روزنامه وقایع استان مرکزی پایگاه رسمی اطلاع رسانی نشریه
دوشنبه ۱ آبان ماه ۱۳۹۶ شماره ۷۰۷
یوسف نیکفام
نویسنده و پژوهشگر
بخش بیست و ششم
در صفحۀ دوم شماره ۲۳۲ وقایع اتفاقیه چاپ خبری دربارۀ برخی دیگر از اقدامات اصلاحی میرزا حسن خان فراهانی ناسب الحکومۀ عراق(اراک) در صفحۀ چهار و پنج شمارۀ ۲۴۴ هفته نامه وقایع اتفاقیه چاپ شده در روز پنجشنبه هفتم محرم ۱۲۷۲ هجری قمری بدین شرح درج شده است «از قراری که در روزنامه عراق نوشته بودند مقرب الخاقان میرزا حسن خان به تمامی بلوکات عراق گردش نموده و به کار رعایا و مباشرین غوررسی و دقت تمام کرده است و در دهات هیچ جا سیورسات و اخراجات نگرفته و جمیع اخراجات را از شهر نو به حمل مال خود برداشته است و هر یک از عمال و مباشرین که نسبت به رعیت تعدی کرده بوده است او را معزول نموده و اگر چیزی از رعیت به جبر گرفته بوده است مسترد و به صاحبش تسلیم و هر یک از عمال و مباشرین که با رعایا به کدخدامنشی و حسن سلوک رفتار کرده و رعایا از او راضی بوده اند او را نوازش نموده باز کماکان در سر شغل و عمـل خودش برقرار کــرده است و رعایا از این مرحله کمال شکرگذاری و دعاگویی را داشته اند. دیگر نوشته اند که مقرب الخاقان مشارالیه در باب سلوک مباشر و نایب و تحصیلدار با رعایا چند فقره قرارداده و حکم به همه بلوکات فرستاده است که باعث رفاه و دعاگویی رعیت است از جمله نایب که به دهات ابوابجمعی خود می رود و قربانی کشتن جلو راه و رسوم قربانی و رسوم سفره و رسوم فراش و پیشخدمت موقوف و مطلقاً از رعیت مطالبه نشود و دیگر ترجمان که بر حسب امر اولیای دولت قاهره ممنوع است موقوف باشد اگر رعیتی تقصیر کند نایب به اندازۀ تقصیر او را تنبیه نماید دیگر خدمتانۀ آدم نایب که به جهت آوردن مقصر یا اخبار مالیات یا اخبار سرباز و از این قبیل کارها مأمور شود از یکهزار دینار تا یک تومان مجوز باشد و نایب به اندازۀ آن در حکم بنویسد و اگر معلوم شود که زیاده از یک تومان در کارهای عمده خدمتانه گرفته اند مؤاخذه باشند. دیگر هر وقت نایب به جهت وصول مالیات یا خدمتی دیگر از خدمات دیوانی به ملوک برود باید به همه جهت از آدمهای خودش و ارباب رجوعی که با او کار دارند زیاده از ده سوار شب در هیچ دهی نمانند و بیکار هم به دهات نروند و اگر از رعیت غیر از نان و گوشت و جو و کاه زیاده از قبیل روغن و برنج و قند و چای و غیره نخواهند رعیت ماذون است که ندهد و آمده به حاکم حالی نماید دیگر دعاوی کهنه سنواتی که مردم با یکدیگر داشته باشند نایب در آن مداخله نکند بیایند در شهر در حضور حاکم شرع به اطلاع حاکم بگذرانند و دعاوی ایام نیابت خود نایب با او باشد که رسیدگی کرده و بر وفق عدالت میان آنها حکم نماید. دیگر مالیات دیوانی را به قسطی که معین شده موافق دستورالعمل دیوانی از رعیت دریافت کنند و قبض بدهند اگر بی قبض نخواهند تنخواه بگیرند رعیت ماذون است ندهد و آمده به حاکم اظهار کند.»
