روزنامه وقایع استان مرکزی پایگاه رسمی اطلاع رسانی نشریه
شنبه ۱ تیر ۱۴۰۱ شماره ۱۵۷۴
یوسف نیک فام، نویسنده و پژوهشگر
پایانِ جنگ و خروجِ متفقین از اراک
پس از پیروزیِ متفقین در جنگ، فضای عمومی شهرِ اراک دستخوشِ این پیروزی می شود: «…به مناسبتِ پیروزی متفقین در اروپا امروز [۲۰ اردیبهشت ۱۳۲۴] حزبِ عدالت در سالنِ سینمای اراک [سینما موسیو] جشنی برپا نموده و از قاطبۀ اهالی دعوت نموده است که در آن جشن حضور به هم رسانند… به مناسبتِ وصولِ غیرتسلیمِ بلاشرط آلمان و پایانِ جنگِ اروپا و پیروزی متفقین که ایران نیز سهمِ بزرگی در آن داشته در این دو روز کاروان های شادی در خیابان های اراک به حرکت درآمده و مردم با نواختنِ موسیقیِ محلی شعف و سرورِ خود را ابراز داشتند و به همین مناسبت دیروز [۱۹ اردیبهشت] بر حسبِ تلگرافِ مرکز کلیۀ اداراتِ دولتی و بنگاه های ملّی تعطیل بود و تمامِ مغازه ها با پرچم های سه رنگ احساساتِ شادی خود را ابراز داشتند… دیشب مراسمِ جشن و چراغانی و آتشبازی از طرفِ شهرداری در محوطۀ میدانِ پهلوی [باغ ملّی] به عمل آمد…» (نامه اراک، شماره ۱۰۴۲، دوشنبه ۲۰ اردیبهشت ۱۳۲۴، ۴).
«… روز پنجشنبۀ گذشته از طرفِ حزب عدالتِ مجلس جشنی در سالنِ سینما اراک منعقد گردید و عدۀ زیادی از طبقاتِ مختلف اهالی در این جشن شرکت جستند. آقای پیراسته [شهردارِ اراک] بیاناتِ مفصلی در اطرافِ روابط حسنۀ ایران با سایرِ متفقین و اظهارِ شادمانی از این پیروزی ایراد نمودند و آقای [حسین] شکیبا رئیس فرهنگ اراک نیز قریبِ نیم ساعت سخنرانیِ جالبِ توجه و مفیدی دربارۀ تاریخِ گذشته و مشقاتی که ایران به سهمِ خود در راه پیروزی متحمل شده است بیان نمودند و در ساعت ۶ بعدازظهر پایان یافت… عصرِ روزِ جمعۀ گذشته از طرفِ نیروی بریتانیا[ی] مقیمِ اراک به مناسبتِ پیروزی مللِ متفق مسابقۀ فوتبال در میدانِ ورزشی فرهنگ بینِ فوتبالیست های ارتشِ بریتانیا[ی] مقیمِ اراک و تیمِ دبیرستان ها[ی اراک] با حضورِ تودۀ انبوهی از اهالی اراک به عمل آمد و نتیجۀ آن یک بر هیچ به نفعِ نیروی بریتانیا تمام شد.» (همان، شماره ۱۰۴۳، ۲۴ اردیبهشت ۱۳۲۴، ۴).
نیروهای متفقین نیز در اراک به جشن و پایکوبی می پردازند: «برنامۀ جشن های پیروزی انگلیسی ها به قرارِ زیر است: روزِ پنجشنبه[۲۳ اردیبهشت] ساعتِ سه و نیمِ بعدازظهر بازی گوی و چوگان بیــنِ انگلیسی ها و هندی ها. در شبِ جمعه سربازهای بریتانیا به شامِ مخصوصی دعوت شده اند. ساعتِ هشتِ بعدازظهرِ روزِ پنجشنبه آتشبازی بر روی کوه. روزِ جمعه [۲۴ اردیبهشت] بازی فوتبال در زمینِ فوتبال بینِ انگلیسی ها و و ایرانیان. روزِ یکشنبه [۲۶ اردیبهشت] سربازهای مسیحی برای سپاسگزاری به کلیسا خواهند رفت.» (همان، شماره ۱۰۴۲، دوشنبه ۲۰ اردیبهشت ۱۳۲۴، ۴).
برگزاری جشن در ایستگاه راه آهن نیز بدین گونه بوده است: «شبِ چهارشنبه ۲۰ خرداد جشنِ آبرومندی به مناسبتِ عزیمتِ افسرانِ آمریکایی در راه آهنِ ناحیۀ اراک برپا گردید و آقای مهندس جهانگیری رئیس ناحیۀ نظامی به زبانِ انگلیسی به وسیلۀ بلندگو ایراد نمودند و سپس کلنل بیلر فرماندۀ آمریکایی نیز در پاسخ شرحی بیان داشتند که ترجمۀ فارسی آن برای اطلاعِ خوانندگانِ محترم درج می گردد: در روزِ چهارشنبه ۱۹ اردیبهشت ماه ۱۳۲۴ اعلیحضرت همایونی شاهنشاه محبوبِ ایران به بنگاه راه آهن نزولِ اجلال فرموده پس از اظهار و تفقد نسبت به کارمندانِ راه آهن و مأمورینِ ارشدِ متفقین که در راه آهن همکاری می نمایند، بنگاه را به اعطای یک قطعه نشانِ لیاقتِ درجه یک مفتخر فرمودند. پس از آن آقای مدیر کل بنگاه را مخاطب قرار داده مطالبِ زیرین را که نمونه ای از منویاتِ باطنی اعلیحضرت همایونی می باشد بیان فرمودند.
نشانی که داده می شود نشانِ لیاقتِ بنگاه است و ما به نامِ قدردانی از عملیاتِ بنگاه این نشان را به بنگـاه راه آهن می دهیم. شما وظایفِ خود را در یک موقعِ خطیر به نحوِ احسن و از روی فداکاریِ کامل انجام دادید. بنابراین حق این است که از این خدماتِ گران-بها قدردانی شود. بنگاه راه آهن نه تنها وظیفۀ خود را در موقعِ جنگ به خوبی انجام داد، بلکه از این به بعد در ایجادِ راه آهنِ شهرستان های مهمِ کشور وظیفۀ سنگینِ خود را بایستی انجام دهد تا در ارتباط اقتصادیات ممالکِ دیگر به شکلِ ترانزیت و در انجامِ برنامه های خود موفق و کامیاب گردد. برنامه هایی که جهتِ این منظور تهیه می شود برنامه های ملّی بوده و امیدواریم همۀ افرادِ ملت هم در این مورد از هیچ مساعدتِ مالی و فکری دریغ ننمایند. پیروزی متفقین ما با فعالیّتِ این بنگاه رابطۀ مستقیم دارد.
این جشن برای دو منظور و این اجتماع برای دو سببِ اصلی و مهم برقرار گردید:
۱- برای ابلاغِ مراحمِ ملوکانه به کلیۀ کارمندانِ شهرستان اراک به ویژه کارمندانِ بنگاه که در ناحیۀ اراک انجامِ وظیفه می نمایند و مستحضر نمودنِ آنان به منویاتِ ملوکانه.
۲- برای تودیعِ افسرانِ نیروی آمریکا که به فاصلۀ کمی به کشورِ خود عزیمت خواهند نمــود. نــاحیۀ راه آهنِ اراک طبقِ سوابقِ درخشانی که از همکاری و صمیمیّت با نیروی متفقین دارد ثابت نموده که وظایفِ خود را به نحوِ احسن انجام داده است. کارمندانِ ما ضمنِ همکاری با افرادِ نیروی متفقین به علتِ کثرت و تنوعِ کار روشِ نوینی را در انجامِ وظائفِ مربوطۀ راه آهن فرا گرفته و آن را برای همیشه حفظ خواهند نمود. باید اذعان نمود که واگذاری تأسیسات و ماشین آلات از طرفِ نیروی آمریکا به ایـران در محل های کار رلِ مهمی را در اداره کردنِ راه آهنِ بعد از جنگ بازی خواهد نمود. کارمندانِ بنگاه راه آهن به ویژه در ناحیۀ اراک در این مدتِ همکاری با شما محبت و علاقه نسبت به شما پیدا نمودند که بدونِ شک مفارقتِ شما قلبِ آنان را متأثر خواهد کرد. لهذا عمومِ کارمندان از دوری شما آزرده خاطرند. ولی از طرفِ دیگر با سرور و خوشحالی شما که به وطنِ عزیز و بزرگِ خود مراجعت می کنید شرکت دارند. اغلبِ همکارانِ ایرانی شما آرزومندند که یک روز موفق شوند در کشورِ زیبای آمریکا با شما تجدیدِ ملاقات نمایند. از خداوندِ متعال سلامتی و سعادتِ همۀ شما را خواهانیم.
پاسخِ کلنل بیلر فرماندۀ هنگِ ۷۳۰ راه آهنِ نظامی آمریکایی:
بانوان و آقایان! اولاٌ اجازه می خواهم که تبریکاتِ صمیمانۀ خود را به کلیۀ کارمندانِ بنگاه راه آهنِ دولتی ایران در مقابلِ اعطای نشانِ لیاقت از دستِ مبارکِ اعلیحضرتِ همایون شاهنشاه ایران به بنگاه تقدیم دارم. این یک موفقیتِ بزرگی است که برای همیشه باید کارمندان و کارگرانِ بنگاه را مفتخر نگاه دارد. مجدداً می خواهم که تبریکاتِ بیشتری در این خصوص تقدیم دارم. انتظار دارم که کــارمنــدانِ عالی رتبۀ این ناحیه مخصوصاً تشکراتِ مرا در مقابلِ برپانمودنِ جشنِ امشب بپذیرند. نه تنها به علتِ وضعِ ظاهری این جشن، بلکه برای همان منظوری که جشنِ امشب فراهم گردیده است و آرزومندم که همۀ شما بدانید که قدرِ زحماتی که در راه تهیۀ این جشن متحمل شده اید بر ما روشن است. بدین علت موقع را مغتنم شمرده و به کلیۀ رؤسای مربوطۀ بنگاه به خصوص کارمندانِ عالی رتبۀ ناحیۀ اراک در مقابلِ تشریکِ مساعی که در انجامِ امورِ حمل و نقل معمول داشتند و موفقیتی که در این راه از لحاظِ پیروزی متفقین تحصیل شد تبریک عرض می کنم. بدونِ وجودِ کمکِ کارمندانِ بنگاه و همکاری آن ها انجام و حصولِ هدفِ منظور برای ما غیرِ میسر بود. در مدتِ دو سال و نیم توقفِ ما در کشورِ ایران، بسیار محبوبیت و حسنِ تفاهم بینِ ما و ایرانی ها به وجود آمده و رفقای عزیزی پیدا کردیم و امروز برای ما جای بسی تأسف است که مجبوریم با همان رفقا خداحافظی کنیم. در پایان اجازه می خواهم که مسرتِ باطنی خود را برای همکاری با مأمورینِ راه آهن بیان کنم، زیرا کــه مـا همیشه خوش وقت به شناسایی شما بوده ایم و دوستی شما را با یک نظر و ارزشِ فوق العاده تلقی کرده ایم. خداحافظ. آرزومندم که همیشه با موفقیت قرین باشید.» (همان، شمارۀ ۱۰۴۹، دوشنبه ۴ تیر ۱۳۲۴، ۱ و ۲).
ابراهیم دهگان دربارۀ رفتن نیروهای متفقین از اراک می نویسد: «…۲۰ آذر[۱۳۲۴]- نیــروی آمریکایی ها که سه سال تمام در اراک بودند شهرِ ما را ترک کردند و رفتند. الهی جنگ برنگردد که بر نگردد…» (کارنامه یا دو بخش دیگر از تاریخ اراک، ۲۶۳).
تحویلِ راه آهنِ اراک یکی از اقداماتِ متفقین قبل از ترکِ اراک بود: «روزِ چهارشنبه ۲۳ خرداد کمیسیونی مرکب از افسرانِ آمریکایی و رؤسای ایرانی قسمت های راه آهن به اراک وارد و پس از تحـویلِ راه آهنِ اراک به طرفِ قم حرکت و روزِ پنجشنبه ۲۴ نیز بقیۀ قسمتِ ناحیۀ اراک تحویلِ مأمورینِ ایرانی گردید.» (نامه اراک، شماره ۱۰۴۸، دوشنبه ۲۸ خرداد ۱۳۲۴، ۴).
«به قرارِ اطلاعِ واصله متفقین به وزارتینِ خارجه و راه اطلاع داده اند که روزِ یکشنبه دهم تیرماه ۱۳۲۴- اول ژوئیۀ ۱۹۴۵- راه آهنِ قسمتِ جنوب را به نمایندگانِ دولت واگذرا خواهند نمود و لازم است هرچه زودتر مأمورینِ خود را برای انجامِ این تحویل تعیین و معرفی نماید» (همان، شماره ۱۰۴۶، دوشنبه ۱۴ خرداد ۱۳۲۴، ۱).
به مناسبتِ تحویلِ راه آهن، جشنی نیز برپا می شود: «ادارۀ راه آهنِ ناحیۀ اراک به مناسبتِ عزیمتِ افسرانِ نیروی آمریکا که متصدی ادارۀ راه آهن بوده اند از عمومِ رؤسای ادارات و متعینینِ شهر و افسرانِ نیروی آمریکا دعوت نموده است که در ساعت ۷ روز سه شنبه ۲۹ در ایستگاه اراک برای صرفِ چای و شیرینی حضور به هم رســانند.» (همان، شماره ۱۰۴۸، ۴).
در همان زمان دو حادثه در راه آهنِ جنوب پیش می آید: «هنگامی که صفحاتِ روزنامه بسته شده و زیرِ چاپ بود، به ما اطلاع رسید که دو حادثۀ مهم در ناحیۀ راه آهنِ جنوب به وقوع پیوسته، بدین قرار:
۱- شبِ یکشنبه ۱۷، شش واگنِ بـاری بینِ ایستگاه های مارون و دورود از خط خارج گردیده است.
۲- شبِ دوشنبه ۲۸، یک ساعت و نیمِ بعد از نصفِ شب بینِ ایستگاه های بالارود و مازو، ۱۸ واگنِ باری که چند واگنِ آن حاملِ زوار بوده از خط خارج و دچارِ آتش سوزی گردیده و خط را بسته است. قطارِ مسافربری تهران- اهواز که حسب المعمول باید ساعت سه و نیمِ بعد از نصفِ شب از اراک به طرفِ اهواز حرکت نماید بر اثرِ حادثۀ اخیر تا انتشارِ روزنامه در اراک متوقف بود. چون اطلاعاتِ بیشتری در اطرافِ این دو موضوع نداشتیم به درجِ این مختصر قناعت گردید.» (همان).
در نهایت راه آهن این چنین تحویل می شود: «در هفتۀ گذشته نیروی دولتِ آمریکا مقیمِ اراک کلیۀ ادوات و محلِ نیروی خود را به-وسیلۀ نمایندۀ وزارتِ دارایی به راه آهن تحویل و از اراک به طرفِ اهواز حرکت نمودند و تا پنجمِ دی ماه نیز اهواز و خرمشهر را ترک خواهند نمود.» (همان، سال دوازدهم، شمارۀ ۱۰۷۴، ۲۷ آذر ۱۳۲۴، ۴).
بیمارستانِ آمریکایی ها نیز این چنین به وزارتِ بهداری تحویل می شود: «در هفتۀ گذشته آقای دکتر طبری به نمایندگی از طرفِ وزارتِ بهداری و آقای اسکویی به نمایندگی حسابداری وزارتِ بهداری و آقای عظیما نمایندۀ وزارتِ دارایی و آقای رئیس بهداری اراک در بیمارستانِ آمریکایی ها حضور یافتند و طبقِ نقشه و صورتمجلسِ تنظیمی بیمارستانِ آمریکایی ها را که واقع در ۷ کیلومتری اراک (دامنۀ کوه های بغدادی) می باشد به نامِ وزارتِ بهداری از آمریکایی ها تحویل گرفتند. به قرارِ اطلاع هیأتِ نامبرده به طرفِ اهواز حرکت نمودند و روزهای ۲۷ تا ۲۹ آذر بیمارستانِ فولی آباد و روز ۴ دی بیمارستانِ خرمشهر و سایرِ ادواتی که دولت از آمریکایی ها خریداری نموده تحویل خواهند گرفت» (همان).
با رفتنِ نیروهای متفقین، برخی از ادوات و امکاناتی که برای خود در شهر تدارک دیده بودند نیز برچیده می شود: «کلیۀ ارتباط های مخابراتی که متفقین در اراک دایر نموده بودند در این ماه جمع آوری و برچیده شده است. دو رشته سیم که نیروی متفقین برای انجامِ مخابراتِ خود از اراک تا کرمانشاه کشیده بودند و اخیراً سیم و ادواتِ مربوطه به وزارتِ پست و تلگراف فروخته شده بود در هفتۀ گذشته مأمورِ مخصوصی از طرفِ وزارتِ پست و تلگراف به اراک وارد و ادواتِ نامبرده را تحویل گرفت. اکنون دو رشته سیمِ نامبرده نیز موردِ استفادۀ اداراتِ پست و تلگرافِ شهرهای بینِ اراک و کرمانشاه واقع شده است.» (همان، شماره ۱۰۶۶، دوشنبه ۳۰ مهر ۱۳۲۴، ۱۶).
