گفتگو با مسئول گروه « بهشت بقیع» به بهانه برگزاری نمایشگاهی از اسناد تاریخی و تصاویر دیده نشده از قبرستان بقیع در اراک/نادیده های بهشت

سه شنبه ۱۳ خرداد ۹۶ شماره ۶۲۱
***
وقایع استان
سمیه انصاری فر
***
برای همه انسان ها مکان های تاریخی در ارتباط با فرهنگ و مذهبشان مورد اهمیت است. برای مسلمانان شهر مکه و مدینه و اماکن مذهبی آن از اهمیت بالایی برخوردار هستند. قبرستان بقیع نیز یکی از همین مکان ها است آرامگاهی که روزی از جاه و جلال شایسته ای برخوردار بود؛ ولی امروز تلی از خاک شده و در مظلومیت و مهجوریت کامل به سر می برد زیرا نزدیک به نود سال گذشته به دست برخی وهابیون تکفیری تخریب شد. اما داستان تخریب بقیع از چه قرار بود؟ هشتم شوال سال ۱۳۴۴ هجری قمری پس از اشغال مکه، وهابیان به سرکردگی عبدالعزیز بن سعود روی به مدینه آوردند و پس از محاصره و جنگ با مدافعان شهر، سرانجام آن را اشغال نمودند، مأمورین عثمانی را بیرون کردند و به تخریب قبور ائمه بقیع و دیگر قبور هم چنین قبر ابراهیم فرزند پیامبر اکرم (ص) قبور زنان آن حضرت، قبر ام البنین مادر حضرت اباالفضل العباس (ع) و قبر عبدالله پدر پیامبر و اسماعیل فرزند امام صادق (ع) و بسیاری قبور دیگرپرداختند.
ضریح فولادی ائمه بقیع را که در اصفهان ساخته شده بود و روی قبور حضرات معصومین امام مجتبی (ع)، امام سجاد (ع)، امام باقر (ع) و امام صادق (ع) قرار داشت را از جا در آورده، بردند. از این رو هشتم شوال هر سال یادآور حادثه‌ای تلخ برای جهان اسلام، به‌ویژه عالم تشیع است؛ واقعه‌ای که طی آن قبور اهل‌بیت عصمت و طهارت(ع) و اصحاب پیامبر(ص) به همراه آثار پرارزش به جای مانده از روزگار صدر اسلام توسط پیروان فرقه وهابیت تخریب شد.
به مناسبت سالگرد این واقعه عصر روز دوشنبه نمایشگاه عکسی در اراک با عنوان «بهشت بقیع» برگزار شد که در آن اسناد و عکس هایی از این مکان قبل و بعد از تخریب به منظور معرفی این گنجینه مذهبی و همچنین نشان دادن عمق قساوت تکفیری ها نمایش داده شد.
رییس انجمن صنفی عکاسان استان مرکزی در خصوص برپایی این نمایشگاه یک روزه در اراک گفت: این نمایشگاه به مناسبت هشتم شوال سالروز تخریب بقیع توسط وهابیون تکفیری برگزار شد که در آن ۵۰ قطعه عکس ۵٠ در ٧٠، شامل اسناد منحصربه‌فرد و تصاویر تاریخی از بقیع، قبل از تخریب و بعد از آن به نمایش درآمد.
عادل عزیزی با بیان اینکه این سومین نمایشگاه «بهشت بقیع» است، افزود: دو نمایشگاه قبلی سال های گذشته در تهران برگزار شده است و در جریان برگزاری سومین نمایشگاه آن در تهران به پیشنهاد انجمن عکاسان و با همکاری اداره کل فرهنگ و ارشاد استان همزمان در اراک این نمایشگاه نیز برگزار شد.
وی ادامه داد: یکی از عکس های نمایش داده شده در این نمایشگاه برای اولین بار در این نمایشگاه رونمایی شد این عکس مربوط به قبل از تخریب بقیع است که متعلق به کتابخانه دولتی بمبئی و به نام میرزا و پسران است و تاریخ آن به سال ۱۹۰۷ برمی گردد.
از آنجایی که این اسناد و تصاویر از نقاط مختلف دنیا و از کشورهای متعددی جمع آوری شده اند در ادامه گفتگویی داشتیم با احمد ابراهیمی سرپرست گروه «بهشت بقیع» که تیم پژوهشی و جمع آوری اسناد و تصاویر در این خصوص هستند. گروهی که نزدیک به ده سال است تحقیق در خصوص بقیع را آغاز کرده اند و البته تعدادشان به انگشتان دست هم نمی رسد و در یک دهه اقدامات پژوهشی موثری نیز داشته اند.
مسئول گروه «بهشت بقیع» گفت: نزدیک به ۹۴ سال پیش روز هشتم شوال که به یوم الهدم معروف است، قبرستان بقیع تخریب شد. بقیع در دوره بعد از اسلام به قبرستان عمومی و اصلی مردم مدینه تبدیل شده بود و در بیرون از حصار شهر پیامبر قرار داشت در بقیع تا قبل از تخریب و در دوران های مختلف مقبره‌ها و گنبدهایی برای بزرگان دین ساخته شده بود که همواره از سوی تمامی مسلمانان مورد توجه و احترام بوده است. به گواهی تاریخ در بقیع بیش از ده هزار نفر از بزرگان و صحابه گرانقدر پیامبر مدفون هستند.
ابراهیمی با بیان اینکه چهار بارگاه از بارگاه های این قبرستان متعلق به ائمه(ع) بوده، افزود: قبرستان شریف بقیع که در بین اهل سنت به نام جنت و بهشت شناخته می‌شود، مورد احترام و تکریم تمامی مسلمانان است؛ اما وهابیون در هشتم شوال سال ۱۳۴۴ هجری قمری تمام آثار اسلامی موجود در مدینه و مکه را از بین برده و آنها را شرک قلمداد کردند.
ابراهیمی گفت: در تمام این چند دهه چه در دوران پهلوی اول و دوم و چه بعد از انقلاب افراد مختلفی از جمله علمای دینی چون مرحوم مدرس و شیخ عبدالرحیم صاحب فصول اقداماتی در زمینه ترمیم و جلوگیری از تخریب بیشتر این قبرستان داشتند.
وی در پاسخ به اینکه چرا باید جایگاه چنین مکانی احیا شود، افزود: غیر از اینکه بقیع مقبره برخی بزرگان دینی و ائمه است بعنوان یک میراث مذهبی برای ما حائز اهمیت است و جایگاه مهمی دارد. در تمامی کشورها اماکن مذهبی بعنوان ظرفیت گردشگری مورد توجه است و ثبت ملی و جهانی می شوند در حالیکه به مظلومانه ترین شکل این قبرستان مورد بی اهمیتی قرار دارد.
مسئول گروه پژوهشی «بهشت بقیع» با بیان اینکه هدف اصلی از جمع آوری چنین اسنادی زنده نگه داشتن و حساس سازی اهمیت به چنین مکان هایی است، گفت: متاسفانه این برخورد در طول تاریخ بارها تکرار شده است و هم اکنون شاهد هستیم که گروه های افراطی دیگر به ویژه در شهرهای مذهبی به تخریب حرم ها، موزه ها، مساجد، بارگاه ها و کتابخانه ها می پردازند و این مساله همچنان ادامه دارد.
ابراهیمی اظهار کرد: فعالیت های گروه ما در راستای اهدافش از ده سال پیش آغاز شد و پس از انجام کارهای پژوهشی متعدد توسط اعضای گروه سه نمایشگاه عکس برگزار و دو مستند در این زمینه تولید شده است.
وی گفت: مستندهای «بهشت ماندنی است» و «پنجره های بهشت» دو مستند تولیدی این گروه است که « بهشت ماندنی است» نخستین مستند تاریخی و پژوهشی در خصوص تخریب و هدم قبرستان بقیع است.
ابراهیمی افزود: « پنجره های بهشت» نیز دومین اثر تولیدی گروه است که روایتی موجز از سرنوشت ضریح نصب شده بر روی قبور ائمه بقیع علیهم السلام است که چگونه در اصفهان ساخته شد و به چه شکلی به مدینه حمل و در نهایت به چه دلیل تخریب شد، این مستند حاصل چندین سال تحقیق و پژوهش و بررسی اسناد آرشیوی بوده و از این جهت یک مستند تاریخی و پژوهشی است.
وی در خصوص نمایشگاه های برگزار شده گفت: اولین نمایشگاه سه سال گذشته در فرهنگسرای اندیشه تهران برگزار شد که در آن ۵۰ قاب شاسی بزرگ از تصاویر دیده نشده از شهر مدینه و بقیع شریف برای اولین بار نمایش داده شد که همزمان با آن نمایشگاهی با این عنوان نیز در مالزی برگزار شد.
ابراهیمی افزود: دومین نمایشگاه سال گذشته در خانه فرهنگ کوثر برگزار شد و امسال نیز در حوزه هنری تهران این نمایشگاه برگزار خواهد شد. مسئول گروه بهشت بقیع اضافه کرد: نمایشگاه برگزار شده در اراک نیز در روز هشتم شوال به پیشنهاد انجمن عکاسان استان مرکزی این نمایشگاه برگزار و مستند پنجره های بهشت نیز اکران شد.
ابراهیمی با بیان اینکه در این نمایشگاه علاوه بر تصاویر، اسناد تاریخی نیز نمایش داده می شود، اظهار کرد: تا کنون نزدیک به سه هزار سند در این خصوص جمع آوری شده است و تمام تلاش این بوده که پروسه به صورت علمی، تحقیقی و پژوهشی باشد و در این راستا سفرهایی نیز به کشورهای مختلف برای جمع آوری داشته ایم.
وی بیان کرد: این اسناد و تصاویر از کشورهای مختلف چون ترکیه، انگلستان، هند، پاکستان، عراق، عربستان و ایران تهیه شده اند و اکثر اسناد و تصاویر از مراکز اسنادی چون کتابخانه های دولتی کشورهای مختلف بدست آمده است.
ابراهیمی با بیان اینکه تجربه برگزاری نمایشگاه نشان از استقبال مردم و علاقمندی آن ها به موضوعاتی از این دست دارد، تصریح کرد: متاسفانه مردم خیلی نسبت به تاریخچه این قبرستان و حتی اینکه چهار تن از امامان در آن دفن هستند، اطلاع ندارند و قطعا شناخت شرایط و تاریخچه قبل و بعد این مکان که از تکریم و احترام خاصی بین مسلمانان برخوردار است، برایشان جذاب است و استقبال مخاطبان در دوره های قبل نیز موید این موضوع بود.
وی در پاسخ به این سوال که آیا برنامه ای برای برگزاری این نمایشگاه در شهرستان های دیگر همچون اراک دارند، گفت: این اقدام مورد استقبال و علاقه ما هست و بخشی از برنامه ما در آینده است؛ ولی مساله اصلی تامین هزینه های مالی برای این کار است. برگزاری نمایشگاه به غیر از برنامه ریزی هزینه های مالی دیگری دارد که نیازمند حمایت نهادهای دولتی و خصوصی است که متاسفانه در این زمینه ما را یاری نمی کنند.
ابراهیمی در خصوص اینکه چرا نام بهشت بقیع را برای گروه و نمایشگاه های خود برگزیده اند، گفت: بقیع در لغت به معنای محل وسیعی بوده که در آن درختان غرقد می رویید به همین علت به آن بقیع الغرقد می گفتند، بنابراین نام بهشت بقیع یا جنه البقیع برازنده معرفی این مکان مقدس بود.