روزنامه وقایع استان مرکزی پایگاه رسمی اطلاع رسانی نشریه
یکشنبه ۱۱ اردیبهشت ۱۴۰۱ شماره ۱۵۵۲
به کوشش یوسف نیک فام
رویدادهای دورانِ جنگِ جهانی اول در عراق (اراک) را در بهمن ماه ۱۲۹۵ خورشیدی به نقل از روزنامۀ ایران بازخوانی می کنیم:
در عراق
تلگرافی که دو روزِ قبل از عراق مخابره شده، اخبارِ منتشره راجع به جنگ در حوالی کرهرود را تکذیب می نماید و اطلاع می دهند که سردار اجلالِ حکمران همه روزه در دارالحکومه مشغولِ رسیدگی به امورِ ولایتی و آقای موفق السلطنه کارگزار هم به انجامِ امورِ محوله اشتغال دارند و فعلاً در خاکِ عراق به هیچ وجه جنگی نیست و ضمناً اطلاع می دهد که کاغذی دو روز قبل از علیمردان خان رئیسِ ایلِ بیرانوند برای سردار اجلال رسیده بوده که می نویسد سردار محبی و نظرعلیخان از بروجرد به نهاوند رفته اند (ش ۳۳، دوشنبه ۲ دلو ۱۲۹۵).
تلگرافِ بروجرد
تلگرافی به تاریخِ ۲۵ ربیع الاول از بروجرد به مرکز مخابره شده و راپرت می دهند که چند روز قبل از ملایر خبر داده اند سردار مقتدر و اردویی که در توره داشتند شکست خورده تا نزدیکی ملایر عقب نشسته اند. در روزِ بعد سردار محبی و نظر علیخان سردار اکرم معروف به امیرنظام با استمدادی که از طرفِ لرستان و غیره در شهر حاضر داشتند از شهر خارج شدند و معلوم نیست به کدام سمت رفته و خیالاتشان چه بوده و نظمِ شهر و اطراف را در موقعِ حرکتی خود به عهدۀ نصرت السلطان گودرزی واگذار نموده اند. از سردار محبی تا امروز خبری نرسیده، سیمِ تلگرافِ ملایر را هم از روزِ وقوعِ این حادثه از مخابرات مانع هستند. پستِ ملایر هم در این هفته عبور و مرور کرده است (همان).
راجع به تهیۀ سیورسات
روزِ گذشته تلگرافی از حکمرانِ عراق به وزارت جلیلۀ داخله راجع به راپرتِ اقداماتِ خود در تهیۀ سیورسات و جنس برای نظامیان به طوری که صلاح و صرفۀ مالکین و اهالی عراق منظور بوده مخابره و واصل گردید و ضمناً تقاضا نموده اند که برای تکمیلِ وسائلِ رفاهیتِ اهالی عراق لازم است مساعدتی هم از نقاطِ دیگر منظور شود. خوب است که از طرفِ وزارتِ جلیلۀ داخله امر و تأکید شود مقداری جو از گلپایگان حمل به عراق شود که در آتیه محذوری [مشکل و گرفتاری] حاصل نگردد (ش ۳۴، چهارشنبه ۴ دلو ۱۲۹۵).
اطلاعات راجع به جنگ
از اطلاعات واصله از فرونت های [جبهه های جنگ] عراق و آوج و زنجان چنین مستفاد می شود که نسبت به هفتۀ اول سکون و آرامش برقرار شده و واقعۀ جدید در هیچ یک از فرونت های مختلفه رخ نداده است (همان).
در عراق
از عراق مورخۀ ۴ برج دلو راپرتِ قبل را مخابره نموده است که بعضی اخبار راجع به عراق در جرایدِ این هفته خوانده شد که بی اصل بوده از آن جمله مصادمۀ سردار مقتدر با روس ها در کرهرود در صورتی که زیاده از سه هفته است که سردار مقتدر به کلی از حدودِ عراق رفته و در کرهرود جنگی واقع نشده، راجع به مراجعتِ سردار اجلال از فرونتِ جنگ، معزی الیه با حالِ کسالت آور در دارالحکومه مشغولِ رسیدگی به امور و فراهم نمودنِ سیورسات برای قشون هستند. یک خبرِ دیگر آنکه منتشر شده عده ای از قشونِ عثمانی با الوار از سمتِ گلپایگان به اصفهان رفته اند. این فقره هم به کلی بی اصل است و متجاوز از سه هفته است که تمامِ [ناخوانا] عراق به کلی خالی از الوار و بختیاری و ژاندارم و غیره است و به هیچ وجه جنگی واقع نشده (ش ۳۵، جمعه ۶ دلو ۱۲۹۵).
تلگرافِ جگرسوزِ اهالی عراق
تلگرافِ رقت انگیزی از عراق به مقاماتِ عالیه مخابره و کپیۀ آن به اداره رسیده خلاصۀ مضمونِ آن به قرارِ ذیل است:
از محرم تا حالا فریادِ تظلم و استغاثه می نمائیم که کسی به دادِ ما مظلومینِ اهالی فلک زدۀ عراق نمی رسد و رفعِ شداید از ما بیچارگان نشده تا کار به جایی رسیده که تمامِ دهاتِ ما خراب و رعایای بیچاره در سرما و برف در کوه و صحرا متواری، گرسنه، پریشان خصوص با وضعِ حال حکومت سردار اجلال و دستیاری و معاودتِ او با قشونِ امپراتوری دیگر صاحبِ مال و جان و خانه و ناموس و قدرت و امنیت و کسب و تجارت نیستیم. یک جا در دهات به اسمِ سیورسات، یک جا در شهر به عنوانِ تحمیلات هر هفته به اسمِ تفاوتِ قیمتِ منات تمامِ دارایی ما به باد رفته، هر هفته به بهانۀ حمل و نقلِ مال التجاره و گرفتنِ باری پنج تومان، چهار پنج هزار تومان گرفته و می گیرند. در هر هفته از تجــار می گیرند، همین قدر که از دروازه به خارج حمل شده در بیرونِ دروازه به اسمِ تفتیش و قاچاق به چنگالِ قزاق و سالدات می اندازند تا هرچه بخرند از مال التجاره داخلی به خارج ببرند و تا حالا سه مرتبه سه چهار هزار تومان تحمیلِ تفاوتِ قیمتِ منات بر تجار و اصناف و ملاکین و عمومِ اهالی نموده در شب دو سه نفر را برای آنکه به خانه و ناموس بالینِ آنها وارد شوند مانعِ آنها نشوند یا مجروح یا مقتول می نمایند از غروبِ آفتاب احدی از خوفِ غارتِ لباس و تلف قدرتِ خروج را ندارد. روزِ روشن علاینۀ زن هــا را می برند. نوامیسِ مسلمین دیگر یارای خروج از خانه را به هیچ وجه ندارند و تمامِ این وقایع از طمع و مساعدت و ملاحظۀ حکومت است. استدعا داریم محضِ خاطرِ خداوند ما را از دستِ تعدّی طمع و ظلم های پی در پی این حکومت مرتفع و دادرسی برای ما بفرستید و هر گاه هم چشم از عراق و بلوکات و رعایا و ما مسلمین پوشیده اید، پس حکمِ قتلِ عام دهید تا چشم و جانِ ما از این اوضاعِ ناگوار آسوده شود و هر گاه فکری و چاره ای برای ما مظلومین نشود پس اجازه دهید تا ملجاء و پناهی دیگر برای خود پیدا کنیم. اهالی تجار و اصناف و رعایای بی چارۀ عراق. به امضای متجاوز از ۷۰ نفر و معاریف (ش ۳۶، دوشنبه ۹ دلو ۱۲۹۵).
راجع به تظلمِ اهالی عراق
راجع به تظلم تلگرافی که ار عراق به مقاماتِ عدلیه واصل گردیده و در شمارۀ قبل درج و اشاعت یافت، سردار اجلال حکمرانِ عراق تلگرافاتِ لازمه مخابره و صادر گردیده است که [ناخوانا] و رفاهیت اهالی را کاملاً منظور داشته وسائلِ رفع تشکی آنها را فراهم سازد (ش ۳۷، چهارشنبه ۱۱ دلو ۱۲۹۵).
اطلاعاتِ عراق
برحسبِ اطلاعاتِ واصله در این چند روزه اتفاق و جنگی در حدودِ عراق واقع نشده، رئیسِ قشون در شهر متوقف، مهمات و قورخانه که وارد شده حمل به مخارج می شود و اردوی نظامی روس هم فعلاً در آخرِ خاکِ عراق می باشد (همان).
بیانِ واقع
در شمارۀ ۲۶ جریدۀ «صدای ایران» تلگرافِ شکایت آمیزی از حکمرانِ عراق به عنوانِ مساعدت از قشونِ دولتِ امپراتوری ملاحظه شد. این بنده که به فرضِ محض و بی طرفِ صرفم و کاملاً از اوضاعِ عراق به اطلاع خود را در مقابلِ وجدان مسئول می دانم که حقیقتِ امر را با کمالِ سادگی برای رفعِ اشتباه به عرضِ عموم برسانم. اولیای دولت اگر بخواهند به اینگونه شکایات خاتمه بدهند آقای حاج سهم الملک را به حکومتِ عراق منصوب فرمایند و فرزندِ ارشدشان آقای سهام السلطان را به ریاستِ قشون و آقای میرزا یحیی خان مستوفی را به ریاستِ مالیه یا اگر غیر از این آقایان کسی را بخواهند مأمور فرمایند بایست حتماً به صواب دیدِ آقایان باشد، و الّا همیشه بیچاره تجارِ ساده لوحِ عراق مجبوراً باید عریضه و تلگراف مهر نمایند و اولیای امور نالۀ جانسوز تحویل بگیرند. شاهد بر عرضِ این بی فرض است که از زبانِ حکومتِ شاهزاده معتمدالدوله ابداً اینگونه تلگرافات و تظلمات دیده و شنیده نشده و اگر از رؤسای دوایر شکایتی شده مسلماً برخلافِ میل و منفعتِ آقایان رفتار نموده سردار اجلال حاکمِ بی غرضِ بی طمعِ باکفایتی است. خیرخواه حسینخان عراقی، نمرۀ اعلان ۷۵ (ش ۳۸، جمعه ۱۳ دلو ۱۲۹۵).
