یکشنبه ۲۹ خرداد ۱۴۰۱   شماره ۱۵۷۱

نه به تخریب خاک

نورآفاق یوسفی راد: در حال حاضر بیابان زایی به عنوان یک معضل گریبانگیر در بسیاری از کشورهای جهان به ویژه کشورهای در حال توسعه بوده که نتیجه این فرآیند باعث از بین رفتن منابع تجدید شـــونده می باشد. بیابان زایی شامل فرآیندهایی است که در نتیجه عوامل طبیعی و عملکرد نادرست انسان ایجاد شده و عبارت است از کاهش استعداد اراضی در اثر یک یا ترکیبی از فرآیندها، از قبیل فرسایش بادی، فرسایش آبی، تخریب پوشش گیاهی، تخریب منابع آب، ماندابی شدن، شور شدن و قلیایی شدن خاک و … که توسط عوامل محیطی یا انسانی شدت می گیرد. این گزارش راهکارهای لازم در زمینه کنترل این معضل را بررسی وپیشنهادهایی ارائه می نماید.
به گزارش روزنامه وقایع استان، بیابان‌زایی یا تخریب سرزمین در مناطق خشک، نیمه خشک و خشک نیمه مرطوب از جمله مشکلات پیش روی بشر در قرن حاضر محسوب شده و کمبود بارندگی و پراکنش نامنظم زمانی و مکانی آن، بهره برداری بی رویه از آب‌های زیرزمینی، خشکسالی‌های پی در پی، بهره برداری غیر اصولی از معادن موجود در این مناطق و… منجر به فرسایش و تشدید بیابان‌زایی می‌شود. عمدتا بیابان‌زایی به واسطه فعالیت‌های انسانی و تغییرات آب‌وهوایی ایجاد شده و در نهایت فروپاشی زمین را در پی دارد. ۱۷ ژوئن به عنوان روز جهانی مبارزه با بیابان زایی در سراسر جهان نام گذاری شده است و دغدغه مندان این حوزه این روز را در کشورهای مختلف گرامی می‌دارند.‌ بیابان‌زایی ناشی از خشکسالی‌ها و قحطی‌های شدید در اواخر دهه ۱۹۶۰ و اوایل ۱۹۷۰، به عنوان یکی از معضلات کشورهای توسعه نیافته در سطح بین‌المللی مطرح شد و در نهایت ۱۷ ژوئن ۱۹۹۴ پس از تدوین نهایی کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی، از سوی سازمان ملل روز جهانی مبارزه با بیابان‌زایی نام گرفت.

هدف روز جهانی مقابله با بیابان‌زایی
روز جهانی مبارزه با بیابان‌زایی و خشکسالی برای ارتقا آگاهی عمومی از تلاش‌های بین‌المللی در جهت مقابله با بیابان‌زایی نامگذاری شده است.

تاریخ روز جهانی مقابله با بیابان زایی
۱۷ ژوئن هر سال روز جهانی مقابله با بیابان زایی است، امسال ۱۷ ژوئن ۲۰۲۲ با ۲۷ خرداد ۱۴۰۱ برابر است.

بیابان چیست؟
بیابان یک بیوم (سرزمین) یا یک‌نوع اکوسیستم است که به‌طور طبیعی در زمره‌ی بیوم‌های کلان کره‌ی زمین به شمار می‌آید. بیابان به سرزمین‌های خشک و کم‌باران در جغرافیای کره زمین گفته می‌شود و به خاطر بارندگی سالیانه کم دارای پوشش گیاهی کمی است. طبق تعاریف، بیابان به سرزمینی گفته می‌شود که در مناطق خشک و نیمه خشک یا نیمه مرطوب واقع شده و پوشش گیاهی مناسبی ندارد، در قرن اخیر هم با توجه به شرایط کنونی جهان به ویژه انقلاب صنعتی و افزایش جمعیت، استفاده بشر از منابع شدت گرفته و زمین به عنوان اولین و راحت‌ترین منبع همواره از گزند تخریب در امان نبوده بنابراین انسان با تخریب زیستگاه و پوشش گیاهی و گونه‌های جنگلی و مرتعی، آن را برای زندگی و توسعه صنعتی فراهم کرد. از سوی دیگر پیش از توسعه صنعتی، در بخش کشاورزی نیز این اتفاق افتاده بود و نیاز روز افزون بشر به غذا در کنار بی توجهی و ناتوانی برخی جوامع برای تامین نیازهای خود موجب شدکه استفاده از سطح روز به روز بیشتر شود و برای ارتزاق بیشتر گاهی شاهد سودجویی هایی نیز باشیم و این رویه زمینه را برای تغییر در سطح زمین و عرصه ها فراهم کرد. بعد از تامین زمین و فضای مورد نیاز، آب لازمه فعالیت و شروع کار است که در این راستا دست اندازی به منابع زیر زمینی و برداشت بی رویه آب بدون توجه به توان اکولوژیکی و سرزمینی، خسارت های جبران ناپذیری را به زمین وارد می کند. هر چند این برداشت ها خزنده صورت می گیرد ولی بازخورد آن کوبنده است یعنی خسارت و آسیب آن زمان آشکـار می شود که نمی توان در لحظه به آن پاسخ داده و مشکل را رفع کرد. منظور از بیابان زایی از بین بردن بیابان ها نیست زیرا این مناطق مانند دیگر بوم های طبیعی حاصل فعالیت های گیاهان و جانوران و دیگر موجودات زنده تحت شرایط آب و هوایی خاص بوجود آمده است.

بیابان‌های ایران
فلات مرکزی ایران یکی از معروفترین مناطق خشک جهان محسوب می‌شود. این کشور با مساحت ۱/۶۵ میلیون کیلومتر مربع در جنوب غربی آسیا و در نوار خشک جهان قرار گرفته‌است. حدود ۸۰٪ از کل سرزمین ایران از آب و هوای خشک و نیمه خشک برخوردار است و به این ترتیب در معرض خطر فرایند پیشروی بیابان ها قرار دارد. کویر لوت و دشت کویر از بیابان‌های اصلی و بزرگ ایران‌اند.

ریزش باران
میانگین سالانه ریزش باران در بیابان‌های ایران کمتر از ۵۰ میلی‌متر می‌باشد و میانگین سالانه ریزش باران در کل کشور به ۳۲۰ میلی‌متر در سال می‌رسد. بیابان‌ها و مناطق بیابانی بر روی هم ۳۴ میلیون هکتار از اراضی ایران را دربر می‌گیرند و ۱۲ میلیون هکتار نیز ماسه‌ای بوده یا از شن و ریگ روان پوشیده شده‌است. بارندگی در ایران یک سوم میانگین بارندگی است درحالی‌که به دلیل قرارگرفتن بر روی کمربند خشکی جهان تبخیر آب ۳ برابر میانگین جهانی است.

بیابان‌زایی چیست؟
بیابان‌زایی (Desertification) پدیده‌ای است که در اثر عملکرد نادرست انسان در طبیعت پدید می‌آید. بیابان‌زایی یکی از شیوه‌های تخریب خاک در مناطق خشک، نیمه خشک و کم رطوبت است که بر اثر عوامل مختلف از جمله تغییر آب و هوا و فعالیت‌های انسانی اتفاق می‌افتد. به تمامی روش های جلوگیری از خشک و بیابانی شدن آن مناطق از زمین (مناطق خشک، نیمه خشک، نیمه مرطوب) که انسان ها با فعالیت های خود موجب تخریب آن می شود، می گویند. در سال ۱۹۹۲ در آفریقا پدیده بیابان زایی درکنفرانس سران ریود به طور جدی مطرح شد که این موضوع به تاسیس کنواسیون جهانی بیابان زدایی UNCCD که زیر مجموعه ای از سازمان ملل متحد مطرح شد، انجامید. دوسال بعد یعنی در سال ۱۹۹۴ سازمان ملل متحد، ۱۷ ژوئن را روز جهانی بیابان زایی اعلام کــرد و علت نام گذاری آن، بالا بردن سطح آگاهی مردم در مورد این موضوع و دنبال کردن برنامه های کنوانسیون بود. در کنوانسیون جهانی UNCCD، برنامه راهبردی برای سال های ۲۰۱۸ تا۲۰۳۰ تعیین و تنظیم شد. در این برنامه به بهینه ساختن تعهدات جهانی کامل و جامع طبق دستور العمل سال ۲۰۳۰ در راستای توسعه پایدار که هدف آن بهره وری بیشتر و بهتر از زمین های تخریب شده و کنترل زمین لرزه ها است، پرداخته اند. همچنین جلوگیری از اثرات زیان بار خشکسالی برای آن دسته از جمعیت هایی که آسیب پذیراند و بهبود بخشیدن شرایط زندگی ۱.۳ میلیارد جمعیت زمین در این قرار داد جهانی در نظر گرفته شده است که مهمترین هدف این تعهد نامه بشمار می آید. موضوع بیابان زایی به اندازه ای دارای اهمیت بوده و است که در مارس سال ۲۰۰۵ در یک فراخوان، سازمان ملل از همه افرادی که علاقه به همکاری داشتند درخواست طرحی برای نماد و آرم کنوانسیون کردند تا در ۱۷ ژوئن روز جهانی بیابان زایی سال ۲۰۰۶ بهترین آن ها را برگزینند. برای این آرم و نماد، ۳ عنصر اصلی، درخت که همانند یک سقف روی آرم قرار گرفته بود، خورشید که نمادی از زندگی و گرما است و تپه های رنگی نمادی از زمین، در طرح کریشن موری موتو وجود داشت که در نهایت بهترین گزینه انتخاب شد. آرم و نماد فعلی کنوانسیون بیابان زدایی این طرح نیست اما شباهت نزدیکی با طرح کریشن موری موتو دارد. وجود درختان در این آرم به مثابه محافظت از زمین، آسمانی با رنگ روشن که گرمابخش خاصی برای زمین است و تصویر زمین با رنگ های سبز و قهوه ای از مهمترین شباهت های این آرم با طرح ارائه شده به شمار می آید. مناطق پنج گانه که تحت نظارت قرار داد UNCCD قرار دارند عبارت اند از آسیا، آفریقا، آمریکای لاتین و کارائیب، اروپای مرکزی و شرقی و دریای مدیترانه، که کشورهایی که در این مناطق قرار دارند با همکاری و هماهنگی یکدیگر به برنامه ریـزی و اجرای آن در سطـــح ملی می پردازند. بزرگترین برنامه ریزی بیابان زدایی در کشور چین و بیابانی به نام کوبکی اجرا شده است. این پروژه که توسط یک پیمانکار خصوصی و حمایت دولت چین اداره می شد درمدت ۳۰ سال تقریبا ۶۰۰۰ کیلومتر مربع از بیابان کوبکی را بیابان زدایی کرده اند واین پروژه درسال ۲۰۱۳ جایزه کنوانسیون مبارزه با بیابان زدایی را به خود اختصاص داد.
یکی از فواید اصلی این طرح راه اندازی سلول های خورشیدی است که در نیروگاه خورشیدی کوبکی ۱۰۰۰ مگاوات برق تولید می شود. همچنین باعث رونق صنعت گردشگری و سفر توریست ها در این منطقه شده است. بخش برنامه ریزی محیط زیست در سازمان ملل برای اجرای یک پروژه همانند بیابان کوبکی که بیابان زدایی واقعی انجام شود در حدود ۱.۸ میلیارد دلارسرمایه در مدت ۵۰ سال نیاز دارد.
از آنجایی که ایران سومین کشوری بود که به کنوانسیون بیابان زدایی ملحق شد، تلاش های فراوانی برای جلوگیری از بیابان زایی در ایران انجام گرفته است که از دهه ۲۰ شمسی در سبزوار و خوزستان شروع شده و تا سال ۸۸ خورشیدی، نزدیک به یک میلیون هکتار به جنگل های دست کاشت از نوع گونه های مقاوم با شرایط آب و هوایی گرم و خشک در ایران تبدیل شده است که نقش مهمی درمحافظت از شهرها و روستاها، فراهم کردن علوفه مورد نیاز حیوانات و تولید چوب، کاهش آلودگی و… داشته است و ۲۷ خرداد را روز جهانی مقابله با بیابان زایی نامیده اند.

بیابان‌زایی چگونه اتفاق می‌افتد؟
عوامل متعددی چون بهره برداری نادرست از زمین‌های کشاورزی، استفاده‌ی افراطی از کود و سموم شیمیایی، شخم اراضی در جهت شیب، بهره برداری بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی که منجر به شوری آب و درنهایت شوری خاک می‌شود، چرای مفرط و بیش از ظرفیت از مراتع، بهره برداری‌های بی‌رویه از جنگل‌ها و جنگل‌تراشی ، تبدیل ناب‌خردانه اراضی منابع ملی به کشاورزی، ویلاسازی و سایر ساخت‌ها

پیامدهای بیابان‌زایی
پیشروی بیابان‌ها زندگی بیش از ۲۵۰ میلیون نفر را در سراسر جهان مستقیماً تحت تأثیر قرار داده و در عین حال زندگی قریب یک میلیون نفر را در بیش از صد کشور به مخاطره می‌اندازد. بیابان‌زایی منجر به گسترش فقر در مناطق مختلف شده و همچنین منجر به تخریب بالغ بر ۳/۳ میلیارد هکتار از مراتع جهان می‌شود که ۷۳ درصد تمامی مراتع را تشکیل داده و ظرفیت و قابلیت بسیار بالایی برای انسان و دام دارد. کاهش حاصل‌خیزی خاک و افت ساختار آن در بیش از ۴۷ درصد مناطق خشک، شامل زمین‌های دیم وابسته به باران و تخریب زمین‌های زیرکشت آبی که بیش از ۳۰ درصد مناطق پرجمعیت سرزمین‌های خشک را دربرمی گیرد از دیگر صدمات بیابان‌زایی است. نابودی پوشش گیاهی جنگلی و مرتعی و بی‌دفاع گذاشتن خاک در مواجهه با سیلاب و باد منجر به افزایش شدید فرسایش آبی و بادی می‌شود. افزایش سیل‌های مخرب و طوفان‌های شدید حاصل شیوه‌های نادرست بهره برداری از طبیعت است.

خشکی‌ها و بیابان‌های ایران
ایران با ۱.۲ درصد خشکی‌های جهان، ۲.۴ درصد پدیده‌های بیابانی فاقد پوشش و ۳.۰۸ درصد مناطق بیابانی جهان را در خود جای داده است. ۶۱ درصد از مساحت کشور در اقلیم خشک و فرا خشک قرار دارد که ۳.۱ برابر درصد جهانی (۱۹.۶ درصد) است. اگر چه ۳۲.۵ میلیون هکتار از اراضی کشور در وضعیت بیابانی قرار دارد، اما در تقسیم بندی‌های اکوسیستمی، ۴۳.۷ میلیون هکتار آن در زمره اکوسیستم بیابانی است. ۲۰ میلیون هکتار از اکوسیستم بیابان تحت تأثیر فرسایش بادی است. از این مقدار ۶.۴ میلیون هکتار در محدوده کانون‌های بحرانی است که در ۱۸۲ منطقه، ۹۷ شهرستان و ۱۸ استان کشور پراکنده است. چنین شرایطی باعث شده که بیش از ۲۰ درصد مساحت کشور را اراضی بیابانی تشکیل دهند. کویر لوت و دشت کویر از بیابان‌های طبیعی اصلی و بزرگ ایران‌اند.

بیابان‌زایی در ایران
در مناطق خشک و فرا خشک ایران با توجه به شرایط اقلیمی و همچنین عوامل انسانی بیابان زا از قبیل افزایش جمعیت، چرای مفرط، برداشت بی رویه از سفره‌های آب زیرزمینی، آلودگی آب‌های زیرزمینی از طریق پساب‌های صنعتی، شهری و کشاورزی، تغییر کاربری اراضی، برداشت غیر معادن سطحی، مدیریت نامناسب مراتع و مدیریت غیر اصولی اراضی کشاورزی، پدیده بیابان‌زایی رشد فزاینده ای دارد.
از سوی دیگر پیش از توسعه صنعتی، در بخش کشاورزی نیز این اتفاق افتاده بود و نیاز روز افزون بشر به غذا در کنار بی توجهی و ناتوانی برخی جوامع برای تامین نیازهای خود موجب شدکه استفاده از «سطح» روز به روز بیشتر شود و برای ارتزاق بیشتر گاهی شاهد سودجویی هایی نیز باشیم و این رویه زمینه را برای تغییر در سطح زمین و عرصه ها فراهم کرد.

بیابان زدایی چیست؟
بیابان زدایی (Non-Desertification) به معنای جلوگیری از بیابانی شدن زمین‌هایی است که در اثر اعمال مخرب انسان در معرض بیابانی شدن قرار دارند نه از بین بردن بیابان‌های طبیعی موجود.

طرح‌های بیابان زدایی
اولویت مبارزه با این پدیده، پیش‌گیری از تخریب زمین‌هایی است که هنوز به‌طور کامل تخریب نشده‌اند و یا میزان تخریب در آن‌ها کم است، این در حالی است که، برای اراضی تخریب شده نیز باید برنامه‌های اصلاحی در نظر گرفت. به نظر کارشناسان بین‌المللی لحاظ کردن موارد زیر در برنامه‌ای میان مدت و درازمدت می‌تواند تا حد زیادی به بهبود فعالیت‌های مدیریت بیابان بی انجامد.
تقویت زمینه‌های آگاهی و توسعه‌ی اطلاعات و نظام‌های مراقبتی برای مناطق در معرض بیابان‌زایی و خشکسالی، از جمله ابعاد اقتصادی و اجتماعی این اکوسیستم‌ها
توسعه‌ی برنامه‌های همه جانبه بیابان زدایی و لحاظ کردن آن‌ها در طرح‌ها و برنامه‌های توسعه‌ی ملی و طرح‌های ملی زیست محیطی.
مبارزه با تخریب زمین از طریق حفاظت خاک، جنگل کاری و احیای جنگل‌ها و مراتع.
توسعه‌ی برنامه‌های همه جانبه جبرانی و بسیجی برای مقابله با خشکسالی، از جمله ترتیب خودیاری برای مناطق در معرض خشکسالی و طراحی برنامه‌های مربوط به آوارگان زیست محیطی.
توسعه برنامه‌های توسعه‌ای هماهنگ برای محو فقر و ارتقا سطح زندگی به شیوه‌ای بهتر در مناطق در معرض بیابان‌زایی.
تشویق و ارتقا سطح همکاری و همیاری عمومی و آموزش زیست محیطی با تمرکز بر کنترل بیابان‌زایی و مدیریت آثار خشکسالی
کنوانسیون بین‌المللی مقابله با بیابان‌زایی
کشورهایی که کمابیش با مساله پیشروی بیابان‌ها دست به گریبان اند، در حال اجرای کنوانسیون از طریق توسعه و اجرای برنامه‌هایی در مقیاسات ملی، بین منطقه‌ای و منطقه‌ای می‌باشند. معیارهایی در خصوص تدارک و آماده سازی این برنامه‌ها در پیوست شماره پنج کنوانسیون پیرامون اجرای برنامه‌های منطقه‌ای به تفصیل ذکر گردیده است و آفریقا (که به دلیل شدیدتر بودن پیشروی بیابان‌ها در درجه اول اهمیت قرار دارد)، آسیا، آمریکای لاتین و حوزه دریای کارائیب، شمال دریای مدیترانه و قسمت‌های مرکزی و شرقی اروپا را در برمی‌گیرد. بر اساس تجارب پیشین، ضرورت وجود حکومت مردم سالار و دموکراتیک در کنوانسیون مطرح شده است. این خود به مفهوم شرکت اقشار مردم در فعالیت‌های مربوطه و ایجاد محیطی خود جوش در زمینه مشارکت‌های مردمی است بدین صورت که بومیان هر کدام از نواحی فوق‌الذکر این امکان را بیابند تا در محافظت زمین از فروسایی سهیم شوند.
البته شایان ذکر است که به موجب برنامه‌هایی از این دست مسئولیت از حکومت‌ها سلب نمی‌گردد. برخی از تغییرات نظیر سیستم‌های اجاره زمین، تقویت زنان، کشاورزان، چوپان ها تنها از عهده دولت‌ها ساخته است. در ضمن دولت‌ها می‌بایست به مؤسسات غیر انتفاعی اجازه دهند در زمینه تدارک و آمادگی برنامه‌های اجرایی نقشی مهم را ایفا نمایند. برخلاف تمامی تلاش‌های گذشته، برنامه‌های اجرایی می‌بایست با سایر خط مشی‌های ملی در راستای توسعه پایدار هماهنگ و یکپارچه و با هرگونه تغییرات و شرایط محیطی سازگار باشد.

اهداف کنوانسیون بین‌المللی مقابله با بیابان‌زایی
هدف این کنوانسیون‌، بیابان زدایی و کاهش اثرات خشکسالی در کشورهایی است که به طور جدی با خشکسالی و بیابان‌زایی مواجه هستند که از طریق اقدام مؤثر در تمام سطوح‌، با حمایت همکاری‌های بین‌المللی و ترتیب مشارکت‌، در چارچوب یک رویه جامع همسو با دستور کار و به منظور کمک به دستاوردهای توسعه پایدار در مناطق آسیب دیده صورت می‌گیرد. دستیابی به این هدف شامل استراتژی‌های جامع دراز مدت است که همزمان روی بهبود محصول دهی زمین‌، احیا، حفاظت و مدیریت پایدار منابع آب و خاک متمرکز شده و در نهایت به بهبود شرایط زندگی مردم به خصوص در سطح جامعه بیانجامد.

طرح‌های بیابان زدایی سازمان ملل
برنامه محیط زیست ملل متحد (UNEP) بلافاصله پس از تدوین کنوانسیون اقدامات وسیعی در چهار قاره آسیا، آفریقا، آمریکای لاتین و اروپا آغاز کرد که شامل تهیه طرح و اجرای برنامه‌های مهار بیابان‌زایی و طرح‌های حفاظت آب و خاک با کمک کشورهای پیشرفته بود، اما با وجود پیگیری‌های انجام شده از طریق سازمان ملل و برگزاری کارگاه‌های آموزشی نحوه مقابله با بیابان‌زایی و سمینارها و جلسات مختلف به صورت منطقه‌ای و بین‌المللی از طریق برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد این اقدامات متناسب با نیازهای جامعه جهانی نبود و این پدیده با گسترش روزافزون خود که تحت تأثیر عوامل طبیعی و انسانی است، به یکی از مسائل و چالش‌های اصلی قرن بیست و یک تبدیل شده و نگرانی‌های عمده‌ای را برای بشر ایجاد کرده است.

بیابان زدایی در ایران
دفتر امور بیابانی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور بحث بیابان‌زایی از سال ۱۳۴۴ در ایران شروع شد و دفتری تحت عنوان دفتر مالچ های نفتی در سازمان جنگل‌ها ایجاد شد و علت تشکیل این دفتر کنترل فرسایش بادی و برنامه‌های کنترل آن در کشور، در آن زمان بود. دفتر بیابان زدایی در واقع متولی بیابان‌زایی و کم کردن تبعات فرسایش بادی است ولی وظیفه دیگر این دفتر برقراری پل ارتباطی میان ایران و کنوانسیون بین‌المللی مقابله با بیابان‌زایی است که دفتر امور بیابان‌ها؛ محل استقرار دبیرخانه این کنوانسیون است یعنی این دفتر نقطه تماس بین ایران و یک کنوانسیون بین‌المللی می باشد.
با توجه به اهمیت موضوع، سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور طرح بیابان زدایی و تثبیت شن‌های روان را اجرا می‌کند که حاصل آن حفاظت از شهرها و روستاها، مراکز اقتصادی و تولیدی، مراکز نظامی و خطوط مواصلاتی بوده است.
تقریباً ۳۰ درصد از کل سرزمین جهان خشک و بیابانی است. ایران هم به دلیل قرار گرفتن در کمربند خشک و بعد از کشور چین بیشترین فعالیت را برای مناطق بیابانی انجام داده است و ارتباط خیلی زیادی با کشور چین دارد. در بخش بیابان‌زایی و بیابان زدایی ایران و چین اقدامات گسترده و وسیعی انجام داده‌اند.

معضلات بیابان زدایی در ایران
از معضلات بخش بیابان‌زایی کمبود نیروی انسانی و به ویژه نیروی انسانی متخصص است متأسفانه تحصیل کرده‌ها در این زمینه زیاد هستند ولی منابع مالی برای جذب آنها وجود ندارد و محدودیت در سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری وجود دارد. یکی دیگر از مشکلاتی که در سال گذشته وجود داشت بحث گرفتن مالچ بود.

راهکارهای مقابله با بیابان‌زایی
به اعتقاد کارشناسان، از جمله راهکارهای مؤثری که می‌توان برای مهار پدیده بیابان‌زایی در کشور به کار گرفت، اصلاح روش‌های تأمین انرژی در مناطق مستعد بیابان‌زایی، بهبود وضعیت معیشت اقتصادی ساکنان بیابان، کنترل جمعیت، استفاده از فناوری‌های نوین و مناسب برای کشاورزی در بیابان، حفاظت از خاک، متعادل‌سازی در محیط‌های طبیعی، توسعه آبیاری‌های مصنوعی، افزایش تولید کشاورزی و افزایش سطح زندگی روستاییان، ایجاد اشتغال در زیر بخش کشاورزی، حصارکشی های سنگی، کشت درختچه‌ها و توسعه کشت دیمی است که در این میان، نقش مردم محلی را نیز در بیابان زدایی و استفاده از دانش بومی برای حفاظت و جلوگیری از تخریب سرزمین، نباید نادیده گرفته شود.

گیاهان شور پسند مخصوص بیابان زدایی
یکی از راه‌های جلوگیری از بیابان‌زایی کاشت درختان و گیاهان مقاوم و متناسب با مناطق خشک همچون گیاهان شور پسند مانند پسپالوم، برموداگرس و سالیکورنیا است. پسپالوم ساحلی بهترین گونه گیاهی شور پسند است که با جذب نمک از ریشه و ترشح آن از برگ سطح شوری خاک را کاهش می‌دهد.
سالیکورنیا برای بیابان‌زدایی بسیار کارایی دارد ولی تنها محدودیتی که دارد این است که با مقداری بیشتر از آبیاری معمولی رشد و نمو می‌کند.

درختان و گیاهان ویژه مقابله با بیابان‌زایی
بنه، کنار، کهور، سمر، کرت، کوهنگ (درخت)، سلم، اکالیپتوس، اقاقیا، کاسیا، کرتکی، رمیلک

بیابان زدایی و توسعه پایدار
جهت پیشروی بیابان‌ها تنها هنگامی معکوس می‌شود که تغییرات شگرف در گرایش‌ها و رفتارهای محلی و بین‌المللی پدید آید. این تغییرات قدم به قدم ما را به بکارگیری پایدار زمین و امنیت غذایی برای جمعیت در حال رشد جهان هدایت می‌کند. به این ترتیب بیابان زدایی به معنای واقعی تنها بخشی از هدفی به مراتب عظیم‌تر است و آن عبارتست از توسعه پایدار کشورهای متأثر از خشکسالی و پیشروی بیابان‌ها.
توسعه پایدار فرایندی است که آینده‌ای مطلوب را برای جوامع بشری متصور می‌شود که در آن شرایط زندگی و استفاده از منابع، بدون آسیب رساندن به یکپارچگی، زیبایی و ثبات نظام‌های حیاتی، نیازهای انسان را برطرف می‌سازد. توسعه پایدار راه حل‌هایی را برای الگوهای فانی ساختاری، اجتماعی و اقتصادی توسعه ارائه می‌دهد تا بتواند از بروز مسائلی همچون نابودی منابع طبیعی، تخریب سامانه‌های زیستی، آلودگی، تغییرات آب و هوایی، افزایش بی‌رویه جمعیت، بی عدالتی و پایین آمدن کیفیت زندگی انسان‌های حال و آینده جلوگیری کند.
برای رویارویی با بیابان زایی وجلوگیری از پیشرفت آن راه حل هایی را ارائه کرده اند که عبارت اند از:
برقراری تعادل بین دام و مراتع به منظور حفاظت از پوشش گیاهی
استفاده کردن از روش های کارآمد برای ذخیره آب باران
کاشتن درختان و گیاهانی که در شرایط آب و هوایی مناطق خشک مقاوم هستند مانند گیاهان شوره زی
احیای شوره زارها
به جریان انداختن سیلاب ها و آب
کاشتن گیاهان مخصوص بیابان زدایی مانند کنار، بنه، سمر، کهور، کرت، سلم، کوهنگ، اقاقیا، اکالیپتوس، کرتکی، کاسیا، رمیلک
بکارگیری از سوخت های قابل جایگزین
از اهداف و برنامه های دولت ایران برای احیا و توسعه منابع طبیعی که قابلیت بازیافت دارند و جلوگیری از پیشرفت بیابان ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
افزایش آگاهی عمومی در زمینه منابع طبیعی بازیافتی و شناساندن خطرات احتمالی از پیشرفت بیابان ها با استفاده از وسایل و رسانه ها ی ارتباط جمعی
ممانعت از مهاجرت دامداران و کشاورزان به شهرها از طریق سرعت بخشیدن به روند توسعه اقتصادی و اجتماعی در روستاها
محافظت از محیط زیست
احیا کردن زمین های فرسایش یافته
توسعه اقتصادی از طریق فناوری که با محیط زیست سازگار است.
بکارگیری سیاست هایی در زمینه جمعیت شناختی
تثبیت کردن ریگ های روان برای کاهش اثرات منفی بر مناطق مسکونی، زمین های زراعی، مناطق سوق الجیشی، تاسیات و جاده ها
تشویق مردم در مراحل تصمیم گیری و اجرا کردن برنامه های مربوط به آن.
در پایان باید گفت همه ما در برابر زمین، جایی که در آن رشد و زندگی می کنیم مسئول هستیم و آسیب های هر چند کوچک ممکن است اثرات جبران ناپذیری به دنبال داشته باشد. پدیده بیابان زایی یکی از عواقبی است که هم اکنون باید به دنبال رفع آن از طریق راه های بیابان زدایی باشیم. پس بیایید با زمین و محیط زیست خود مهربان باشیم روز بیابان زدایی بهانه ای است تا با یکی از مشکلات زمین مبارزه کنیم.