سه شنبه ۲۴ خرداد ۱۴۰۱  شماره ۱۵۶۸

موسیقی برای تزئین فیلم نیست!

فاطمه چاپاری

در این مطلب به بهانه تولد بابک بیات که در میان آهنگسازان ایرانی در حوزه موسیقی فیلم صاحب سبک است، ضمن یادی از آثار شاخص او در موسیقی فیلم، به معرفی این ژانر از موسیقی پرداخته ایم و سعی داشته ایم با آوردن نمونه هایی از شاهکارهای سینمایی جهان به آشکار کردن ارتباط تنگاتنگی که بین موسیقی و سینما در طی سال ها شکل گرفته بپردازیم. امروز رشته های مختلف هنری هم چون دیگر موضوعات در شکل کلاسیک خود حرکت نمی کنند و چنان از هم متاثر هستند که می توان گفت افت و خیز در تاریخ سینمای کشور نقطه عطفی در جریان موسیقی فیلم موجب شده که روزی بابک بیات با کارهای برجسته خود به نحوی آن را قوت بخشیده بود و امروز شاهد افول آن هستیم.
۲۳خرداد ماه مصادف است با تولد بابک بیات یکی از آهنگسازان برجسته کشور که کارهای شاخصی در حوزه موسیقی فیلم رقم زده است. وی که اصالتا اهل شهرستان مامونیه در استان مرکزی است پس از انقلاب، موسیقی فیلم را با آهنگسازی فیلم یزدگرد بهرام بیضایی آغاز کرده است و در مدت فعالیت خود موسیقی های شاخصی را برای فیلم ها و سریال های مختلف ایرانی نوشته است. بابک بیات ۵ آذر سال ۱۳۸۵ به علت نارسایی کبدی در بیمارستان ایرانمهر تهران درگذشت.
وی در طول زندگی خود ۱۲ بار در جشنواره فیلم فجز نامزد شد و توانست در سال ۱۳۶۹برای موسیقی فیلم جایزه سیمرغ بلورین فجر را برای فیلم عروس دریافت کند و برای بار دوم در سال ۱۳۷۵ سیمرغ بهترین موسیقی فیلم را برای فیلم‌های سرزمین خورشید و مردی شبیه باران در یافت کرده است.
این آهنگسار و نوازنده ترانه های بسیاری را در موسیقی پاپ کارکرده است و همچنین ساخت موزیک متن شعرخوانی های نیما و شاملو را نیز در کارنامه خود دارد اما اهالی موسیقی در ایران او را در حوزه موسیقی فیلم صاحب سبک می دانند.
بابک بیات موسیقی آثار سینمایی بسیاری را ساخته و با فیلمسازان بزرگی چون بهرام بیضایی همکاری های بسیاری داشته شاید وقتی دیگر و مسافران ساخته‌های بهرام بیضایی، سریال سلطان و شبان، کشتی آنجلیکا، عروس، پرده آخر، طلسم، مرسدس، جهان پهلوان تختی، دست‌های آلوده، اتوبوس، قرمز، دو زن، شیدا از جمله کار های اولیه او به شمار می رود و به طور کلی ساخت موسیقی فیلم حدود ۹۰ فیلم سینمایی و سریال ولایت عشق را در کارنامه خود دارد.
موسیقی فیلم یک ژانر مشخص در سینما به شمار می رود و انواع موسیقی کلاسیک و سبک هـای مدرن تری چون جاز و پاپ و.. را در برمی گیرد و همزمان با تاریخ شکل گیری سینما متولد شده و رشد یافته است، این نوع از موسیقی تصویرسازی برای مخاطب را به همراه دارد و بر اساس نوع فیلم، دراماتیزه کردن در وجوه مختلف را نیز شامل می شود. گذشته از نمونه های بی شمار شاهکار موسیقی در دنیای فیلم که علاقمندان این حوزه با آن ناآشنا نیستند و از همین رو از پرداختن به آن اجتناب می کنیم، می توان گفت امروز چارچوب های خاصی در زمینه موزیک متن فیلم وجود ندارد، برای نمونه ژان لوک گدار فیلمساز موج نوی فرانسه در فیلم های خود با تلفیق صداهایی که در روزمره می شونیم مثل صدای رفت و آمد در خیابان یا صدای جریان آب در رودخانه و جابجایی دیالوگ ها و یا استفاده از صداهایی بدون تصویر بر پرده سیاه سینما و گاها همراه ساختن این صداها با یک قطعه موسیقی به خوبی نشان داده است که می توان درصداسازی در فیلم پا را از قواعد کلاسیک فراتر گذاشت. یا تارانتینو در فیلم پالپ فیکشن از ترکیب چند موسیقی عامه پسند و محبوب در بین مردم امریکا برای موسیقی فیلم خود استفاده کرده است.
با اینکه موسیقی فیلم در آثار شاخص سینمایی جهان در شکل های خلاقانه ای دنبال می شود اما این روزها می بینیم که در فیلم های ایرانی مفهوم موسیقی فیلم به تقلیل یافته ترین شکل ممکن دنبال می شود. موزیک متن به یک چیز تزئینی تبدیل شده و دربسیاری از فیلم های سینمایی یا سریال های ایرانی شکل ملودرام به خود می گیرد و صرفا در راستای تحریک عواطف و هیجانات مخاطب به کار گرفته می شود. روزی بابک بیات قدم های اول در موسیقی فیلم در کشور را محکم برداشت و پس از چندی توانست در این حوزه صاحب سبک شود اما باید دید چرا در این مدت هیچ یک از آهنگسازان کشور راهی را که او بنیان نهاد پی نگرفته اند و اهالی موسیقی ایران نتوانسته اند در این عرصه جریان سازی کنند؟ سوالی که پاسخ به آن بی ارتباط با وضعیت امروز سینمای ایران نیست.
در پایان باید بگویم که نگارنده، در پرداخت متن هرگز از جایگاه صاحب نظرانه در حوزه موسیقی و به ویژه ژانر موسیقی فیلم برنیامده و هر آنچه نوشته شده نقد و نظری شخصی از سوی یک علاقمند به این عرصه هنری است.