روزنامه وقایع استان مرکزی پایگاه رسمی اطلاع رسانی نشریه
سه شنبه ۱۹ مهر ۱۴۰۱ شماره ۱۶۲۸
مهدی زهره‌وند/کارشناس ارشد روانشناسی: در هـر جامعـه انجـام خـدمت سـربازی بـه عنـوان وظیفه‌ای اجتناب ناپذیر به منظور حفـظ و صـیانت از کشور امری خطیر و گریزناپذیر محسـوب می‌گردد. جوانان جامعـه بـا پیوسـتن بـه نیروهـای مسـلح وارد برهه‌ای از زندگی اجتماعی خود می‌شوند که مستلزم کسب مهارت‌ها و پذیرش نقش‌های تازه‌ای بـوده و همچنین نیازمند سازگاری روانـی و اجتمـاعی اسـت. انجام این تکلیف مقدس همراه با جدایی از خـانواده و تغییر عادت‌ها، تحمل آموزش‌های سخت و اجبـاری، قبول مأموریت‌های مخاطره آمیز، اطاعت از ما فـوق و فراگــرفتن زنــدگی تحــت انضــباط شــدید، همگــی شرایطی را فراهم می‌سازد که برخی از سـربازان قـادر به تحمل آن نبوده و با فرار از بار مسئولیت اقـدام بـه ترک خدمت می‌کنند.
فرار از خدمت اصطلاحی است که هرگـاه یکـی از نیروهای نظـامی بـدون کسـب اجـازه و بـدون قصـد بازگشت اقدام به ترک محل خـدمت نمایـد، بـه کـار برده می‌شود. همچنین سرباز فراری به سربازی گفته می‌شود کـه بدون اجازه محل خـدمت یـا آمـوزش خـود را تـرک نماید (رامسـبرگر و بـل، ۲۰۰۲). ایـن پدیـده در هـر جامعه‌ای نابهنجار تلقی شده و مجازات‌هایی را برای آن در نظر می‌گیرند. طبق مـاده ۵۹ قانون مجـازات جرائم نیروهای مسلح، هـر گـاه نیروهـای وظیفـه در زمان صلح بیش از پانزده روز متـوالی مرتکـب غیبـت شده و عذر موجهی نداشته باشند، فراری محسـوب و در صورت دستگیری به حبس یا اضافه خدمت از سـه ماه تا یک سال محکوم می‌گردند و طبـق مـاده ۶۳ همان قانون غیبت بیش از پنج روز متـوالی در زمـان جنگ پس از دستگیری به حبس از یک تا سه سال و اگر فرار از جبهه باشد بـه حـبس از دو تـا پـنج سـال محکوم می‌شوند.
به نظر می‌رسد مجمـوع عوامـل متعـددی اعـم از فردی، روانی، اجتماعی و محیطی در گرایش بـه فـرار از خــدمت می‌تواند مؤثر باشد. در مطالعات داخلی، سربازان فراری عمدتاً متأهل و فاقـد شغل بوده و از سـطح تحصـیلات و درآمـد شخصـی و خانوادگی کمتری برخوردار بوده‌اند، علاوه بـر اینکـه ایشان با هر دو والد خـود زنـدگی نکـرده و بیشـتر از فرزندان آخر خـانواده می‌باشند. در میان عوامل اجتماعی تأثیرگذار محققین فقـدان تعلقــات محلــی همچنــین ســطوح بــالای مصــرف گرایــــی و هنجارهــای اجتماعی را بــا گرایش به اجتناب از خـدمت مـرتبط دانسته‌اند. در بررسی رامسبرگر و بـل (۲۰۰۴) بـر روی علـل فـرار سربازان آمریکایی در طول سال‌های ۱۹۹۷ -۲۰۰۱ عمده‌ترین دلایــل شــامل؛ مشــکلات خــانوادگی، شخصـی و مــالی، دلتنگــی بــرای خانــه، نــاتوانی در سازگاری و نارضایتی از زندگی نظامی، فقدان انگیـزه، برخــورد ناعادلانــه و فشــار فرمانــدهان بــوده اســت. همچنین نتایج نشان می‌دهد ترک خدمت به صورت موقت با مشـکلات درونگرائـی و برونگرائـی و مصـرف بیش از حـد الکـل و مـواد، مشـکلات بـا همسـالان و خانواده رابطه داشته است.
در مطالعات انجـام شـده داخلـی دو عامـل کلـی را موجـب مشـکلات سـربازان دانسته‌اند: الـف- علـل داخلی تشکیلات، اعـم از برخـورد فرمانـده، آمـوزش، امکانات، نوع کار محول شده بـه سـربازان ب- علـل و عوامل خارج تشکیلات؛ شامل خانواده، وضعیت مـالی، فرهنگ، تحصیلات، میزان تقلید مذهبی، وضعیت فرد از لحاظ روانی (شهبازی، ۱۳۹۰). از ســـویی ناســـازگاری در محـــیط نظـــامی بـــه واکنش های مختلفی اعم از فـرار، تـرک خـدمت، لغـو دستور، تـرک پسـت، پرخاشـگری، خـودزنی و غیـره منجــر می‌شود. بــه دلیــل اهمیــت ویــژه عوامــل روانشناختی، درگزینش مشاغل نظامی تعیـین سـطح سلامت روانی مورد تاکیـد قرارمـی گیرد. تحقیقات ارتباط بین ویژگی های شخصیتی مثبت، قاطع و فعالِ سربازان را بر رضایت شغلی ثابت کرده است.
در این راستا بررسـی در میـان سـربازان تـازه وارد نشان می‌دهد ۲/۱۶ درصد ایشان با مشکلات روانشناختی اعم از علائـم وسواسـی اجبـاری، سـوءظن و بـدبینی، حساسیت در روابـط بـین فـردی و شـکایت جسـمی مواجه بوده اند. همچنین تفـاوت معنـاداری در سـطح سلامت روانی سربازانی که والـدین خـود را از دسـت داده بودند دیده شده است. علاوه بر آن میزان علائـم روانشــناختی در میــان ســربازان متأهل بیشــتر از مجردها و در میـان سرپرسـتان خـانواده بـالاتر بـوده است. سـایر بررسی‌ها نیز نشان می‌دهند فراوانـی واکنش‌های هیجانی اسـترس، اضـطراب و افسـردگی در سـربازان نسـبت بـه شـیوع آن در جامعـه بـالاتر اسـت.
پیشنهادات
در راستای کاهش آمار فرار از خدمت، راهکارهایی در چند عرصه ارائه می‌گردد:
الف) ایجاد سازوکارهای مشاوره:
۱٫ ایجاد و ارتقاء مراکز مشاوره و شناسایی و کنترل آسیب‌های اجتماعی مؤثر بر خدمت سربازی
۲٫ انجام آزمون ارزیابی شخصیت و رفتار در بدو ورود به دوره آموزشی مطابق تبصره ۵ ماده ۴۷ قانون خدمت وظیفه عمومی جهت تعیین نوع و میزان خدمات مشاوره‌ای
۳٫ ایجاد سازوکارهای مناسب و برنامه ریزی دقیق جهت ارتباط چهره به چهره سربازان با فرماندهان و تعیین اوقات مناسب برای ملاقات خصوصی سربازان با فرماندهان
ب) توجه به وضعیت اقتصادی و معیشتی سربازان:
۱٫ بومی گزینی به منظور تقلیل مشکلات خانوادگی و مالی سربازان
۲٫ کمک مالی به سربازان کم بضاعت و دارای مشکل مالی به خصوص سربازان متأهل از طرق مختلف از جمله هماهنگی با برخی بانک‌ها جهت اعطای وام کم بهره و قرض الحسنه، پرداخت کمک هزینه ایاب و ذهاب
ج) خوشایند سازی خدمت سربازی:
۱٫ منظور از خوشایندسازی کلیه اقداماتی است که سبب می‌شود افراد از محیط خدمتی خود رضایت داشته باشند.
۲٫ اجرا و برگزاری اردوهای تفریحی، ورزشی و فرهنگی برای سربازان وظیفه
۳٫ پر کردن اوقات فراغت سربازان از طریق برنامه‌های متنوع، مدون، مفید و مستمر مانند استفاده از ظرفیتهای سازمان فنی و حرفه‌ای جهت آموزش سربازان علاقه مند
۴٫ فراهم نمودن امکانات تفریحی، ورزشی و بهداشتی برای سربازان
۵٫ فراهم نمودن امکانات و تجهیزات لازم برای سربازان جهت برقراری ارتباط تلفنی و حضوری با خانواده و بستگان
