روزنامه وقایع استان مرکزی پایگاه رسمی اطلاع رسانی نشریه
شنبه ۴ تیر ۱۴۰۱ شماره ۱۵۷۵
یوسف نیک فام
نویسنده و پژوهشگر
اسنادی از متفقین در اراک
اسنادی از کتابِ «ایران در اشغالِ متفقین، مجموعۀ اسناد و مدارک ۱۳۱۸-۱۳۲۴» به کوشش صفاءالدین تبرائیان (انتشارات مؤسسۀ خدمات فرهنگی رسا، چاپ اول، ۱۳۷۱) انتخاب شده است. این اسناد به خوبی به آشفتگی دورانِ حضور متفقین در کشور و دخالتِ آنان در ادارۀ امورِ کشور می پردازد. بخشی از این اسناد به بازداشتگاهِ متفقین در اراک و زندانی های آن اشاره دارد.
دستورالعملِ مجدد وزیرمختارِ انگلیس به نخست وزیر ایران در موردِ بازداشت و تبعید ایرانیانِ مظنون به هواداری از آلمان
وزارت امور خارجه
سند شمارۀ ۲۱۲
نامۀ سفارتِ انگلیس
شمارۀ: ۱۲۴۱
تاریخ: ۵ شهریور ماه ۱۳۲۱
آقای نخست وزیر عزیزم
۱٫ دوستدار طی یک نامۀ فوری مورخۀ ۱۴ اوت خاطر آن جناب را از دستوری که از دولتِ متبوعۀ خود راجع به طریقه ای که عقیده دارند باید نسبت به مظنونین مجری شود دریافت داشته بودم مستحضر ساختم. حال از تاریخی که نامۀ مزبور نگاشته شده و دو هفته می گذرد و دولتِ متبوعۀ دوستدار و همچنین مقاماتِ نظامی انگلیس که مأمونیتِ آنها به وسیلۀ عملیاتِ ستونِ پنجم در این کشور موردِ تهدید قرار گرفته از تأخیرِ زیادی که در اتخاذ تصمیم نسبت به این مسألۀ فوق العاده مهم رخ داده بسیار نگران اند. دوستدار مستحضرم که آن جناب به وزیرمختارِ ایران در لندن دستور دادید که بر له نقطه نظرِ دولتِ ایران به وزارتِ خارجۀ انگلستان تذکراتی بدهد، ولکن همان طور که دوستدار طی یک تلگرافِ رسمی مورخۀ ۲۴ اوت اطلاع حاصل نموده ام آن جناب هم یقیناً اطلاع یافته اند که دولتِ اعلیحضرت پادشاه انگلستان نمی تواند نظریۀ دولتِ شاهنشاهی را قبول نمــاید بالعکس در لزومِ تحت الحفظ نگاهداشتنِ مظنونین در سلطنت آباد اصرار می ورزند.
۲٫ برای تکمیلِ نامۀ مورخۀ ۱۴ اوت خــود شرایطی را که در آن موقع شفاهاً اضافه نمودم حال کتباً مزید می نمایم، یعنی مظنونینِ ایرانی که حال در دستِ مأمورینِ انگلیسی می باشند اعم از اینکه در تهران و یا در اهواز باشند باید به سلطان آباد فرستاده شوند و تابعِ همان رژیمی باشند که مظنونینی که در دستِ مأمورینِ ایرانی می باشند، هست.
۳٫ محترماً از آن جناب خواهشمندم که فوراً جوابی جهتِ دوستدار ارسال فرمایند که به دولتِ متبوعۀ خود که حل این موضوع را به طریقِ ارفاقی که در نامۀ ۱۴ اوت دوستدار ذکر است آزمایشی از بستگی سیاستِ آن جناب با متفقین ملحوظ دارند اعلام نمایند.
دوستِ صمیمی، آر. دبلیو. بولارد.
دولتِ ایران چنان که انگلیس می خواست با بازداشت و تبعیدِ ایرانیانِ مظنون به طرفداری از آلمان موافقت می کرد
وزارت امور خارجه
سند شمارۀ ۲۱۵
شمارۀ ۱۴۵۶
مورخۀ: ۱۲/۶/۱۳۲۱
آقای وزیرمختارِ عزیزم
در پاسخِ نامۀ شمارهۀ ۱۲۴۱ آن جناب به جناب آقای نخست وزیر و در تکمیلِ نامۀ شمارۀ ۱۲۷۰ دوستدار محترماً خاطرِ شریف را مستحضر می دارد نظر به وضعیتِ خاصی که توقیفِ (کذا: توقف) موقتِ نیروی دولتِ اعلیحضرت پادشاه انگلستان در ایران تولید نموده است و تقاضای سفارتِ پادشاهی انگلستان دولتِ شاهنشاهی دربارۀ اشخاصی که موردِ سوءظن واقع گردیده اند موافقت می نماید که:
۱٫ مظنونین از محلی که فعلاً در توقیف هستند (با تعیینِ توقیف گاه آنها) به سلطان آباد اراک اعزام شوند.
۲٫ به طوری که آن جناب در نامۀ ۱۲۴۱ مرقوم فرموده اند مظنونینِ ایرانی که حال در دستِ مأمورینِ انگلیسی می باشند اعم از اینکه در تهران و یا در اهواز و یا نقطۀ دیگری باشند به سلطان آباد اراک فرستاده شوند.
۳٫ حفاظت و استنطاقِ مظنونین به وسیلۀ مأمورینِ ایران و انگلیس مشترکاً به عمل آید.
۴٫ دولتِ شاهنشاهی یک نفر کمیسرِ عالی تعیین خواهد نمود که تحتِ نظرِ او از طرفِ بازجویانِ ایرانی و انگلیسی تحقیقات طبقِ قوانینِ جاریۀ کشور جریان یابد.
۵٫ مظنونینی که پس از بازرسی بی تقصیر تشخیص داده شوند فوری آزاد شوند.
۶٫ مظنونینی که تقصیرشان پس از بازپرسی ثابت شود و مقصرِ قطعی به شمار آیند در سلطان آباد تا مدتی که لازم باشد تحتِ حفاظتِ مشترکِ ایران و انگلیس نگاهداشته خواهند شد نه در اهواز و یا نقاط دیگر.
۷٫ کلیۀ ایرانیانی که قبل از این دسته توقیف شده اند مشمولِ رفتاری خواهند شد که نسبت به این دسته موردِ قبول واقع شده است.
توافقِ نظرِ بالا و اقداماتی که بر طبقِ آن می شود هیچگونه سابقۀ حقوقی و ملاکِ عمل برای آتیه نخواهد بود.
با احساساتِ صمیمانه ۱/۶/۲۱
در هیئت وزرا مطالعه و تصحیح و قرار شد در همین مضمون به سفارتِ انگلیس نوشته شود. ۱۰/۶/۱۳۲۱
گزارشِ تبعید ایرانیانِ مظنون به همکاری با آلمان مطابقِ دستورِ انگلیس
وزارت امورِ خارجه
سند شمارۀ ۲۲۸
ادارۀ مبداء نامه: اداره کل شهربانی
شمارۀ: ۱۵۴۷۹/۱۰۲۲۸
تاریخ: ۵/۷/۱۳۲۱
پیوست پرونده: ۵/۶/۲/۲۵ نخست وزیری
موضوع: اعزامِ بازداشت شدگان به اراک
استخراج کننده: انوشیروان عضد
جناب آقای نخست وزیر
تعقیبِ نامۀ شمارۀ ۱۵۴۰۶/۱۰۱۷۶ مورخ ۴/۷/۱۳۲۱ محترماً به استحضار می رساند طبقِ گزارشِ تلگرافی شمارۀ ۸۹۷ شهربانی اراک قطارِ حاملِ ۲۱ نفر اشخاصِ اعزامی از مرکز در ساعت ۶ عصر روزِ دوم ماه جاری به اراک وارد و عدۀ اعزامی به محلی که برای آنها قبلاً مهیا شده بود به وسیلۀ دو دستگاه اتوموبیل روانه شدند. محلِ مزبور عبارت [از] گاراژی است که با داشتنِ محوطۀ نسبتاً وسیع و اطاق های تک تک یک مرتبه از چندی قبل برای این منظور دستکــاری و سیم کشی و حاضر شده و محلی برای پاسگاه و آشپزخانه و کافه داراست. اشخاصِ اعزامی پس از ورود به محل با حضورِ رئیس شهربانی اراک و مأمورینِ انگلیسی و کاپیتن (کرد) افسرِ انگلیس که از تهران با همان قطار به اراک رفته بود و رسدبان ۱ نبیلی پایه ورِ شهربانی مأمورِ بدرقۀ بازداشت شدگان بازرسی بدنی و صحی شده و عجالتاً هر چهار نفر از آنها در یک اطاق که دارای چهار تختخواب و ۸ پتو و دو چراغِ بـــادی می باشد جای داده شدند تا بعد در ضمنِ بازجویی چه اقتضا کند و شاید اطاقِ بیشتری لازم گردد و فعلاً در همان محلِ تعمیراتِ دیگری انجام می گردد. رئیس شهربانی اراک در گزارشِ خود اضافه نموده است که راجع به طرزِ حفاظتِ مظنونین با مأمورینِ انگلیسی (سرهنگ گالره، سرهنگ اومارو، و ماژور مارکارت) مذاکراتِ مقتضی و مشاوره به عمل آمد. مأمورینِ نامبرده ابتدا مایل بودند چند پاس از پاس های خارج به مأمورینِ پلیس واگذار شود و سپس چنین قرار شد پاسگاه های داخل و خارجِ محل یک در میان بینِ پاسبان و سربازانِ هندی و تقسیمِ دو ساعت به دو ساعت در تعویضِ پاس ها اقدام شود.
بنابر نظرِ رئیس شهربانی اراک اضافه بر دوازده نفر پاسبان و یک نفر پایه ور اعزامی از مرکز دو پایه ور دو نفر سرپاسبان و ۵۰ نفر پاسبان موردِ لزوم تا پاس های مربوطه مرتب گردد. گرچه عده ای را که رئیس شهربانی اراک برای محافظت مظنونین پیشنهاد نموده تا اندازۀ زیاد به نظر می رسد، ولی البته علمِ کافی از مأمورینِ شهربانی مرکز به زودی تعیین و روانه خواهند شد و چون به عده ای که می بایستی از مرکز بروند در حدودِ مقررات باید فوق العادۀ روزانه داده شود و محلِ کافی در بودجۀ شهربانی موجود نیست در صورتی که تصویب فرمایند صورتِ اعتباری که موردِ ضرورت است تنظیم و تقدیم گردد تا از محلِ مقتضی امر به پرداختِ آن فرمایند…
صفحۀ ادامۀ سند یافت نشد.
بازرسی مسافرانِ خوزستان- تهران توسط مأموران انگلیسی و بازداشت مسافرانِ فاقدِ اوراقِ شناسایی در اراک
وزارت امور خارجه
سند شمارۀ ۲۴۶
نامۀ سفارتِ انگلیس
شمارۀ ۱۳۲۸
تارخ: ۸ آبان ۱۳۲۱
موضوع: هویت مسافرین و بازرسی آن در راه اهواز
استخراج کننده: انوشیروان عضد
آقای نخست وزیر عزیزم
شاید آن جناب اطلاع داشته باشد که اوراقِ هویتِ کلیۀ مسافرینِ غیرایرانی که به وسیلۀ خط آهنِ طهران- اهواز مسافرت می کنند از طرفِ مقاماتِ نظامی انگلیس در قطار موردِ تفتیش قرار می گیرد. مسافرینی که اوراقِ هویتِ آنها منظم نباشد مجبور می شوند که در سلطان آباد (اراک) از قطار خارج شوند و اجازه نخواهند داشت که به مسافرتِ خود ادامه دهند تا اینکه هویتِ آنها معلوم گردد.
اخیراً مواردی اتفاق افتاده که اشخاص بدونِ ارائۀ اوراقِ هویت ادعا نموده اند که از اتباعِ دولتِ ایران و بنابر این از هرگونه اقدامی از طرفِ مقاماتِ نظامی انگلیس مصون می باشند متاسفانه به علتِ احتیاجِ مبرمی که به اجرای اقداماتی به منظورِ صیانت در راه آهن حاصل است برای ما ممکن نیست که در معامله با اشخاصی که دعوی تابعیتِ ایران نموده و قادر نیستند هویتِ خود را معلوم نمایند بیش از این امتیازی قائل شویم.
از قرار معلوم با اینکه هر ایرانی مجبور است که دارای شناسنامه باشد، ولی مجبور نیست که در کلیۀ اوقات شناسنامه همراه داشته باشد. بنابر این ممنون خواهد شد که یک اخطاریۀ مناسبی به فوریت منتشر و در آن ذکر شود که از یک تاریخِ معینی مثلاً ۱۶ آبان کلیۀ ایرانیانی که با خط آهن طهران- اهواز مسافرت می نمایند باید شناسنامۀ خود را همراه داشته باشند و کسانی که همراه نداشته باشند، ممکن است از طرفِ مقاماتِ نظامی انگلیس بازداشت گردند تا هویتِ آنها معلوم شود.
دوست صمیمی آر. دبلیو. بولارد
دستورالعملِ تهدیدآمیزِ وزیرمختارِ انگلیس به نخست وزیر ایران برای بازداشتِ فوری چهار نفر ایرانی
وزارتِ امور خارجه
سند شمارۀ ۲۶۷
نامۀ سفارتِ انگلیس
شمارۀ: ۱۳۵۵
تاریخِ: ۲۱ آذر ۱۳۲۱
پیوستِ پرونده: ۵/۶/؟/۲۵ نخست وزیری
استخراج کننده: انوشیروان عضد
آقای نخست وزیر عزیزم- جناب آقای احمد قوام
طی نامۀ شمارۀ ۱۲۸۳ خود مورخۀ ۲۶ سپتامبر که رونوشتِ آن برای سهولتِ مراجعه لفاً ایفاد می شود، دوستدار از آن جناب تقاضا نمودم که اقدامِ فوری به عمل آورید که چهار نفر مظنونِ ایرانی موسوم به یموندی (کذا) [احتمالاً حسین نیوندی] و گروهبان [ابراهیم] سپهر و ستوان احمد اکبری و ستوان [غلامرضا] یحیائی توقیف و بر طبقِ شرایط قرارداد بینِ دولتینِ متبوعۀ طرفین برای توقیف و بازجویی به سلطان آباد انتقال یابند. چون از طرفِ جنابعالی اقدامی رضایت بخشی به عمل نیامد دوستدار در ۶ و ۲۵ اکتبر نسبت به تقاضای خود خاطرِ آن جناب را متذکر گردیدم و امیدوار بودم که در نتیجۀ تذکراتم اقداماتِ مقتضی به عمل خواهد آمد، ولی متاسفانه در این نظر به اشتباه رفته بودم زیرا بیش از یک ماه می گذرد و ظاهراً به هیچ وجه از طرفِ مقاماتِ مربوطۀ ایران قدمی برداشته نشده است. به علاوه وزیری که در چند ماه قبل در موقعِ حرکت به کرمانشاهان در تحتِ مراقبتِ مأمورینِ شهربانی فرار کرده با وجودِ تذکراتِ دائمی که از طرفِ سفارت به مقاماتِ مربوطۀ ایرانی برای دستگیر کردنِ مشارالیه داده شده هنوز آزاد است. اینک دوستدار به این وسیله به استحضارِ خاطرِ آن جنــاب می رسانم که دولتِ اعلیحضرتِ پادشاه انگلستان به توقیفِ بلاتأخیرِ این مظنونین اهمیتِ فوق-العاده را قائل اند و در صورتی که اقدام به عمل نیاید، مجبور خواهم بود که به دولتِ متبوعۀ خود گزارش دهم که دولتِ ایران در انجامِ مسؤولیتِ خود قصور ورزیده و در خلوصِ نیتِ آن دولت و یا لااقل از نیتِ مأمورینی که ارتباط مستقیم با این موضوع دارند تردید دارم.
دوستِ صمیمی، آر. دبلیو. بولارد
ادامۀ بازداشتِ ایرانیان در اراک زیر نظرِ مأمورینِ انگلیسی
سند شمارۀ ۲۸۷
نامۀ سفارتِ انگلیس
شماره: خوانده نشد
تاریخ: ۱۸ دی ۱۳۲۱
استخراج کننده: انوشیروان عضد
سفارتِ اعلیحضرت پادشاه انگلستان تعارفاتِ خود را به وزارتِ امورِ خارجۀ شاهنشاهی اظهار و با عطف به یادداشتِ شمارۀ ۲۷۷۸ مورخۀ ۷۱ دسامبر ۱۹۴۲ (۱۰ دی ۱۳۲۱) در موضوعِ توقیف و بازجویی مظنونینِ ایرانی در سلطان آباد (اراک) محترماً نکاتِ ذیل را تذکر می دهد:
اگرچه در قسمتِ سومِ نامۀ شمارۀ ۱۲۷۱ سفارت مورخۀ ۱۹ اوتِ ۱۹۴۲ و در بندِ قراردادِ مورخۀ ۱۷ سپتامبرِ ۱۹۴۲ راجع به بازداشت و بازجویی و مراقبتِ مظنونینِ ایرانی در سلطان آباد (اراک) اشعار شده است که مظنونینی که پس از تحقیق معلوم شود بی گناه بوده اند به فوریت مرخص خواهند شد. لازم است تذکر داده شود که گذشته از سه نفری که قبلاً مرخص شده اند هیچ یک از متهمین تاکنون به عنوانِ بی تقصیری مرخص نشده اند. اشخاصی که نامِ آنها در یادداشتِ آن وزارتخانه ذکر شده ممکن است کسانی باشند که در نتیجۀ عملیاتِ سویی که مرتکب شده اند به قدرِ کفایت در زندانِ سلطان آباد (اراک) به سر برده، ولی با موافقتِ نمایندۀ دولتِ ایران در سلطان آباد (دو کلمه خوانده نشد) که در محوطه های مخصوصی برای اینکه مستمراً تحتِ مراقبتِ عمومی باشند…( ادامۀ سند ناخواناست).
تأکیدِ وزیرمختارِ انگلستان به نخست وزیر ایران در موردِ بازداشت و تبعید همۀ اتباعِ کشورهای محور
وزارت امور خارجه
سند شمارۀ ۳۱۰
ادارۀ مبداء نامه: سفارتِ انگلیس
شمارۀ: مشخص نیست
تاریخ: ۱۱ بهمن ۱۳۲۱
پیوست: پروندۀ ۵/۶/۲/۲۵ نخست وزیری
موضوع: توقیفِ اتباعِ محور
استخراج کننده: انوشیروان عضد
آقای نخست وزیر عزیزم- جناب آقای احمد قوام
آن جناب طی نامۀ شمارۀ ۳۲۰۲۰ خود مورخۀ ۲۴ ژانویه لطفاً به دوستدار اطلاع دادند که به وزارتِ کشور و مأمورینِ شهربانی راجع به حرکتِ بعضی از اتباعِ دولِ محور از کشور در ۲۸ ژانویه برای بازداشتِ سیاسی دستورِ لازم داده شده است.
از معاضدتِ آن جناب در این موضوعِ فوق العاده قدردانی می نمایم، و لکن خاطرِ جنــابعالی را متذکر می دارد که تاکنون از عدۀ تقریبی ۲۳۳ نفر اتباعِ دولِ محور فقط ۱۱۳ نفر از طرفِ شهربانی بازداشت شده و به سلطان آباد اعزام گردیده اند. بنابر این تقاضا می شود که از طرفِ مأمورینِ شهربانی اقداماتِ دیگری به عمل آید که بقیۀ این اشخاص را برای تسلیمِ فوری آنها به مقاماتِ نظامی انگلیس در سلطان آباد پیدا نمایند.
دوستِ صمیمی، آر. دبلیو. بولارد
پافشاری سفارتِ انگلیس در موردِ بازداشتِ ایرانیان و تبعیدِ آنان به اراک و تحویلِ ایشان به مقاماتِ انگلیسی
وزارت امور خارجه
سند شمارۀ ۳۳۱
ادارۀ مبداء نامه: سفارتِ انگیس
شمار: ناخوانا
تاریخ: ۱۴/۱۲/۱۳۲۱
پیوست: پروندۀ ۵/۶/۲/۲۵ نخست وزیر
استخراج کننده: انوشیروان عضد
آقای نخست وزیر عزیزم
به این وسیله به استحضارِ خاطرِ آن جناب می رسانم که اشخاصِ ذیل که اسامی آنها جزوِ مظنونینِ ایرانی است که ابتدا به جنابعالی اطلاع داده شده هنوز به سلطان آباد جهتِ توقیف و استنطاق اعزام نگردیده اند:
۱٫ [حسین] نیوندی
۲٫ گروهبان [ابراهیم] سپهر عضو ادارۀ هواپیمایی
۳٫ ستوان احمد اکبری عضوِ قورخانه
۴٫ ستوان [غلامرضا] یحیایی
ظاهراً هنوز ادارۀ شهربانی موفق نشده است نمرۀ ۱ را دستگیر نماید و حال آنکه از طرفِ دیگر نمرۀ ۲ و ۳ قرار بود از طرفِ مقاماتِ نظامی ایران چند هفته قبل دستگیر شده باشند. ولکن بر طبقِ اظهاراتِ مأمورینِ شهربانی ایران حال اثری از آنها نیست نمرۀ ۴ شهرت دارد که در رضائیه تحتِ توقیف است، مأمورینِ ادارۀ آگاهی نظامی انگلیس با آقای رئیس کل شهربانی راجع به بعضی از مظنونینِ غیرنظامی که چند تن از آنها مریض و در طهران و یا ولایات تحتِ توقیف هستند مستقیماً تماس دارد.
ممنون خواهم شد که اقداماتِ فوری به عمل آید که نمرۀ ۱ و ۲ و ۳ و ۴ بدونِ تأخیرِ بیشتری تحتِ توقیف درآمده و بر طبقِ شرایط پیمانِ اخیر به سلطان آباد جهتِ توقیف و استنطاق اعزام گردند.
دوستِ صمیمی، آر. دبلیو. بولارد
دستورالعملِ رئیس کل شهربانی برای اعزامِ یک کلانتر و دو بازرسِ ایرانی به اراک به منظور شرکت در محاکمۀ ایرانیانی که در بازداشتِ مقاماتِ انگلیسی بودند
شهربانی کل کشور
سند شمارۀ ۲۳۲
یک نفر کمیسر و دو نفر بازجو از طرفِ دولت تعیین و به اراک روانه شوند و پس از خاتمۀ بازجویی، دو نفر بازجوی مزبور از اراک حرکت و کمیسرِ دولت تا خاتمۀ کارِ مظنونین در اراک متوقف باشد. و چون از مفادِ قرارِ مزبور این طور استنباط می شود که تصمیماتِ مربوطه به بازداشت شدگان تحتِ نظرِ کمیسرِ مزبور بایستی انجام گیرد و تاکنون کمیسرِ دولت و همچنین بازجوهایی که بایستی بروند تعیین نگردیده اند، مستدعی است مقرر فرمایند برای انتخاب و اعزامِ آنها نیز هرگونه تصمیمی که اتخاذ شده است به ادارۀ کل شهربانی اعلام دارند تا طبقِ آن دستورِ شایسته به رئیس شهربانی اراک داده شود.
رئیس ادارۀ کل شهربانی، سرپاس رادسر
نامۀ اعتراض آمیزِ بولارد، وزیرمختارِ انگلیس به نخست وزیر مبنی بر اینکه دکتر اسدالله و مهندس داریوش که قبلاً مظنون به فعالیت بر له دولِ محور بوده، بعد از اینکه به سلطان آباد منتقل شده پس از برائت به سمتِ بازرسِ پست و تلگرافِ یزد منصوب شده اند
وزارتِ امورِ خارجه
سند شمارۀ ۳۳۶
نامۀ سفارتِ انگلیس
شمارۀ : ۱۰۵۱
تاریخ: ۱۵/۱/۲۲
استخراج کننده: انوشیروان عضد
آقای نخست وزیر عزیزم
آن جناب به خاطر خواهند آورد که دولتِ شاهنشاهی ایران برحسبِ تقاضای دوستدار ضمنِ نامۀ شمارۀ ۱۰۸۷ مورخۀ آوریل ۱۹۴۲ ترتیباتی داده اند که دکتر اسدالله و مهندس داریوش که مظنون به فعالیت بر له دول محور بود، تحتِ نظرِ مستحفظینِ مشترکِ انگلیسی و ایرانی به کرمانشاه اعزام گردد. بعداً دکتر داریوش طبقِ شرایط مندرجه در قراردادی که سالِ گذشته بینِ دولتینِ انگلیس و ایران راجع به تکلیفِ ایرانی های مظنون منعقد شده به سلطان آباد منتقل گردید. پس از بازجویی های مشترک در سلطان آباد، دکتر داریوش و چند نفر دیگر آزاد شدند، نه به علتِ اینکه برائتِ آنها ثابت شده بود، بلکه از لحاظِ عطوفت. علاوه بر این فقط از نقطه نظرِ شقِ ثانوی بازداشتِ متمادی در سلطان آباد، مقرر گردید که مشارالیه دور از تهران اقامت گزیند. در این خصوص توجه جنابعالی را به نامۀ شمارۀ ۱۰۳۴ مورخۀ ۲۰ فوریه گذشتۀ خود معطوف می سازم، اینک با تعجب اطلاع حاصل نمودم که دکتر داریوش به سمتِ بازرسِ پست و تلگرافِ یزد منصوب گردیده است. درکِ این موضوع برای دوستدار مشکل است که چطور دولتِ شاهنشاهی ایران با اعتراف به اینکه مایل به اجرای عهدنامۀ اتحاد از حیثِ متن و معنا می باشد، ممکن است شخصی را که در گذشته بر له دولِ محور فعالیت هایی داشته و برائتِ او به ثبوت نرسیده است به یک پستِ رسمی منصوب نماید. علی هذا ممنون خواهم شد که دستورهای فوری به ادارۀ مربوطۀ دولتِ شاهنشاهی صادر گردد که بدونِ تأخیر دکتر داریوش را از شغلِ خود منفعل نمایند.
دوستِ صمیمی، آر. دبلیو. بولارد
دستگیری برخی از مقاماتِ لشکری از جمله سرتیپ صادق کوپال و سرهنگ احمد اخگر توسط لشکر اصفهان با نظرِ نیروهای متفقین
وزارت کشور
امنیۀ کل کشور
سند شمارۀ ۳۶۹
محرمانه مستقیم
شبِ قبل با نظرِ متفقین از طرفِ لشکرِ اصفهان، سرتیپ کوپال، سرهنگ اخگر، سرهنگ [محمود] جهان بیگلو، سرهنگ افسطی [سیدنصرالله افطسی]، سرگرد جهان بیگلو در ستاد لشکر بازداشت، ساعت ۸ و نیم صبح امروز ۸/۶/۲۲ به طهران یا اراک حرکت دادند. ۵ نفر از اهالی غیرنظامی را نیز متفقین بازداشت و اعزام نمودند. لشکر و سایرِ ادارات به کارهای خود مشغول هستند. ۸/۶/۲۲
رونوشت: گزارش ژاندامری اصفهان برای استحضار وزارتِ کشور ایفاد می گردد.
معاون ژاندارمری کل کشور، سرتیپ سطوتی
درخواست شوروی برای گسیلِ افرادِ مظنون به همکاری با آلمان از اراک به رشت و پاسخِ ایران
اظهاراتِ شفاهی جناب آقای وزیر امور خارجه
به جناب آقای سفیرکبیر جماهیر شوروی
در تاریخ ۱۶/۱۱/۱۳۲۲
سند شمارۀ ۴۳۶
چنانکه خاطرِ محترم مستحضر است، نظر به وضعیتِ خاصی که توقفِ موقتِ نیروی انگلیس در ایران تولید نموده است و در نتیجۀ اصرارِ سفارتِ انگلیس که مبتنی بر هیچ اصل و قانونِ ایران نبود در شهریورماه ۱۳۲۱ اشخاصی که موردِ سوءظنِ مقاماتِ نظامی انگلیس واقع شده بودند بازداشت و به اراک اعزام شدند تا موردِ بازپرسی مشترک واقع شوند. متعاقبِ آن اقدامِ عشایر نیز در تاریخِ ۷ شهریور ۱۳۲۲ از طرفِ سفارتینِ انگلیس و شوروی به عمل آمد. این دفعه نیز نظر به اینکه نیروی انگلیس و شوروی در ایران هستند با تقاضای مشترک موافقت شد، ولی بعد از چهار ماه بازداشت و اتمامِ بازجویی از عدۀ بازداشت شدگان سفارتِ شوروی عنوان نمود که عده ای که طرفِ سوءظنِ مقاماتِ نظامی شوروی هستند باید به رشت اعزام و در آنجا در رسیدگی به اتهاماتِ آنها بازپرسانِ شوروی نیز شرکت نمایند.
راجع به موضوعِ متهمین و امکانِ اعزامِ آنها به رشت و تشکیلِ دو منطقه در ایران نظریاتِ خود را چه در اینجا به جنابِ سفیرکبیر و چه به آقای کاردار و چه در مسکو به سفیرکبیرِ ایران اطلاع داده بودم و انتظارِ موافقتِ مقاماتِ شوروی را با نظریۀ خود داشتم مخصوصاً اینکه پس از اعلانِ جنگ دولتِ شاهنشاهی به آلمان و قرار گرفتنِ ایران در ردیفِ مللِ متحده و اعلامیۀ سه پیشوای متفقین در تهران انتظار نمی رفت چنین تقاضاهایی که با اصلِ حاکمیت و استقلالِ قضایی ایران مغایرت دارد و با پیمانِ دولتین وفق نمی دهد از دولتِ شاهنشاهی بنمایند و بالطبع نمی بایستی انتظار داشت که موردِ موافقتی مقاماتِ صلاحیت دارِ ایران واقع گردد.
کلیۀ اقداماتی که منجر به بازداشت شدنِ مظنونین در اراک گردید به منظورِ رسیدگی در اطرافِ اتهاماتی بوده است که به آنها نسبت می دادند و در تحقیقات قضایا روشن گردیده است و بنابر این انتقالِ عده ای از بازداشت شدگان از اراک به رشت جز تولیدِ زحمت تصور نمی رود مفیدِ فایده باشد، این است که وزارتِ اموری خارجه به نظریۀ خود باقی و مصراً تقاضا دارد موافقت فرمایند لااقل انجامِ منظور طبقِ طرحِ پیشنهادی در تهران که وسایلِ کار فراهم تر است صورت پذیرد.
ساختِ بازداشتگاه در حومۀ تهران برای زندانی های متفقین در اراک
وزارت دارایی
شمارۀ: ۳۵۴
به تاریخ: ۲/۲/۱۳۲۳
محرمانه و خیلی فوری
اخیراً در اثرِ اقداماتی که از طرفِ دولتِ شاهنشاهی به عمل آمده است مقر گردیده که ایرانیانی که در اراک می باشند در یک بازداشتگاهی بیرونِ تهران تحتِ نظرِ دولت قرار گیرند. مقاماتِ مربوطۀ انگلیسی متقبل شدند که بازداشتگاه را به خرجِ دولت بسازند و وزارت امور خارجه از نظرِ تسهیلِ امر و تسریع در آوردنِ بازداشت شدگان به تهران با این ترتیب موافقت کرد.
مخارجِ این ساختمان به طوری که مقاماتِ انگلیسی اطلاع داده اند در حدودِ چهل هزار ریال می شود که برحسبِ امرِ جناب آقای نخست وزیر وعده داده شده است که به وصولِ صورت حساب وجه آن به سفارتِ کبرای انگلیس پرداخته شود. چون ساختمان در شرفِ اتمام است خواهشمند است مقرر فرمایند موافقتِ وزارت دارایی را فوراً اعلام فرمایند که تصویب نامۀ آن به هیئت وزیران تقدیم شود.
معاون کل وزارتِ امورِ خارجه، محمدعلی همایون جاه.
به شمارۀ ۱۷۶/۱۴۲۹/م- ۲/۲/۱۳۲۳ ثبت شد. به ریاست کل دارایی ارجاع شد.
