دوشنبه ۶ دی ۱۴۰۰   شماره ۱۵۱۷

آیین پهلوانان

تیم سحرخیزان صبحگاهی استان مرکزی از سال ۱۳۶۹ شروع به فعالیت کرد و اکنون با سرپرستی پهلوان محمود میرزایی ۳۱ سال است که پا برجاست

پهلوانی مقامی نیست که یک شبه به دست آید، ورزش باستانی منشی پهلوانی دارد که گذشت، ایثار و از خود گذشتی از خصایص این ورزش است

ورزش باستانی امروز با گذشته تفاوت هایی دارد و خوشبختانه جوانان از آن استقبال زیادی می کنند، ورزش ها با حرکات ژیمناستیک تلفیق شده و ورزشکاران آموزش می بینند، در حال حاضر هم در زورخانه متقین اراک کلاس های آموزشی در رده های سنی کودکان و نوجوانان برگزار می شود

مریم رسولی

در کشور ما ورزش‌های باستانی از تنوع اقلیمی، قومی، بومی و محلی فراوانی برخوردار بوده است. بسیاری از این ورزش‌ها ریشه‌های عمیقی در روش جوانمردی و پهلوانی ایرانی دارد. زمانیکه از ورزش‌های باستانی و بومی کلامی به میان می‌آید، ذهن هر ایرانی به سمت و سوی زورخانه‌ها و فضای سنتی آن‌ها می‌رود. این ورزش در سال ۱۳۸۹ از سوی ایران به فهرست میراث معنوی یونسکو افزوده و ثبت جهانی شد. ورزش باستانی ایرانی با آداب و رسوم خاص خود همچنان جایگاه ویژه‌ای در ایران زمین دارد. بنا بر شواهد تاریخی قدمت این ورزش اصیل ایرانی به قرن هفتم هجری می‌رسد و اولین موسس ورزش زورخانه‌ای پوریای ولی شخصیت نامدار و جوانمرد ایرانی بوده است.
از این رو روزنامه وقایع استان با محمد یوسفی از پیشکسوتان ورزش زورخانه ای و بنیان گذار ورزش سحرخیزان صبحگاهی استان مرکزی و محمود میرزایی از پیشکسوتان این ورزش باستانی که به عنوان مربی و داور نیز در این رشته فعالیت دارد، به گفتگو پرداخته است.
محمد یوسفی به خبرنگار وقایع استــان گفت: ورزش‌ های باستانی یا زورخانه‌ای از قدیمی‌ترین مظاهر فرهنگ باستانی ایران به شمار می‌رود، ورزش‌ باستانی به مجموعه‌ای از حرکات فیزیکی برای پرورش جسم و آموزه‌های معنوی برای ارتقای روح گفته می‌شود که با اصول اخلاقی در هم آمیخته و از افراد معمولی، پهلوان می‌سازد.
این پیشکسوت که ۵۵ سال از عمر خود را در گود زورخانه گذرانده اظهار کرد: زورخانه‌ها قوانین و ادبیات مخصوص به خود را دارند، هنگام حضور در زورخانه باید به سلسله مراتب پهلوانی، سن و سال و همچنین اصل و نسب دینی توجه کرد، سادات (یعنی افرادی که نسلشان به پیغمبر اسلام می‌رسد) در زورخانه از ارج و قرب بالایی برخوردارند و همچنین، پهلوانان مسن و کهنه‌کار که در اصطلاح به آنها پهلوان زنگی می‌گویند، نیز حرمت ویژه‌ای در زورخانه دارند.
وی افزود: در گود زورخانه، هر یک از ورزشکاران به فراخور مقام خود در جایی می‌ایستند. کارکشته‌ترین و سال‌مندترین آن‌ها که پیشکسوت است، میاندار شده و در میان گود روبه‌روی مرشد قرار می گیرد، ورزشکاری که پس از او از دیگر ورزشکاران، سال‌مندتر و آزموده‌تر است در کنار ورزشکاران (سیّد) پای (سردم) می‌ایستند. ورزشکاری که ناآزموده‌تر و ناپخته‌تر است و به او تازه‌کار گفته و جایش در گود پشت‌سر میاندار قرار دارد و دیگر ورزشکاران از بزرگ تا کوچک (از نظر آزمودگی) به ترتیب کنار گود، دورتا ‌دور میاندار قرار می گیرند.
این پیشکسوت صاحب زنگ، افزود: هر زورخانه یک مرشد دارد، مرشد هم کسی است که آوازی خوش دارد و هنگام ورزش روی سردم می‌نشیند و با آهنگ‌های گوناگون که هر کدام ویژه یکی از حرکات ورزشی است ضرب می‌گیرد و شعرهای رزمی که بیشتر از شاهنامه فردوسی برگزیده می‌شود را می‌خواند و صدای ضرب و آواز خود را با حرکات ورزشکاران، هماهنگ می‌کند و آنان را به ورزش بر می‌انگیزد.
یوسفی تصریح کرد: هر یک از ورزشکاران و مرشدان بستگی به رتبه ای که دارند حق امتیازشان بجا آورده می شود. رتبه شامل سن، سابقه فعالیت، میــزان توانایی های فنی، صلاحیت های اجتماعی (عدم اعتیاد، عدم سوءپیشینه، حسن شهرت و…) و اقدامات ویژه (قهرمانی، مربیگری، داوری، مدرسی، مدیریتی و…) است که هر مرشد یا ورزشکار باید مراحل تکمیل پرونده، اخذ تاییدیه ها و قبولی آزمون های لازم را تحت نظارت هیات استان ذیربط و فدراسیون بگذراند. پس از دوره مقدماتی، ۹ رتبه تعریف شده است که هر کدام شرایط خاصی دارند، هر رتبه دارای عنوان، نشان و امتیاز جداگانه ای است فقط دوره مقدماتی، امتیازی ندارد.
بنیانگذار تیم سحرخیزان صبحگــاهی ورزش زورخانه ای بیان کرد: از آنجا که ورزشکاران به علت مشغله های کاری نمی توانستند ساعات بعدازظهر در زورخانه حضور پیدا کرده و به ورزش بپردازند، در مشورت با پهلوان پیشکسوت علی محمد نوروزی و پهلوان رحیم محترمی از بزرگان مرشد استان مرکزی، تیم سحرخیزان صبحگاهی استان مرکزی از سال ۱۳۶۹ شروع به فعالیت کرد، خوشبختانه با استقبال بسیار خوبی از ورزشکاران مواجه شدیم و ۳۱ سال است که این تیم صبحگاهی پا برجا بوده و به فعالیت خود بهتر از گذشته ادامه می دهد، درحال حاضر هم سرپرستی این تیم بر عهده پهلوان محمود میرزایی می باشد.
یوسفی اظهارات خود را با تشکر از خدمات و زحمات پهلوان تیمور همتی رئیس هیات ورزش های پهلوانی و زورخانه ای استان مرکزی به پایان رساند.

پهلوانی مقامی نیست که یک شبه به دست آید
محمود میرزایی از پیشکسوتان ورزش زورخانه ای نیز در این باره اظهار کرد: ورزش زورخانه‌ای آداب خاصی دارد. آدابی که برگرفته از روح مُروَّت، جوان‌مردی و پهلوانی است. این خصایل با ‌ارزش را مرشد زورخانه در قالب اشعار و داستان‌هایی آهنگین هم‌راه با ضرب زورخانه برای تهییج ورزش‌کاران در هنگام ورزش می‌خواند.
وی تصریح کرد: زورخانه‌ها دارای درهای کوتاه هستند که علت آن را باید در فلسفه تواضع و فروتنی جست و جو کرد، درِکوتاه سبب می‌شود که تازه واردین به زورخانه با قامتی خمیده که نشان از ادب و تواضع است، پا درون این مکان بگذارند. زورخانه‌ها فقط مکانی برای اجرای ورزش‌ های باستانی نیستند، بلکه به دلیل آموزه‌های معنوی که برای ورزشکاران دارند، به مکانی مقدس تبدیل شده و حرمت زیادی دارند.
این داور ورزش های زورخانه ای بیان کرد: پهلوانی مقامی نیست که یک شبه به دست آید. ورزش باستانی منشی پهلوانی دارد که گذشت، ایثار و ازخود گذشتی در آن پدیدار می باشد، از دیگر خصایص این ورزش، این است که هرچقدر سابقه و سن ورزشکار بالاتر رود از احترام بیشتری برخوردار شده و برای او زنگ به صدا در می آید.
میرزایی ادامه داد: زورخانه مکانی آیینی و مقدس است از این رو قوانین ویژه‌ای بر زورخانه‌ها حاکم است که جزئی از ادبیات شفاهی آیین پهلوانی به شمار می‌رود. هر کسی که وارد زورخانه می‌شود باید به قوانین آن احترام بگذارد که برخی از آن قوانین عبارتند از:
-پیشکسوتان و سالمند‌ان و سادات نسبت به دیگران حق تقدم دارند.
– میهمانان، در بهترین مکان سکوهاى اطراف گود می‌نشینند.
– مرشد وظیفه دارد تشریفات لازم را برای پیشکسوتان و پهلوانان به اجرا درآورد.
– ورزشکار به محض ورود به گود ، باید خم شده و انگشتان دست راست خود را به احترام زورخانه به زمین زند و آن را روی لب‌ها قرارداده و ببوسد که این کار اظهار فروتنی به شمار می‌ رود.
– میاندار پیش از آنکه در وسط گود حاضر شود، باید از بزرگ‌ترین شخص حاضر در زورخانه، مرشد و حضار رخصت بطلبد، سپس به تک‌تک ورزشکاران سابقه‌دار تعارف کند و از آن‌ها برای میانداری دعوت به عمل آورد.
– میاندار در گود باید روبه‌روی مرشد بایستد تا ضمن ادای احترام به او، بتواند از طریق ارتباط چشمی با او هماهنگ باشد.
– داشتن طهارت یکی از الزامات پیش از ورود به زورخانه و به ویژه گود به شمار می‌آید. ورزشکاران ضمن داشتن طهارت، با وضو وارد گود می‌شوند.
– برداشتن تخته شنا و میل و برگرداندن آن‌ها برجای خویش به ترتیب از بزرگ‌ترین ورزشکار شروع می‌شود و به کوچک‌ترین پایان می‌گیرد.
– هنگام میل زدن، کوچک‌تر نباید پیشی بگیرد و قبل از بزرگ‌تر میل را از زمین بلند کند. در این مورد حق تقدم با سادات است. پس از سادات، سابقه‌دارترین پیشکسوت حاضر حق دارد که پیش از همه میل را از زمین بردارد.
-اگر ورزشکاری غریب وارد زورخانه شود، لازم است نهایت مهمان‌نوازی و جوانمردی را در حق او انجام دهند. مرشد در این مواقع باید میان‌داری را به ورزشکار غریبه بسپارد. در صورتی که ورزشکار غریبه این وظیفه را نپذیرد، بهترین جا در گود را به او تعارف می‌کنند.
سرپرست تیم سحرخیزان صبحگاهی اظهار کرد: میاندار را می‌توان به عنوان مدیر اجرایی یک ورزش باستانی و مرشد را نیز در نقش فرمانده ای که به ایفای نقش می پردازد، به شمار آورد. البته در تیم ورزشکاران سحرخیزان صبحگاهی رسم برآن شده که میانداری به ترتیب و به نوبت انجام شود تا همه از آگهی های لازم این ورزش، شیوه ها و روش های میانداری اطلاع پیدا کنند.
میرزایی در خصوص پوشاک و تجهیزات مخصوص زورخانه گفت: در زورخانه با ابزار و ادوات ویژه‌ای ورزش می‌کنند. نخستین رکن، استفاده از شلوار مخصوصی به نام نَطعی است. (نطعی شلوارکی تا زیر زانو است که دور کمر و پایین آن چرمی بوده و رویش نقش بته جقه گلدوزی شده است.) همچنین شیوه ورزش در زورخانه ابتدا نرمش های کششی، تخته شنو (شنای کرسی، شنای دست و پای مقابل، شنای دو شلاقه، شنای پیچ) نرمش پشت تخته، پازدن (پای اول، پای جنگلی، پای تبریزی اول، دوم و پای سوم، پای آخر)، میل (میل سنگین، میل چکشی یا سرنوازی، میل جفتی)، چرخیدن (چرخ جنگلی، چرخ تیز، چرخ سبک و چمنی، چرخ تک پر، چرخ سه تک پر)، دعا، کباده، سنگ می باشد.
پیشکسوت ورزش باستانی در اشاره به جشن گلریزان زورخانه افزود: یکی از رسوم رایج در زورخانه‌ها گلریزان است. گلریزان یعنی اهدای وجوه نقد توسط اهالی زورخانه برای مقاصد خیرخواهانه و عام‌المنفعه مانند افتتاح یا مرمت یک زورخانه، کمک به نیازمندان، کمک به آسیب دیدگان حوادث طبیعی، کمک به ازدواج زوج‌های جوان و… از جمله دلایلی هستند که درپی آن در زورخانه گلریزان اجرا می‌شود. در گلریزان، مرشد پس از شعرخوانی و ضرب زدن و ذکر گفتن، از حاضرین جمع می‌خواهد هرآنچه در توان دارند گلریزان کنند. پارچه ای در دست می‌گیرند و میان حاضران می‌چرخند، هرکس به اندازه توان مالی که دارد، پول در پارچه می‌اندازد که به مجموعه این مراسم گلریزان می‌گویند.
مربی ورزش های باستانی در خصوص مسابقاتی که در این ورزش انجام می شود، ادامه داد: مسابقات ورزشی بستگی به آن دارد که ورزشکار در کدام یک از حرکات ورزشی این رشته شرکت کند، به طور مثال اگر در حرکت چرخش به رقابت بپردازند، سنسوری بر روی سینه ورزشکار نصب می شود که تعداد چرخش ها را در دقیقه مشخص می کند همچنین رقابت ها هم به صورت تیمی و هم انفرادی برگزار می شود.
وی بیان کرد: ورزش باستانی امروز با گــذشته تفاوت هایی دارد و خوشبختانه جوانان از آن استقبال زیادی می کنند، ورزش ها با حرکات ژیمناستیک تلفیق شده و ورزشکاران آموزش می بینند، درحال حاضر هم در زورخانه متقین کلاس های آموزشی در رده های سنی کودکان و نوجوانان برگزار می شود.
میرزایی گفت: از مسئولان درخواست می کنیم که از جوانان ورزش باستانی حمایت کنند، باشگاه های خیریه احداث کنند و بودجه ی بیشتری برای این رشته درنظر بگیرند. این رشته ورزشی تا پایان عمر پابرجاست و پایانی برای آن وجود ندارد.