دیگرش رشته مقالاتی که در «مجله آموزش و پرورش» درباره یوسف و زلخیای منسوب به فردوسی و معتبر نبودن این انتساب انتشار داده است.»
این ادیب برجسته و استاد توانای ادب فارسی سرانجام در سوم فروردین ۱۳۴۴ شمسی در ۸۶ سالگی در تهران درگذشت و به سرای جاوید شتافت.
