نگاهی به دوچرخه سواری زنان در ایران به بهانه سالروز اختراع دوچرخه/بای سیکل رانه

سه شنبه ۳۰ خرداد ۹۶ شماره ۶۱۴
***
وقایع استان
سحر یاری
***
آرام در انباری را باز می کند. خیلی از همسایه ها حالا دیگر حتی پشت پنجره هم نمی آیند یا پای تلویزیون هایشان نشسته اند و یا آماده خوابیدن. روسری اش را محکم تر می کند. در را باز می کند و جلوی محوطه ساختمانشان شروع به رکاب زدن می کند. از وقتی که این دوچرخه را خریده فقط چند باری در روز از آن استفاده کرده است. یادش است یکبار که برای خرید با دوچرخه به تره بار نزدیک شهرک رفت همه زن ها حتی آن ها که همیشه ناخن هایشان کاشته است با تمسخر نگاهش کردند البته تعدادی هم با حسرت؛ آن روز حس خوبی داشت؛ این که بالاخره این تابوی دوچرخه سواری را شکست آن هم در شهر کوچکشان.
هرچند همان روز یک پراید که دو جوان در آن بودند به سمتش فرمان را کج کردند و گفتند: آبجی مستقیم برو آشپزخونه؛ چند روز بعدش وقتی عصر دلش گرفته بود و خواسته بود کمی دوچرخه سواری کند. ماشین انتظامی به او تذکر داده بود. بعد از آن شب ها وقتی می دانست که دیگر کسی نیست که بگوید چرا با دوچرخه بیرون آمده و یا ماشینی پر از جوان به او نخواهد گفت: عه خانم چرخ دوچرخه ات داره می چرخه؟ آرام می آمد نیم ساعتی دور همین محوطه پا میزد و باز می رفت. بیشتر وقت ها پدرش از بالکن مراقبش بود که باز کسی حرفی نزد. امشب هم مثل همان شب ها بود شب های کوتاه تابستان کاش تا ابد کش می آمد.
شاید در ژوئن ۱۸۱۹ وقتی برای اولین بار دوچرخه ثبت اختراع می شد هیچ وقت مخترع آن فکر نمی کرد. این وسیله در عرض چند سال اینقدر تغییر شکل دهد و بعد از چند صد سال به یک وسیله نقلیه محبوب تبدیل شود. وسیله ای که هم به درد تفریح و تردد می خورد و هم اینکه یک ورزش محسوب می شود.
البته تا سال ۱۹۶۸ دوچرخه در دنیا بعنوان یک وسیله نقلیه محسوب نمی شد و استفاده از آن شامل هیچ قوانینی نمی شد. طبق یک میثاق بین المللی، از سال ۱۹۶۸ دوچرخه در اعداد وسائط نقلیه که در ردیف «خودرو» هستند در آمده و راکب دوچرخه عنوان «راننده» یافته و لذا باید همه مقررات راهنمایی و رانندگی را رعایت کند. به علاوه، اتومبیلرانان باید به حق دوچرخه سوار در معابر احترام بگذارند و ضمن حرکت، حق تقدم و فاصله قانونی را با دوچرخه رعایت کنند.
دوچرخه بعنوان یک وسیله نقلیه عمومی محسوب می شود ولی مانند موتورسیکلت همچنان در ایران منع استفاده از آن برای زنان وجود دارد و معمولا نگاه خوبی به زنانی که دوچرخه را به عنوان یک وسیله نقلیه انتخاب می کنند وجود ندارد.
مریم ۲۷ ساله می گوید: نزدیک به سه سال است که دوچرخه دارم ولی هربار که خواستم با دوچرخه در محله مان تردد کنم با مشکل رو به رو شدم.
وی ادامه داد: غیر از نگاه های همسایه ها، برخی آزارها نیز وجود داشت اینکه مردها در هر حال می خواهند تو را تمسخر کنند و فکر می کنند این فقط حق آن هاست و یا تو بعنوان یک زن نمی توانی چنین مهارتی داشته باشی.
مریم گفت: من نمی دانم آیا منع قانونی برای دوچرخه سواری زنان وجود دارد یا نه ولی به خاطر همین برخوردها شش ماه بیشتر است که قفل دوچرخه ام را باز نکرده ام.
وی افزود: درست است که در قانون چنین مساله ای وجود ندارد؛ ولی هنوز در فرهنگ ایرانی نگاه مردسالارانه به شکلی است که همه چیز برای زنان با اما و اگر است.
خانم ح نیز می گوید: من زمانی برای رفتن به محل کار از دوچرخه استفاده می کردم؛ ولی بارها از سوی مدیرانم به من تذکر داده شد.
وی گفت: این در حالی بود که همکاران مرد من به راحتی با دوچرخه تردد داشتند و من هم با همین توجیه به رفت و آمد خود با دوچرخه ادامه می دادم.
این زن ۴۲ ساله افزود: وقتی با دوچرخه تصادف کردم آن هم به دلیل بی احتیاطی راننده رو به رو در محل کار مورد تمسخر قرار گرفتم و به ناچار دیگر سوار دوچرخه نشدم.
وی ادامه داد: البته همچنان شب ها دوچرخه سواری می کنم، نمی شود که شاید تا ابد بخواهند مسخره ات کنند و یا بگویند انجام نده ولی نباید به حرف های بی اعتبار گوش داد.
هم اکنون در تمام دنیا دوچرخه بعنوان یک وسیله حمل و نقل پاک شناخته شده است و استفاده از آن به تمامی شهروندان توصیه می شود. در کشور ما نیز این تاکیدات وجود دارد و حتی کمپین هایی نیز تشکیل شده است؛ هر چند در بسیاری از شهرهای بزرگ کشور ایستگاه های دوچرخه وجود دارد و یا خانه های دوچرخه ولی همچنان مسیرهای مخصوص دوچرخه در خیابان های اصلی وجود ندارد و دوچرخه سواری یکی به دلیل وضعیت خیابان ها و دیگری به دلیل رعایت نکردن برخی قوانین از سوی راکبان بسیار پرخطر است؛ با تمام این ها چیز دیگری که در خصوص دوچرخه سواری وجود دارد این است که هنوز در کشور ما برای دوچرخه سواری بانوان محدودیت هایی وجود دارد و در شهرهای مختلف سلیقه ای عمل می شود.
مساله در سال های گذشته تا حدی محل مجادله بود که از سوی معاون مرکز امور زنان و خانواده ریاست جمهوری احمدی نژاد پیشنهاد طراحی دوچرخه ای مخصوص بانوان داده شد. زهرا سجادی گفته بود: به دنبال طراحی دوچرخه ای هستیم که بتواند شان و حجاب یک خانم مسلمان ایرانی را حفظ کند؛ ولی وقتی این موضوع سوژه طنز محافل شد و حتی کاریکاتورهایی هم برای آن کشیده شد، سجادی سخنش را پس گرفت و گفت که من گفتم کاش چنین امکانی وجود داشت. این مناقشه همچنان وجود داشت تا اینکه بعد از ایده سه شنبه های بدون خودرو که اتفاقا ایده پرداز آن اراکی بود در شهر مریوان با زنان دوچرخه سوار که به همراه مردان در سه شنبه روزی دوچرخه سواری می کردند. برخورد شد و مانع دوچرخه سواری آن ها شدند؛ اما آیا چنین برخوردی قانونی بود و اینکه آیا دوچرخه سواری یک جرم است؟
طبق ماده «۲» قانون مجازات اسلامی، هر فعل یا ترک فعلی که برای آن مجازات تعیین شده باشد، جرم محسوب می‌شود و هیچ قانونی مبنی‌بر ممنوعیت دوچرخه‌سواری بانوان وجود ندارد. همچنین نظریه شماره۷/۵۱۵۲ مورخ ۵/۶/۷۹ اداره حقوقی قوه‌قضائیه دراین‌باره آورده است: «با توجه به اصل قانونی‌بودن جرایم و مجازات‌ها، چون جهت استفاده از کراوات، دوچرخه‌سواری دختران در خیابان‌های اصلی و نحوه اصلاح موی سر پسران در قوانین موضوعه و مدونه مجازاتی درنظر گرفته نشده است، لذا اعمال مذکور، قانونا جرم تلقی نمی‌شود.» این در حالی است که یک بار روزنامه وقایع اتفاقیه در گزارشی نظراتی در این خصوص از دفاتر مقام معظم رهبری و از آیات عظام داشته است. در آن گزارش آمده پاسخگوی دفتر مقام‌معظم‌رهبری در پاسخ به پرسش درباره حکم دوچرخه‌سواری زنان بالغ می‌گوید: «نظر حضرت آقا درباره سواری به‌طور کلی یکی است. ایشان درباره دوچرخه‌سواری، موتورسواری و… می‌فرمایند در صورتی که به‌گونه‌ای نباشد که جلب نظر نامحرم شود یا مفسده‌ای به آن مترتب نباشد جایز است، بنابراین باید شخص توجه کند که در چه شرایطی اقدام به دوچرخه‌سواری می‌کند و این کار چه صورتی دارد. اگر نکات گفته‌شده رعایت شود، جایز است.»
نماینده دفتر آیت‌الله مکارم‌شیرازی هم به همان پرسش، این‌طور پاسخ می‌دهد: «از نظر آیت‌الله مکارم‌شیرازی، دوچرخه‌سواری فی نفسه ایرادی ندارد و جایز است اما بر مؤمن واجب است از خطر و مفسده احتمالی بپرهیزد، بنابراین اگر کسی احساس کند در صورت دوچرخه‌سواری یا هر کار دیگری ضرری به او وارد می‌شود یا احتمال رخ‌دادن گناه بالاست باید خودداری کند و در غیر‌این‌صورت دوچرخه‌سواری جایز است.»
هرچند به نظر می رسد که منعی در استفاده از دوچرخه برای زنان وجود ندارد؛ ولی همچنان نگاه های سلیقه ای مسئولین، فرهنگ نانوشته سنتی و مردسالارانه در جامعه و نبود امکانات مناسب چون پارک ها و پیست های مخصوص بانوان باعث شده است است که در این باب همچنان اختلاف نظر باشد.
به نظر می رسد این حق نیز همچون حق استادیوم رفتن بانوان همچنان در کش و قوس شاید و بایدها خواهد ماند. با توجه به تاکید رهبری در جایز بودن دوچرخه سواری می توان در خصوص دوچرخه سواری در جامعه خصوصا دوچرخه سواری بانوان آگاهی بخشی کرد. زیرا نگاه بسیاری از زنان این است که از این حق محروم شده اند در حالیکه به نظر می رسد منع قانونی برای این مساله وجود ندارد و زنان ما نیز می توانند با رعایت شرایط از یک وسیله نقلیه پاک استفاده کنند.