ایستاده در غبار؛ روایتی واقعی از زندگی حاج احمد متوسلیان/جاودانه در زمان

یکشنبه ۲۴ مرداد ۹۵    شماره ۳۹۱

گروه فرهنگی- سمیه انصاری فر
جنگ، ماجراها و آدم های در ارتباط با آن همیشه سوژه بسیاری از فیلم ها و داستان ها بوده اند؛ اما به جرات می توان گفت تعداد فیلم هایی که در کشور ما در ژانر دفاع مقدس ساخته و توانسته مخاطب را با آنچه واقعیت جنگ بوده آشنا کند خیلی نبوده است؛ ولی « ایستاده در غبار» فیلمی به کارگردانی و نویسندگی محمدحسین مهدویان با تمام آنچه تا کنون دیده ایم متفاوت است فیلمی که به زندگی یکی از فرماندهان دوران جنگ ایران و عراق می پردازد؛ اما در فرم و شکلی جدید، فیلمی که ما را به گذشته می برد، یک نگاه واقع بینانه به جنگ بدون قهرمان پردازی و اسطوره سازی بحث در مورد مستند یا داستانی بودن این فیلم یکی از صحبت های مهم در مورد این فیلم است، هرچند خود کارگردان معتقد است که این فیلم یک فیلم مستند نیست؛ ولی نحوه پرداخت و فرم این فیلم طوری است که بسیاری از مخاطبان را با این موضوع رو به رو می کند.
این فیلم که هم اکنون در سینماهای کشور اکران می شود بر پرده سینما عصر جدید اراک نیز نشسته است پیرامون اهمیت آن و تفاوت آنچه بر روی پرده است با مصطفی شبان یکی از مستندسازان استان صحبت کرده ایم، شبان هم اکنون مستند ۱۵۲ نفر را آماده پخش از سیما دارد.
چرا فیلم ایستاده در غبار اقبال عمومی را در میان مخاطبان داشته است در حالیکه به ندرت فیلم های ژانر دفاع مقدس حداقل در سال های اخیر این طور بوده اند؟
اولین مسئله قابل توجه در فیلم «ایستاده غبار» انتخاب موضوع است، زیرا موضوعی برای این فیلم انتخاب شده است که برای عموم مردم جالب است در واقع فیلم درباره شخصیتی صحبت می کند که مردم و اذهان عمومی وصفش را شنیده اند؛ ولی اطلاعات زیادی درباره اش ندارند، فردی که یکی از فرماندهان جنگ ایران و عراق بوده است و سی سال پیش ربوده شده و دیگر هیچ خبری از او نشده است، این سوژه در واقع حس کنجکاوی فضای عمومی جامعه را تحریک می کند، فرم روایت هم در این فیلم به گونه ایست که مخاطب احساس می کند با یک واقعیت روبه رو شده و این خیلی موثر است از طرفی معمولا فیلم هایی که تاکنون درباره دفاع مقدس ساخته و نمایش داده شده اند صرفا ذهنی بوده و قهرمانان جنگ را افرادی شکست ناپذیر معرفی می کردند و نگاهی جانبدارانه داشتند و شاید این مورد هم بی تاثیر نباشد. این فیلم یک قهرمان ملی در حوزه دفاع مقدس را معرفی می کند، شخصیتی که همیشه پیرامونش صحبت بوده است.
ایستاده در غبار بازگویی زندگی احمد متوسلیان است؛ ولی کارگردان او را یک شکست ناپذیر مطلق معرفی نکرده، شخصیت متوسلیان یک شخصیت خاکستری است در مورد این وجه نگاه کارگردان هم توضیح دهید.
بله، اشاره کردم که در این فیلم با قهرمانی غلو آمیز و شکست ناپذیر رو به رو نیستیم، تعریف ما معمولا از قهرمان یک شخصیت بدون عیب و نقص است، یکی از نقاط برجسته این فیلم اتفاقا نشان دادن شخصیت با تمام وجوه آن است، یک انسان می تواند خطا کند، عصبانی شود و… در واقع در این فیلم ما یک قهرمان ساختگی نداریم، متوسلیان یک شخصیتی است با تمام ابعاد رفتاری ولی توانسته توانایی هایی اش را پرورش دهد و رفتاری متفاوت داشته باشد، این فیلم به طور خاص بر روی شخصیت متوسلیان تمرکز کرده ولی تمرکزی واقعی با مستندات، برای همین کمی با ذهن ما که عادت به شخصیت های مطلق خوب یا بد داریم بازی می کند.
گفتید شخصیت در این فیلم مهم تر است، دقیقا نوع روایت و پرداخت فیلم طوری است که ما با یک ماجرا واحد روبه رو نیستیم ، که بخواهیم آن را دنبال کنیم در واقع بهانه روایت خود شخصیت است یعنی ارتباط دهنده تمام اتفاق ها و نقطه مشترک آن ها، این مسئله مخاطب را دچار تناقض نمیکند؟ چون در جایی شخصیت آرام معرفی می شود و جایی فردی پرخاشگر و اهل کتک کاری؟
بله این فیلم، شخصیت محور است نه ماجرا محور؛ ولی پرداخت به شخصیت به طور مستقیم نیست بلکه معرفی شخصیت با بازگو کردن خاطراتی است که اطرافیان او دارند، ساختار روایت خاطراتی است و نخ تسبیحی که این خاطرات را به هم وصل می کند و به کار وحدت می دهد خود شخصیت فیلم است هر خاطره ای مجزا و در یک مقطع زمانی خاص شکل می گیرد؛ ولی در خدمت معرفی شخصیت به کار گرفته می شود.
بنابراین این طبیعی است که با رویکردهای مختلفی رو به رو شویم. من فکر نمی کنم هیچ تناقضی در معرفی شخصیت باشد هر فردی از دیدگاه خود و نوع رابطه اش با او، متوسلیان را معرفی کرده و در مجموع حرف های زده شده یکدیگر را نقض نمی کنند. این فیلم از دوازده سالگی وی را به تصویر می کشد تا زمان جنگ و بعد داستان ناپدید شدنشان، پس در این پروسه شخصیت هم دچار تغییراتی می شود و این طبیعی است؛ ولی باید به این نکته هم توجه کرد، ماجراهای فیلم به هیچ وجه داستانی نیست و همه واقعی و خاطره و یادی است که از او در ذهن اطرافیان مانده، پس منشوری از یک شخصیت است که اتفاقا در شناخت همه جانبه آن کمک می کند.
این موضوع که فیلم مستند است یا داستانی بسیار مورد بحث بوده، نظر شما در این مورد چیست هر چند کارگردان فیلم صراحتا اعلام کرده که این فیلم مستند نیست بلکه شیوه جدیدی از روایت است.
این ذهنیت ممکن است برای مخاطب ایجاد شود که فیلم مستند است یا داستانی حتی برخی منتقدان نیز در مورد آن بحث داشته اند؛ این مسئله از آنجا در ذهن متبادر می شود که همه تصاویر فیلم بدون کم و کاست شبیه واقعیت بازسازی شده؛ ولی صدا و نریشن روی فیلم همگی مستند است، این نوع روایت این فیلم را به مستند بازسازی شده نزدیک می کند البته به نظر من این یک مستند بازسازی شده است که به شکل نویی نزدیک به کار داستانی. خوب دلایل مختلفی وجود دارد، بازگویی خاطرات توسط آشنایان احمد متوسلیان، انتخاب بازیگرانی که تاکنون دیده نشده اند؛ ولی همه از بازیگران قابل تئاتر هستند و شباهت آن ها به شخصیت های فیلم همه در راستای سبک رئال این فیلم بوده و آن را برای مخاطب باورپذیر کرده است.
مسئله دیگری که خیلی فیلم را به فضای واقعی و مستند نزدیک می کند نوع طراحی صحنه و لباس است، استفاده از قالب نگاتیو و جنس تصویر و پرداخت آن در تصحیح نور و رنگ نیز در این مهم بی تاثیر نبوده است.
برخی منتقدان نحوه فیلمبرداری این فیلم را که شبیه کارهای اصغر فرهادی می دانند و برخی دیگر می گویند که نوع فیلمبرداری آن به روایت فتح نزدیک است، البته در برخی صحنه ها می توان این تکان ها را پذیرفت ولی در کل به فیلم آسیب می زند، هرچند تصویربردار این فیلم معتقد است که این تکان ها به عمد نبوده نوع لنز و سعی در حفظ قاب دلیل این تکان هاست که کاملا طبیعی است، نظر شما چیست؟
من ایرادی در این نوع فیلمبرداری ندیدم، اول اینکه هر کارگردانی با توجه به آنچه در ذهنش است قاب و تصویر خود را می بیند و نوع فیلمبرداری را مشخص می کند از دید من چه تکان ها عمدی باشد چه غیر عمدی در فرم کار نشسته، وقتی تصویر قرار است از زاویه دید راوی خاطره تصاویر را نشان دهد این طبیعی است. وقتی ما به موضوعی نگاه می کنیم سکون و سکوت نداریم، از نگاه من دوربین زاویه دید راوی خاطره ای است که دوباره دارد به آن ماجرا این بار با فاصله نگاه می کند.
چقدر جای خالی چنین فیلم هایی در سینمای ما حس می شود؟
جای این نوع مستند در سینمای ما بسیار خالی است و این سبک خاص آقای مهدویان در میان مخاطب جایگاه خود را پیدا کرده و اولین بار با آخرین روزهای زمستان مخاطبان او را شناختند، ما در سینمای خود به فیلم های پژوهش محور و واقع گرا نیاز داریم مسئله ای که در حوزه دفاع مقدس کمتر به آن توجه شده است، معرفی شخصیت هایی از این دست نیاز به پژوهش و تحقیق بسیار دارد، قطعا یک فیلمنامه ساده بدون هیچ تحقیق نمی تواند تاثیر گذار باشد و اینکه کار خوب نیاز به صرف زمان دارد، مهم ترین ویژگی ایستاده در غبار سند آوردنش است. هرچند این بخش به طور غیر مستقیم و در قالب روایت اطرافیان بود. به نظر من این فیلم اولین مستند بازسازی شده تاریخ سینمای ایران است که خوب دیده شد و تبلیغات نیز در این مسیر بی تاثیر نبود و امیدورایم این روند در سینمای ما ادامه داشته باشد.
ایستاده در غبار روایتی است مستندگونه از زندگی سردار احمد متوسلیان، که پس از سال ها خدمت در سپاه پاسداران در پاوه و مریوان و خرمشهر و غیره، نهایتاً در جریان یک ماموریت دیپلماتیک در لبنان مفقود شد. یا به قول خود فیلم: «رفت که رفت»…
فیلم روایتش را از دوران نوجوانی احمد شروع میکند و خاطرات دوستان و همکلاسی‌ها و اعضای خانواده احمد را روی تصاویری شبهِ مستند از زندگی او می شنویم.