روزنامه وقایع استان مرکزی پایگاه رسمی اطلاع رسانی نشریه
شنبه ۲۸ مرداد ۹۶ شماره ۶۵۸
***
وقایع استان
فرشته غلامی
***
لباس تور زیبایی که به تن دارد، اندام ظریفش را زیباتر کرده است. عروسک کوچکش را محکم بغل کرده و فشار می دهد و به خود می لرزد. قطره اشکی که آرام از گوشه چشمش می چکد گواهی است بر غم و ترسی که سراسر وجودش را فراگرفته است. از چهره اش با آن همه آرایش و رژلب قرمزی که زده به زحمت می توان سنش را حدس زد اما بیش از ۹ سال ندارد و آن طور که می گویند قرار است با شریک دایی اش که۵۳ ساله است و در یک قمار برنده شده ازدواج کند. به قدری کوچک است که حتی در تصورش هم نمی گنجد که اگر پدرش زنده بود وضعش بدین منوال نبود. اما اکنون درون آینه سفره عقد مردی را می بیند که قرار است از چند دقیقه دیگر او را «همسر» صدا کند. اما او به قدری کوچک است که گمان می رود معنی واژه همسر را نداند. اکنون که باید عروسکش را دست بگیرد و با دوستانش خاله بازی کند، دستان ظریف و کودکانه اش بالاجبار جور زمانه دست زمخت یک مرد را می گیرد و این شروع (بهتر است بگوییم پایان) زندگی دخترانی است که در کودکی زن می شوند!
آمار ثبت احوال هشدار جدی را در خصوص ازدواج کودکان می دهد. در سال ۹۳ ۴٠هزارو ۴٠۴ کودک کمتر از ١۵ سال ازدواج کرده‌اند. این عدد در سال ٩۴ به ٣٧هزارو ١١٧ کودک و در ٩ماهه سال ٩۵ (آخرین آمار موجود) به ٢٩هزار و ٧١٠ کودک رسیده است. این آمار مربوط به کودکان زیر ١۵ سال است و اگر گروه سنی ١۵ تا ١٩ساله‌ها را هم در این بررسی محاسبه کنیم، رقمی بسیار بیشتر به دست می‌آید. بر این اساس در سال ٩٣ بیش از ٢١۴هزار دختربچه به‌عنوان زوجه در آمار سازمان ثبت احوال ثبت شده‌اند. این عدد در سال ٩۴ به ١٩۶هزار و ۵٩٢ دختربچه و در ٩ماهه سال ٩۵ هم به ١۵١هزارو ۶۴١ دختربچه رسیده است.
نمایندگان مجلس شورای اسلامی مدت‌هاست در حال بررسی ابعاد طرحی هستند تا حداقل سن ازدواج دختران را از ۱۳ سال به ۱۵ سال برسانند تا پدیده «کودک‌همسری» را به حداقل ممکن برسانند اما این موضوع در روند طولانی و فرسایشی بوروکراسی قرار گرفته و معلوم نیست تا زمان رسیدن به نتیجه چند نسل دیگر از دختران باید قربانی این تصمیم اشتباه والدین و شرایط جامعه شوند.
موضوع اصلاح سن ازدواج دختران در دیدار سال گذشته کمیسیون فرهنگی مجلس مطرح شد که بعد از آن فراکسیون زنان مجلس تصمیم به پیگیری موضوع و طرح مجدد آن با علما گرفت، آیت‌الله مکارم شیرازی نیز حمایت خود جهت تغییر و اصلاح سن ازدواج دختران را اعلام کرد و گفت: با توجه به موقعیت مکان و زمان غیر عاقلانه است که دختر ۹ یا ۱۳ ساله ازدواج کند. من از نظر فتوا این اجازه را نداده و نمی‌دهم. ممکن است در گذشته چنین چیزی جایز بوده؛ اما اکنون به خاطر مفاسدی که دارد تا زمانی‌که دختر به بلوغ عقلی نرسد و قدرت تصمیم‌گیری نداشته باشد، اجازه ازدواج ندارد و حکم باطل بودن چنین ازدواجی را می‌دهم. اما گویا دیگر علما چندان روی خوشی به این طرح نداشتند و مخالفت هایی را هم مطرح کردند این در حالی است که سوم مرداد ماه بود که رئیس فراکسیون زنان مجلس شورای اسلامی از تلاش برای افزایش سن دختران و پسران در ازدواج خبر داد. پروانه سلحشوری با بیان اینکه اصلاح سن ازدواج به ۱۶ یا ۱۸ سال مطرح است، گفته بود: «با توجه به نظرات کارشناسی و ارائه نظر وزارت بهداشت و درمان سن ازدواج اصلاح خواهد شد. در حقیقت وزارت بهداشت و درمان باید مشخص کند که فرزند‌آوری در چه سنی برای دختران آسیب‌زاست و از چه سنی به بعد این امکان برای دختران وجود دارد.»
اما ۱۰ روز بیشتر از سخنان سلحشوری نگذشته بود که خبری به نقل از یکی دیگر از اعضای فراکسیون زنان مجلس منتشر شد که در آن اعلام شده بود، اصلاح سن ازدواج با مخالفت‌هایی روبه‌رو شده است. اما نایب رئیس فراکسیون پس از انتشار این خبر اعلام کرده بود که این طرح با مخالفت جدی روبرو نشده و همچنان پیگیر به ثمر رسیدن این طرح هستیم. هفته گذشته هم بار دیگر رئیس فراکسیون زنان مجلس از پیگیری مجدد این طرح خبر داد و گفت: در حوزه جلوگیری از ازدواج کودکان نیز ورود جدی داشته‌ایم، متاسفانه در این بخش هنوز به نتیجه واحد نرسیدیم اما پیگیری‌ها همچنان ادامه دارد و زنان مجلس از اصلاح سن ازدواج دختران ناامید نیستند، در حقیقت تلاش خواهیم کرد تا سن ازدواج افزایش و ازدواج دختران زیر سن ۱۳ یا ۱۵ سال را ممنوع خواهیم کرد.
تاریخچه قانون سن ازدواج
اولین بار در حدود ۸۳ سال پیش، قانون مدنی در ماده ۱۰۴۱ وارد بحث تعیین حداقل سن ازدواج شد و سن ۱۵ سال برای دختران و ۱۸ سال برای پسران را محقق کرد با این استثنا که اگر دختران بیشتر از ۱۳ سال تمایل به ازدواج داشته باشند با معرفی مدعی العموم و تصویب دادگاه بتوانند ازدواج کنند. پس از آن در سال ۱۳۵۳ و ماده ۲۳ قانون حمایت از خانواده، این قانون را نقض و سن ازدواج برای دختران را ۱۸ سال و برای پسران ۲۰ سال تعیین کرد. با این استثنا که چنانچه دختری بیشتر از ۱۵ سال تقاضای ازدواج داشته باشد، دادگاه خانواده با بررسی وضعیت و استعداد جسمی و روانی او برای زناشویی با معرفی مدعی العموم و تصویب دادگاه در این خصوص اجازه ازدواج صادر شود. ذیل این ماده مقررات کیفری را برای عدم رعایت این ماده درج کرده بود. در آن زمان به این ماده انتقاداتی وارد شد که راه را برای ازدواج‌های ثبت نشده باز کرد. چون حداقل سن ازدواج قانونی با توجه به شرایط آن سال‌ها بالا بود. در این دو ماده قانونی وضعیت استیلای پدر و ولایت او بر فرزندان مسکوت مانده و به آن توجهی نشده و دادگاه جانشین پدر شده است. اما به ناگاه در سال ۱۳۶۱ با یک بازگشت تاریخی به قبل از ۱۳۱۳، کمیسیون قضایی مجلس شورای اسلامی در یک دوره آزمایشی پنج ساله مقرر کرد که نکاح قبل از بلوغ، ممنوع است اما عقد نکاح قبل از بلوغ با اجازه ولی به شرط رعایت مصلحت مولی علیه صحیح است طبق این ماده اساسا سنی برای ازدواج مشخص نشده بود و از نوزادی شروع می‌شد تا ۹ سالگی فرزند. در سال ۱۳۸۱ نیز نمایندگان مجلس ششم طرحی به مجلس دادند که در آن سن ازدواج برای دختران ۱۶ سال و برای پسران ۱۸ سال مطرح شده بود. بحث‌های زیادی در‌این زمینه بین کمیسیون‌ها در گرفت و در نهایت مصوبه‌ای که مجلس در آن سال ارائه داد، ۱۴ سال برای دختران و ۱۶ سال برای پسران بود. این مصوبه با مقاومت شورای نگهبان روبه‌رو شد و آن را رد کرد و مجلس هم به اصلاحاتی که مدنظر شورای نگهبان بود تن نداد. در نهایت مجمع تشخیص مصلحت، قانونی را که هم‌اینک حاکم است در ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی تصویب کرد. به‌این‌ترتیب که عقد نکاح قبل از رسیدن به ۱۳ سال تمام برای دختران و ۱۵ سال برای پسران منوط به اذن ولی و به شرط رعایت مصلحت مولی علیه و با اجازه دادگاه. حال آنکه تفسیری که از این ماده می‌شود این است در وضعیت فعلی ما، حداقل سن ازدواج همان ۹ سال برای دختران و ۱۵ سال برای پسران است اما سن قانونی ازدواج به ترتیب ۱۳ و ۱۵ است. سؤال اینجاست که مصلحتی که در اینجا عنوان شده اساسا به چه معناست؟ در مسائل فقهی هم از این مصلحت سخن گفته شد. شاید بتوان با استناد به قانون ۱۳۵۳ درباره تعیین حداقل سن ازدواج مراد از مصلحت را توانایی و استعداد جسمانی و روانی برای زناشویی بدانیم. اما باید سؤال کنیم که آیا اساسا امکانش وجود دارد که چنین امری محقق شود و کودک ۱۳ سال توانمندی جسمی و روانی برای زناشویی داشته باشد؟
ازدواج کودکان پدیده ای است که با فقر و توسعه نیافتگی فرهنگی و اجتماعی رابطه مستقیم دارد. این کودکان قربانی شرایط اقتصادی نامطلوب و سنت های پوسیده ای می شوند که کودکی و حقوق انسانی آنها را سلب و به ورطه نابودی می کشاند و آسیب آن برکسی پوشیده نیست این در حالی است که دلیل مخالفت ها با اصلاح این قانون هنوز هم مشخص نیست.
