نگاهی انتقادی به حال و هوای مداحی های ماه محرم در سال های اخیر/مداحی به سبک خودم

چهارشنبه ۵ مهر ۱۳۹۶   شماره ۶۹۰

***

وقایع استان

فرشته غلامی

***

شش روز یا شاید هم پیش تر از اینها، شهر در غم و ماتم عجیبی فرو رفته و رخت عزا بر تن پوشیده، چادرها و پرچم های مشکی همان چیزی است که در شهر خودی نشان داده و صدای نوحه ها هم که از تکایایی که در گوشه گوشه شهرجا خوش کرده اند، خود نشانی از این غم و اندوه بی پایان می دهد. با رد شدن از هر کوچه و خیابانی هم بنر و تابلوی بزرگی از مراسم عزاداری در محله و مسجدی خبر می دهد که قرار است توسط یک مداح برگزار شود.
همه اینها گواهی است بر اینکه حادثه عاشورا در راه است و اینکه این حادثه عظیم ترین رویداد تاریخ جهان اسلام است در آن شکی نیست. بطوریکه از آن به عنوان «اعظم المصائب» یاد شده است.
قیام عاشورا که در سال ۶۱ هجری قمری به وقوع پیوست الگوی بسیاری از انقلاب ها و قیام های پس از خود شد. بسیاری گفته اند عاشورا دانشگاه بزرگی است که همه مردم از تمام اقشار مختلف در آن به یادگیری و تمرین آزادگی و سربلندی مشغول هستند. اما عاشورا هم همچون دیگر حوادث تاریخ با گذشت زمان دستخوش تغییراتی شده و عده ای سودجو درصدد تحریف آن برآمدند.
محرم از آن دسته ایامی است که برای شیعه بسیار متفاوت از ماه های دیگر است. شاید لازمه این ماه همانند ماه رمضان آمادگی روحی و قلبی باشد. اصلا نمی شود بدون مقدمه به محرم وارد شد، باید در این ماه قلب و دل به سرور و سالار شهیدان گره بخورد. هیات، واعظ و مداح نقش بی بدیلی در مانوس کردند مستمعین دارند. مداحان و شاعران نوحه سرا که به عنوان گردانندگان اصلی تجمعاتی که بیشتر مردم خصوصا جوانان حول محور اهل بیت تشکیل می دهند اساسی و تاثیرگذار هستند. به بیان دیگر می توان گفت شخصیت مداح به عنوان نماد مجالس اهل بیت و هیات های مذهبی شناخته می شود. مداح می تواند احساسات عاشورایی و وقایع مرتبط با حوادث کربلا را در قالب نوحه و مقتل بیان کند. اگر چه نقش شاعر هم به همین صورت است.
مداحی و روضه خوانی سنتی است که از عصر خود ائمه وجود داشته و روایات زیادی در مدح و عزاداری سیدالشهداء وجود دارد. بخشی از تصویری که جامعه کنونی ایران در حال حاضر از عاشورای حسینی در ذهن خود دارد حاصل دیدگاه های مداحان و روضه خوانان می باشد.
مداح در لغت یعنی ستایش کننده و مدح کننده، کسی که اشعاری در ستایش اهل بیت را با صدا و سبک خاصی اجرا کند و در آن اجرا از غلو و گزافه گویی پرهیز کند و اشعاری که در ستایش ائمه استفاده می کند در خور و شأن ائمه باشد. در واقع مداح به کسی گفته می شود که علاوه بر داشتن تمام خصوصیات مداحی، با ادبیات و موسیقی نیز آشنایی کامل داشته باشد. شعر و نوحه ای که توسط مداح خوانده می شود بایستی مستدل و مستند باشد یعنی اینکه بر اساس یک واقعیت اتفاق افتاده بیان شود مثل واقعیت عاشورا نه کم نه زیاد و گویای زبان حال امام حسین (ع) و یارانش در کربلا باشد.
اما مداحان این روزها، همان چیزی نیستند که از تعریف مداحی بر می آید، اکنون با شروع محرم به وفور شاهد بسیاری از مداحی ها هستیم که در جای جای شهر حتی به تقلید از آهنگ های لس آنجلسی و پاپ آمریکایی و با استفاده از شعر هم وزن آن روی آهنگ مورد نظر پیاده کرده و با همان سبک در هیات های عزاداری می خوانند که صد البته نقش پیشکسوتان مداحی در راهنمایی و ارشاد مداحان جوان به سمت و سوق استفاده درست از شعر و آهنگ بر اساس موازین اخلاقی و واقعی نقشی تأثیرگذار و پررنگ است.
در حقیقت اکثر مداحان امروزی به دنبال جنبه هایی می گردند که در خود به آنها بیشتر علاقه مند هستند. مثلا حضرت عباس (ع) را همراه با ذکر ابروان و قد و بالا و زیبایی های ظاهری بیان می کنند مثل این شعر پاپ که می گوید: «عموم ابوالفضل چشماش قشنگه- قدش بلنده» و یا در خصوص امام حسین(ع) فقط مظلومیت محض گفته می شود و در مورد حماسه، صلابت و حکمت ایشان صحبتی نمی شود و وجوه دیگر شخصیت ایشان مورد غفلت قرار می گیرد. بـــه جـــــرات می توان گفت مــداحی و نوحه سرایی هایی که در این ایام پخش می شود گویی مجلس، غیر از مجلس عزاداری است. اینکه این روزها هم مسابقه مداحی به سبک استیج های اروپایی از یکی از شبکه های صدا و سیما با ادعای استعدایابی نوجوانان پخش می شود خود بر این گونه مداحی های بی اساس دامن می زند.
به گزارش وقایع استان یه نقل از ایسنا یکی از شعرا هم می گوید: بخشی از مداحی‌ها و نوحه‌هایی که این روزها خوانده می‌شود ناخواسته ظلم به امام حسین(ع) است.
کمال شفیعی اظهار می کند: صداهایی که در مداحی به عنوان زیرصدا مورد استفاده قرار می‌گیرند، معلوم نیست چه می‌گویند. مثلا «سین سین شین شین پین پین»! این به چه معناست؟ این مضحک و مسخره است و به نوعی توهین به ساحت ائمه (ع) محسوب می‌شود. من خودم برخی از مداحی‌ها را که در خیابان می‌شنوم کفر مطلق است. در بسیاری از تکیه‌ها و حسینیه‌ها این زیرصدای آزاردهنده را می‌بینید که بار معنوی و فرهنگی ندارد و متأسفانه در بین مردم شیوع پیدا کرده است. برخی از شعرهایی که سخیف هستند در این خط قرار می‌گیرند. برخی از مداحی‌ها تقلید از یک ترانه و تصنیف است، شعری را بر روی آن‌ها می‌گذارند و در انتهای آن حسین جانی و یا ابوالفضلی می‌گویند و تمام می‌شود.
شاعر دیگری می گوید: هیچ بعید نیست که در سال‌های آینده شاهد موسیقی زیرزمینی در مداحی‌ها باشیم.
این در حالی است که بارها مقام معظم رهبری هم به نقد این گونه مداحی ها پرداخته و گفته اند که اگر محتوای شعر و نوع خواندن آن مداح هنرمندانه باشد بعضا تأثیرش از دو یا سه منبر هم بیشتر است. ایشان مداحی را «جوشاندن چشمه های عواطف در دل ها» می دانند که موجب معرفت افزایی می شود و تاکید فراوان داشته که در مداحی از سبک های ایرانی استفاده کنند.
بسیــــاری از کارشناسان مذهبی هم عنوان کردند که بــاید از ورود بـدعت ها و تحریف ها از جمله آهنگ ها، سینه زنی ها و انواع و اقسام اشعار و نوحه های نامتعارف خاص به این مراسم جلوگیری کرد و توجه به ضرورت ها و بایدها و نبایدهای عزاداری ها شود.
اما پیش تر از اینها برخی از مراجع تقلید همچون آیت‌الله العظمی صافی گلپایگانی درخصوص اشعاری که برخی از این مداحان می خوانند گفته است که «اشعار مذکور خواندن‌شان جایز نیست و اعتقاد به مضمون آن کفر است و باید از آن جلوگیری شود و صدای سگ درآوردن کار زشتی است.»
همچنین آیت‌الله موسوی اردبیلی نیز در این‌باره چنین پاسخ داده بودند: «مداحی و خواندن اشعار در مجالس اهل بیت (ع) باید طوری باشد که موجب وهن نباشد و بهانه به دست دشمنان شیعه ندهد. در مجالس اهل بیت (ع) باید اشعاری خوانده شود که فضائل آن بزرگواران بیان شود و مصائب و مظلومیت آن‌ها برای مردم گفته شود. ائمه (ع) از ما نخواسته‌اند که خود را به صورت حیوان درآوریم، آنچه از ما خواسته‌اند این است که مؤمن صالح باشیم و اخلاق ما اخلاقی باشد که از آن بزرگواران رسیده است.»
این روزها که مردم در سوگ اهل بیت (ع) و واقعه عاشورا هستند، عده ای از این مداحان به دلیل آشنا نبودن با تاریخ های معتبر یا از سر سودجویی به خواندن نوحه و روضه به ذکر وقایع و حوادث دروغ روی می آورند که گاها منجر به رواج ذلت و خواری اهل بیت (ع) نیز منجر می شود.
اما مداحان که این روزها بازارشان داغ داغ است می بایست مطالعه داشته باشند و کورکورانه و از روی تقلید از هر مدح و شعری استفاده نکنند. چه بسا که با کاربرد یک شعر به اصطلاح عاشورایی که ساختار مناسب مفهومی و معنوی نداشته باشد زمینه ساز انحراف فکری یک فرد یا جامعه ای را پدید آورد.
اما در نهایت باید گفت، مداحی و روضه خوانی وادی بسیار گسترده و وسیعی است که امید است با تلاش های سازمان ها و ارگان های مرتبط چون تبلیغات اسلامی و ارشاد اسلامی آموزش های لازم جهت استفاده مداحان صورت گیرد.