نگاه وقایع استان به شرایط نابسامان زندگی زنان سرپرست خانوار/زنان بدون نان

شنبه ۱۷ مهر ۹۵ شماره ۴۳۵

وقایع استان
روشنک مشتاق

صحبت از کودکی اش می شود، چیزی به خاطر نمی آورد. کودکی چیست؟ چه زمانیست؟ چه رنگی است؟ زندگی جز کار مگر می شود. نگاهی به دستان سیاه رنگ و ترک خورده اش می کند؛ به این دست ها می خورد کودکی کرده باشد. پنجاه ساله است و از پانزده سالگی در خانه مردم کار کرده است. اعظم می گوید:” از وقتی با آقا مسعود ازدواج کردم، خرج موادش را من می دادم. سر کار نمی رفت و بساط دود و دمش هر شب به راه بود. بعضی وقت ها دوستانش هم در خانه جمع می شدند و از سر مهمان نوازی به ِمهمان ها هم تعارف می کرد. پنج تا بچه دارم، سه دختر و دو پسر. دو پسرم هم راه و روش آقا مسعود را دنبال کردند و دو تا از دخترهایم هم ازدواج کردند. ته تغاری ام میناست که دانشجوی پزشکی است. خرج کل خانواده را با کارگری در خانه مردم داده ام. شوهرم سه سال پیش مرد و من و دخترم تنها زندگی می کنیم. برای خرج تحصیل مینا مجبورم که کار کنم، بدون هیچ بیمه ای تصور آینده وحشتناک است.” در حال پاک کردن شیشه هاست و می گوید:” زندگی ام به کارگری گذشت. جوانی و زیبایی ام به پای یک مرد معتاد حرام شد.”
واژه سـرپرست خانوار به یکی از اعضای خانوار که در خانواده با این مسئولیت شناخته می شود اطلاق می شود. اگر اعضای خانوار نتوانند سرپرست خود را تعیین کنند، برحسب سن، مسن ترین عضو خانوار سرپرست خانواده است. معمولاً پدر سرپرست خانوار است و در صورت نبود پدر بر اثر طلاق یا فوت و… مادر سرپرست خانوار محسوب می شود. درگذشته خانواده هایی که سرپرستی آنان را زنان به عهده داشتند با اصطلاح بی سرپرست خطاب می شدند. البته این اصطلاح هنوز هم کاربرد دارد. زنان بیوه ، زنان مطلقـه، همسران مردان زندانی، همسران مردان بیکار، همسران مردان مهاجر، همسران مردانی که در نظام وظیفه مشغول خدمت هستند، همسران مردان معتاد ، زنان سالمند تنها ، دختران خودسرپرست، همسران مردان ازکارافتاده و سالمند در گروه زنان سرپرست خانوار قرار می گیرند.
طبق سرشماری سال ۹۰ از ۲۱ میلیون خانوار موجود در کشور، ۲ میلیون و پانصد نفر سرپرست خانوار هستند و سهم خانواده‌های زن سرپرست نسبت به سال ۸۵ از ۹.۵ درصد به ۱۲.۵ درصد افزایش یافته است. زنان سرپرست خانوار از نظر اقتصادی آسیب پذیرتر از مردان سرپرست خانوار هستند. ۷۰ درصد از زنان سرپرست خانوار در دو دهک پایین درآمدی قرار دارند در حالی که تنها ۲۱ درصد مردان سرپرست خانوار در این دسته قرار می گیرند.
۷۱.۵ درصد از زنان سرپرست خانوار همسر خود را بر اثر فوت از دست داده‌اند، ۱۷.۵ درصد بدسرپرست هستند، حدود ۱۰ درصد از این خانوارها بر اثر طلاق سرپرست خانوار شده‌اند و ۵ درصد نیز هرگز ازدواج نکرده‌اند.
به گزارش ایسنا؛در سال ۹۴ در اراک، ۱۲هزار و ۵۶۴ خانوار معادل ۲۱ هزار و ۸۳۱ نفر تحت حمایت کمیته امداد هستند که ۵۸ درصد آنان سرپرست زن هستند. هزار و ۹۰۲ نفر از زنان سرپرست خانوار تحت پوشش بیمه کمیته امداد هستند و در مجموع ۱۵۰ میلیارد ریا ل برای زنان سرپرست خانوار کمک شده است. به گزارش ایسنا در سال ۹۵، ۱۹۰ هزار خانواده زن سرپرست تحت پوشش بهزیستی در کل کشور هستند که جمعیتی بالغ بر ۵۰۰هزار نفر دارند و غالبا سازمان بهزیستی برای ۱۰درصد این تعداد در قالب گروه‌های همیار، خودیار، تعاونی‌های کوچک و اشتغال‌های خانگی برنامه دارد.
مهم ترین مشکلات زنان سرپرست
در ایران زنان سرپرست خانوار علاوه بر از دست دادن حمایت هاى خانواده مشکلات دیگرى هم دارند. مشکلاتى مانند نبود شرایط تحصیلى مناسب و در نتیجه اشتغال با دست مزد کم و دیدگاه هاى غیر منصفانه جامعه نسبت به زنان فاقد شوهر. همچنین مسائلی مثل ترس، خجالت و درماندگى مشکلات این زنان را دوچندان مى کند. همین عوامل باعث مى شود شبکه روابط اجتماعى آنها بسیار محدود باشد. متاسفانه در حال حاضر فقر در دنیا روندى زن گرایانه یافته است و خانواده هاى زن سرپرست بیش از خانواده هاى تک سرپرست که پدران عهده دار سرپرستى هستند، از فقر رنج مى برند.
تحقیقات نشان می دهد که مسئله اقتصادی مهم‌ترین مسئله‌ایست که زنان سرپرست خانوار در زندگی روزمره خود با آن مواجهند. مشکلاتی از قبیل عدم امنیت شغلی، عدم امنیت اجتماعی، مشکلات عاطفی و روانی و ناامنی بدنی نیز از جمله مشکلات مهم و خطرناک برای این زنان است.
محبوبه کاظمی جامعه شناس در مصاحبه با وقایع استان معتقد است: آنچه اغلب در مورد زنان سرپرست خانوار نادیده گرفته شده است، نیازهای روانی آنها بوده. نگرانی، اضطراب و ناامنی، بزرگترین دغدغه زنان سرپرست خانوار نسبت به آینده خود و فرزندانشان است. این زنان بر خلاف زنان دیگر بعد از کار در اجتماع سرپناه روانی آرامی در زندگی ندارند تا فارغ از مشکلات روزمره لحظه ای را به خود اختصاص دهند، این زنان اغلب آنقدر درگیر مشکلات فرزندان یا مشکلات اقتصادی می شوند که خود را به فراموشی می سپارند. مشکلاتی که زنان دیگر می توانند آن را به کمک همسران خود یا با همفکری از آنان به راحتی حل کنند برای زنان سرپرست خانوار به شکل یک غول بزرگ در می آید.”
لیلا ۳۰ ساله و مطلقه است او می گوید:”یک زن مطلقه و تنها از نگاه دیگر زنان به چشم یک تهدید برای زندگی اشان نگریسته می‌شود.”
مریم ۳۷ ساله، پنج سالی است که بیوه شده ، او کارمند یک شرکت خصوصی است و می گوید:” درآمد پایین و هزینه های بالای زندگی باعث می شود که یک زن مجرد به ندرت بتواند یک زندگی ایده آل داشته باشد، نگاه جامعه به زنان بیوه و مطلقه بسیار متفاوت است.”
تحقیقاتی که در سطح کشور انجام شده نشان می دهد، ۶۹.۵ درصد از زنان سرپرست خانوار از وضع مالی و ۵۶.۴ درصد آنها از وضع مسکن خود ناراضی هستند. حدود دو سوم این زنان در حاشیه شهرها و در وضعیت حاشیه‌نشینی زندگی می‌کنند. همچنین تقریباً یک‌سوم آنها در خانه‌هایی ساکن هستند که حمام یا آشپزخانه ندارند.
در سال های اخیر دولت امکاناتی را برای بهتر کردن شرایط زندگی این افراد اندیشیده است، اما با توجه به وسعت مشکلاتی که این زنان با آن مواجهند، پایین بودن کمک های دولتی و فقدان مهارت‌ها و موقعیت های شغلی این امکانات جوابگوی نیازهای زنان نیست. یکی از راه های مهم در راستای توانمندسازی زنان سرپرست خانوار، سوق دادن کمکها به آنها از طریق سازمان های خدمات بیمه ای و اجتماعی است. اجرای طرح بیمه اجتماعی این زنان، به ارتقای امنیت روحی و روانی این زنان در اداره زندگی کمک می کند همچنین موجب می شود آن ها بتوانند پشتوانه محکمی در دوره سالمندی داشته باشند. هدف از هرگونه برنامه برای زنان سرپرست خانوار باید توانمند سازی آن ها باشد و صرفا خدمان حمایتی که این زنان را توانمند نسازد آن ها را بیش از پیش وابسته می کند.